Τις μέρες αυτές, της πιστωτικής κρίσης, ξαναξυπνούν σε πολλούς μνήμες της δεκαετίας του '90… της μακρόχρονης ύφεσης στην κατανάλωση, τις επενδύσεις και την αγορά εργασίας.
Ακόμα χειρότερο, είναι που αρκετοί οικονομολόγοι άρχισαν να ξεσκονίζουν το «The Great Crash» του John Galbraith και την αναφορά των συνθηκών που οδήγησαν στη Μεγάλη Ύφεση του '30. Δύο είναι τα βασικά μηνύματα όλου αυτού του βουητού.
To πρώτο είναι ότι έρχονται δύσκολες μέρες και το δεύτερο ότι οι πολιτικές των κρατών ή των κεντρικών τραπεζών θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην έκβαση αυτής της κρίσης. Τι σχέση όμως έχει το «Πόκερ» και ο «Μεγάλος Αδελφός» με την όλη κατάσταση;
Σύντομη ιστορική αναδρομή
Δεν είναι πρώτη φορά όπου μία περίοδος ομαλής οικονομικής ανάπτυξης, χαμηλού πληθωρισμού (συγκριτικά με δεδομένα πριν από το '90) και προβλέψιμης νομισματικής πολιτικής, οδηγεί σε μία υπέρβαση και στη συνέχεια σε μία κρίση. Είναι κάτι που γνωρίσαμε το 1989-92 με την κρίση κατοικίας σε Ευρώπη και Ιαπωνία, το 1992-94 με τα δάνεια στην Λατινική Αμερική, το 1997 με το χρέος των χωρών της Νότιο-Ανατολικής Ασίας, το 2001 με τις εταιρείες Internet (dot.com) στην Αμερική.
Μία καλή αρχικά ιδέα (προϊόν με χρηματιστηριακούς όρους), απορροφά σταδιακά τόσο κεφάλαιο όπου έρχεται μία μέρα και η τιμή του γίνεται εντελώς πλασματική. Όταν ο κόσμος αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι τα λεφτά του κάθονται σε μία «φούσκα»... η «φούσκα» έχει ήδη σκάσει.
Δυστυχώς, στις περιπτώσεις που η «φούσκα» μεγαλώνει για πολλά χρόνια στη σκιά, όπως η αγορά κατοικίας στην Αμερική, οποιαδήποτε προσπάθεια επανόρθωσης είναι επώδυνη. Με το σκάσιμο της «φούσκας» οι τράπεζες σε Αμερική και Ευρώπη βρέθηκαν αντιμέτωπες με ζημιές που υπολογίζονται ότι ξεπερνούν το ενάμιση τρισεκατομμύριο δολάρια. Λίγο μετά το σκάσιμο της «φούσκας» της αγοράς κατοικίας, η κατάσταση εκτραχύνθηκε ακόμα περισσότερο, με την πτώση ενός άλλου μεγάλου οχυρού διοχέτευσης ρευστότητας... του πετρελαίου.
Με την αυτοπεποίθηση του διατραπεζικού συστήματος να πέφτει κατακόρυφα και τις καταθέσεις να πηγαίνουν «κάτω από το στρώμα», τα απλά συστατικά επιβίωσης για τις τράπεζες είναι η κάλυψη βραχυπρόθεσμων υποχρεώσεων, η δραστική μείωση δανεισμού και αναζήτηση νέου κεφαλαίου ή αγοραστή τύπου Warren Buffet ή Βασιλιά Abdullah.
Το Πόκερ
Ιστορικά, το σενάριο αυτό εξελίσσεται σαν ένα παιχνίδι Πόκερ. Καθώς μοιράζονται τα φύλλα κάποιοι χάνουν και κάποιοι κερδίζουν. Σιγά - σιγά τα «Chips» μαζεύονται σε λίγους. Αυτοί που έχουν μαζέψει τα «Chips» έχουν δύο επιλογές. Είτε μπορούν να συνεχίσουν να παίζουν, δίνοντας έτσι τη δυνατότητα στους αδύναμους να «ρεφάρουν», είτε παίρνουν τα «Chips» από το τραπέζι και φεύγουν. Με την τελευταία επιλογή όμως το παιχνίδι τελειώνει.
Η κρίση κατοικίας στην Ιαπωνία το '90 είναι ένα παράδειγμα όπου αυτοί που είχαν τα «Chips» αποφάσισαν να φύγουν από το τραπέζι. Οι τράπεζες άρχισαν να μειώνουν δραστικά το δανεισμό, η κατανάλωση έπεσε κατακόρυφα και ο πληθωρισμός έφθασε να είναι αρνητικός. Οι καταθέτες μη έχοντας εμπιστοσύνη στο τραπεζικό σύστημα και βλέποντας ότι οι τιμές των αγαθών πέφτουν, άρχισαν να θεωρούν ότι τους συμφέρει να έχουν μετρητά στο χέρι σήμερα και κατανάλωση αύριο. Καθώς οι χρεοκοπίες επιχειρήσεων ή νοικοκυριών και η ανεργία εκτινάχθηκαν στα ύψη, το παιχνίδι έκανε πάνω από 10 χρόνια για να ξαναξεκινήσει.
