Της Νατάσας Στασινού
[email protected]
Πόσες κρίσεις μπορεί να αντέξει ο πλανήτης; Ο συμβατικός πόλεμος στην Ουκρανία έχει ανοίξει σειρά επώδυνων μετώπων: έναν σφοδρό οικονομικό πόλεμο με την ενέργεια ως κύριο όπλο και τον πληθωρισμό ανοιχτό τραύμα, έναν νομισματικό πόλεμο με τις κεντρικές τράπεζες σε θέση μάχης και έναν ευρύτερο πόλεμο αξιών και επιρροής ανάμεσα στη φιλελεύθερη Δύση και αναδυόμενες δυνάμεις υβριδικών ή ξεκάθαρα απολυταρχικών συστημάτων.
Και μέσα σε όλα αυτά έχουμε και τον ανοιχτό ακόμη πόλεμο κατά του «αόρατου εχθρού με τα χίλια πρόσωπα», του Covid και των μεταλλάξεών του, αλλά και την ακόμη πιο "ύπουλη" ίσως μάχη με την κλιματική αλλαγή, τους ακραίους καύσωνες και τις φονικές πυρκαγιές.
Με άλλα λόγια, ένα περιβάλλον πρόσφορο για κοινωνικές εκρήξεις και πολιτικές αναταράξεις, για ένα καλοκαίρι του μεγάλου θυμού. Στην Ευρώπη οι τριγμοί είναι ήδη αισθητοί:από την πτώση του Τζόνσον στη Βρετανία έως την παραίτηση Ντράγκι στην Ιταλία και από τα σκάνδαλα που ταλανίζουν την κυβέρνηση Μακρόν έως τις εσωτερικές κόντρες στην κυβέρνηση Σολτς της Γερμανίας. Αλλά και στις ΗΠΑ ο Μπάιντεν δοκιμάζει δημοσκοπικά χαμηλά και ο Τραμπ ετοιμάζει την επιστροφή του.
Το καλοκαίρι του 2012, στην κορύφωση της κρίσης χρέους, ο Economist, σχολίαζε πως αν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα «το φθινόπωρο οι κυβερνήσεις θα πέφτουν σαν τα φύλλα από τα δέντρα». Κάτι ανάλογο θα μπορούσε να πει κανείς και σήμερα.
Ωστόσο αυτά που βιώνουμε στο επώδυνο 2022 δεν είναι κάτι εντελώς νέο. Είναι το πιο πρόσφατο επεισόδιο σε ένα θρίλερ διάρκειας δύο δεκαετιών. Από το 2001 ο πλανήτης βιώνει αλλεπάλληλα σοκ. Οι τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Η ανάδυση του ISIS και τα πολλαπλά χτυπήματα της ισλαμικής τρομοκρατίας σε ευρωπαϊκές πόλεις. Η κατάρρευση της Lehman Brothers και η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Η κρίση χρέους του 2010 - 2012 που συνοδεύτηκε από βαθιά κοινωνική κρίση και πολιτικούς σεισμούς. Η προσφυγική κρίση του 2015, η ραγδαία άνοδος της ακροδεξιάς, το Brexit του 2016 και η εκλογή Τραμπ την ίδια χρόνια. Ο εμπορικός πόλεμος που ακολούθησε αμέσως μετά και η πανδημία στα τέλη του 2019. Όλα μας αφήνουν να τρέχουμε να γιατρέψουμε πληγές χωρίς ανάσα.
Σε αυτές τις δύο δεκαετίες είναι ίσως πιο έντονο από ποτέ αυτό που έγραφε η Χάνα Άρεντ ήδη από το 1968: Κάθε αρνητικό συμβάν, κάθε σοκ, όπου και εάν συμβεί, μεταδίδεται με τρομακτική ταχύτητα σε κάθε γωνιά της Γης. «Για πρώτη φορά στην ιστορία όλοι οι λαοί έχουν ένα κοινό παρόν. Κάθε χώρα έχει γίνει άμεσος σχεδόν γείτονας κάθε άλλης χώρας και κάθε άνθρωπος αισθάνεται τις επιπτώσεις γεγονότων, που εξελίσσονται στο άλλο άκρο της υφηλίου».
Ο Pankaj Mishra στο βιβλίο του "Age of Anger- A history of the present" (αν και δεν έχει προλάβει την πανδημία του κορωνοϊού και την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία) χαρακτηρίζει την εποχή μας, ως εποχή του θυμού και κάνει λόγο για έναν ακήρυχτο τρίτο παγκόσμιο πόλεμο που περιλαμβάνει πολλούς εεπιμέρους πολέμους, συμβατικούς, αλλά και κυβερνοπολέμους, ταυτοτικές και πολιτισμικές μάχες, "επιθέσεις" με στόχο τον έλεγχο της πληροφορίας ή την παραπληροφόρηση.
Όλα τα παραπάνω, μας λέει, έχουν ένα κοινό στοιχείο: τους θυμωμένους πολίτες, εκείνους που αισθάνονται «ξεχασμένοι», αδύναμοι, απροστάτευτοι μπροστά στις προκλήσεις σε περιόδους κρίσης. Είναι οι ίδιοι ή έρχονται να προστεθούν σε όσους ένιωθαν εκτός παιχνιδιού, στο περιθώριο σε περιόδους ευημερίας. Οι μεγάλοι χαμένοι της εποχής που η παγκοσμιοποίηση έβγαζε από την φτώχεια εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους σε Ασία, Αφρική και συνολικά στον αναπτυσσόμενο κόσμο και χάριζε τεράστια κέρδη (μέσα και από το ράλι των χρηματιστηρίων) στους πλουσιότερους του πλανήτη, αλλά άφηνε την εργατική και μεσαία τάξη των ανεπτυγμένων οικονομιών της Δύσης με στάσιμο εισόδημα και ένα μόνιμο αίσθημα ανασφάλειας.
Στο «Παγκόσμια Ανισότητα» ο Μπράνκο Μιλάνοβιτς αποτύπωσε την κατάσταση αυτή (κλείσιμο της ψαλίδας μεταξύ φτωχών και πλούσιων οικονομιών, αλλά διεύρυνση των ανισοτήτων στο εσωτερικό των ανεπτυγμένων οικονομιών) σε μία καμπύλη που θυμίζει ελέφαντα με ανυψωμένη προβοσκίδα. Ο "ελέφαντας" των ανισοτήτων που έφερε το Brexit, τον Τραμπ και την αναβίωση της ακροδεξιάς, είναι ακόμη εδώ. Και όσο δεν αντιμετωπίζεται θα κρατά - κάθε που θα ξεσπά μία νέα κρίση- πρόσφορο το έδαφος στην παγκόσμια σκηνή για νέα πολιτικά σοκ και μία παρατεταμένη αταξία πραγμάτων.