Ο Μεγάλος Αδελφός
Το ερώτημα που τίθεται επομένως είναι πώς κρατάς το παιχνίδι ζωντανό; Εδώ είναι που έρχεται ο Μεγάλος Αδελφός, αυτός που αντιπροσωπεύει κρατικά όργανα και κεντρικές τράπεζες. Είναι αυτός που έχει πολλά «Chips» και πάνω και κάτω από το τραπέζι και εκτός όλων των άλλων μπορεί να πείσει τους άλλους δυνατούς παίχτες ότι αν συνεχίσουν το παιχνίδι μπορεί να κερδίσουν περισσότερα.
Στην Ιαπωνία η κεντρική τράπεζα ακόμα και όταν το χρηματιστήριο κατέρρεε ανέβαζε τα επιτόκια. Όταν έσκασε και η φούσκα στην αγορά κατοικίας, η κατανάλωση είχε αρχίσει να συρρικνώνεται και ο πληθωρισμός ήταν αρνητικός, αποφάσισε να ρίξει τα επιτόκια σχεδόν μέσα σε μια νύχτα. Ο στρουθοκαμηλισμός τραπεζών και κράτους, άφηνε τα ελεγκτικά όργανα να είναι ιδιαίτερα ήπια με τις ζημιογόνες τράπεζες και τα πακέτα κεφαλαιακής υποστήριξης αδιαφανή και μυστικοπαθή. Επίσης, η κυβέρνηση επέλεξε να υποστηρίξει την κατανάλωση με έργα υποδομής που τελικά έμεναν ατελείωτα.
Από την άλλη, την ίδια δεκαετία οι Σκανδιναβικές χώρες που αντιμετώπιζαν ανάλογου μεγέθους κρίσεις στην αγορά κατοικίας δεν άφησαν το παιχνίδι να τελειώσει. Αυτές οι χώρες όχι μόνον αντέδρασαν άμεσα, αλλά επίσης στόχευσαν σωστά. Στη Σουηδία η κεντρική τράπεζα παρείχε άμεση βραχυπρόθεσμη ρευστότητα στις τράπεζες, είτε μέσω επιτοκίων είτε μέσω αγοράς κρατικών ομολόγων.
Παράλληλα, η σουηδική κυβέρνηση, με την υποστήριξη των αντιπολιτευτικών κομμάτων, προχώρησε γρήγορα στην εκκαθάριση των ζημιών και την αγορά μεγάλου ποσοστού του τραπεζικού κλάδου με δικαιώματα προνομιακού μετόχου. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα οι χώρες αυτές να περάσουν την ύφεση μέσα σε τρία περίπου χρόνια και μάλιστα να βγουν πιο δυνατές από πριν.
Παρά το γεγονός ότι η παρέμβαση του Μεγάλου Αδελφού κοστίζει αρκετά, στις περιπτώσεις αυτές η αμηχανία είναι θανάσιμη. Λίγα χρόνια μετά την κρίση, η Σουηδία έκανε πάνω κάτω απόσβεση, ενώ η Ιαπωνία 10 χρόνια μετά υπολόγιζε το κόστος της κρίσης στο 14% του ΑΕΠ.
(Υπολογίζεται ότι στη Σουηδία η κυβέρνηση ξόδεψε περίπου 4% του ΑΕΠ και στην Αμερική τα 700 δισεκατομμύρια δολάρια του πακέτου στήριξης αντιπροσωπεύουν περίπου 6% του ΑΕΠ).
Η αντίδραση των κρατικών οργάνων πρέπει επομένως να είναι άμεση και με σαφή στόχο. Πρέπει να γίνει άμεση εκτίμηση των ζημιών, αυστηρός έλεγχος, επανακεφαλαίωση των τραπεζών και αναζωογόνηση της κατανάλωσης. Δεδομένου ότι οποιαδήποτε κρατική δαπάνη ισοδυναμεί με μελλοντικά ελλείμματα και φορολογία, το κράτος πρέπει να έχει αυστηρά επιχειρηματική λογική τύπου «δούνε και λαβείν».
Επίσης, η δημοσιονομική χαλάρωση πρέπει να είναι αρκετά ευρεία ώστε η αγορά να κάνει ελεύθερα τον καταμερισμό της δαπάνης. Δεν επιλέγεις δηλαδή να υποστηρίξεις έναν μόνο αδύναμο παίκτη, αλλά κοιτάς όλο το τραπέζι. και στην περίπτωσή μας αδύναμος παίκτης δεν είναι μόνο το τραπεζιτικό σύστημα, αλλά και οι ΜμΕ που εκπροσωπούν την πραγματική οικονομία, καθώς επίσης και τα νοικοκυριά.
Το ευτύχημα είναι ότι οι μέχρι σήμερα επεμβάσεις σε Αμερική και Ευρώπη δίνουν την αίσθηση ότι πολιτικοί και κεντρικές τράπεζες δεν σκοπεύουν να μείνουν απλοί παρατηρητές της κατάστασης. Αυτό γιατί αντιλαμβάνονται ότι ανάπτυξη χωρίς τραπεζικό σύστημα, σημαίνει Πόκερ... χωρίς «Chips».
ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΜΠΑΤΟΣ, πρόεδρος του Αραβοελληνικού Επιμελητηρίου Εμπορίου & Ανάπτυξης & του Επιμελητηρίου Μεσσηνίας
