Του Μιχάλη Ψύλου
[email protected]

Δεκαοκτώ μήνες μετά την είσοδό του στο Λευκό Οίκο, ο Τζο Μπάιντεν ξεκίνησε χθες την πρώτη περιοδεία του στη Μέση Ανατολή με δύο στόχους: Την αναζήτηση πετρελαίου και συμμαχιών. Στο πλαίσιο αυτό, ο Αμερικανός πρόεδρος πρέπει να διαχειριστεί ταυτόχρονα την ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση, τις εντάσεις με το Ιράν και την πετρελαϊκή δύναμη της Σαουδικής Αραβίας, που αποτελεί και το μεγαλύτερο στοίχημα για την Ουάσιγκτον.

Ο Μπάιντεν θα πετάξει μάλιστα αύριο απευθείας από το Τελ Αβίβ στην Τζέντα - μια  ιστορική πόλη της Σαουδικής Αραβίας, που είναι η δεύτερη μεγαλύτερη μετά το Ριάντ. Στην Τζέντα θα πραγματοποιηθεί η σύνοδος κορυφής του Συμβουλίου Συνεργασίας των χωρών του Κόλπου, με τη συμμετοχή των ηγετών τους Μπαχρέιν, του Κουβέιτ, του Ομάν, του Κατάρ, των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και της Σαουδικής Αραβίας, αλλά και με την παρουσία της Ιορδανίας και της Αιγύπτου.

Ο Αμερικανός πρόεδρος θα προσπαθήσει να πείσει κυρίως τους Σαουδάραβες, που ηγούνται του OPEC, να εξάγουν περισσότερο πετρέλαιο, μήπως και  υποχωρήσουν οι τιμές του μαύρου χρυσού στην παγκόσμια αγορά.  Αν και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν καταστεί ενεργειακά ανεξάρτητες, η άνοδος των τιμών του πετρελαίου αυξάνει τον πληθωρισμό που έφτασε στο 9,1%, επιβαρύνοντας υπέρμετρα τους καταναλωτές.

Τέσσερις μήνες μάλιστα, πριν από τις ενδιάμεσες εκλογές για την ανανέωση του Κογκρέσου, η αύξηση των τιμών μπορεί να αποδειχθεί μοιραία για τους Δημοκρατικούς και τον Μπάιντεν. «Το ζήτημα του πετρελαίου είναι καθοριστικό για τις ενδιάμεσες εκλογές. Είναι απολύτως απαραίτητο να απορροφηθεί ο πληθωρισμός», λέει ο Χάσνι Αμπιντί, διευθυντής του γαλλικού Κέντρου Ερευνών για τη Μ.Ανατολή και τη Μεσόγειο (CERNAM). Στην προσπάθεια αυτή, ο ρόλος της Σαουδικής Αραβίας είναι κρίσιμος. «Σε ένα τεταμένο ενεργειακό πλαίσιο, οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν οπωσδήποτε να έχουν έναν ισχυρό ενεργειακό σύμμαχο» εξηγεί ο Γκιγιόμ Φουρμόν, διευθυντής του περιοδικού «Carto et Moyen-Orient»  

«Η βάνα του πετρελαίου»

Με απλά λόγια, η Σαουδική Αραβία κρατάει στα χέρια της τη «βάνα» του πετρελαίου. Και παρά το γεγονός ότι η χώρα απομονώθηκε –και από τον Μπάιντεν- μετά τη δολοφονία του σαουδάραβα αντικαθεστωτικού Τζαμάλ Κασόγκι, ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει φέρει τη Σαουδική Αραβία, ξανά στην καρδιά της παγκόσμιας γεωπολιτικής. «Σήμερα, γνωρίζουμε πολύ καλά ότι έφτασε η ώρα του Κόλπου», λέει ο διευθυντής του CERNAM και προσθέτει: « Τα κράτη του Κόλπου έχουν αλλάξει. Σήμερα έχουν κι αυτά τις απαιτήσεις τους. Είναι έτοιμαι να παρέμβουν για να βοηθήσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά βάζουν και τους όρους τους». 

Η Σαουδική Αραβία αξιώνει την αμυντική της ενίσχυση και απαιτεί να χαρακτηριστεί τρομοκρατική οργάνωση, το κίνημα των ανταρτών Χούθι στη γειτονική Υεμένη, που υποστηρίζεται από το Ιράν. 

Ωστόσο, οι Σαουδάραβες και τα γειτονικά Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα - τα μόνα μέλη του ΟPΕC  που μπορούν να αυξήσουν την παραγωγή - έχουν περιορισμένες δυνατότητες. Μέχρι τον Αύγουστο, οι πλεονάζουσες ποσότητες των δύο πετρελαιοπαραγωγικών χωρών  θα είναι 2,2 εκατομμύρια βαρέλια την ημέρα, ανέφερε ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας. Σε αυτό το δυσμενές σενάριο, η κατάσταση περιπλέκεται λόγω των εξελίξεων στη Λιβύη. Η παραγωγή της Λιβύης έχει καταρρεύσει από τα μέσα Απριλίου, καθώς μαίνονται οι συγκρούσεις ανάμεσα στις αντίπαλες φατρίες.

Αντιρωσικό μέτωπο

Το τι σκοπεύουν να κάνουν οι Ηνωμένες Πολιτείες και ποια πολιτική ασφάλειας σκοπεύουν να ακολουθήσουν στην περιοχή του Κόλπου είναι ασαφές. Εάν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποφασίσουν να αποσυρθούν και από αυτήν την περιοχή, αφήνοντάς την ακάλυπτη, θα άφηναν ολόκληρη τη Μέση Ανατολή στο έλεος της Κίνας και της Ρωσίας. Ταυτόχρονα, το Ιράν έχει εδραιώσει την εξουσία του εδώ και αρκετό καιρό στο Ιράκ, τη Συρία, τον Λίβανο και την Παλαιστίνη.

Ο Μπάιντεν θέλει να απομακρύνει τα κράτη του Κόλπου μακριά από την Κίνα και τη Ρωσία και να οικοδομήσει ένα αντιρωσικό μέτωπο, με σκοπό επίσης την αύξηση της παραγωγής πετρελαίου, ώστε με την πτώση των τιμών να μειωθούν τα έσοδα της Μόσχας. Στόχος της Ουάσιγκτον είναι μια νέα αρχιτεκτονική περιφερειακής ασφάλειας υπό την ηγεσία των Ηνωμένων Πολιτειών στην Μέση Ανατολή και τον Κόλπο.

Κάποιοι αναλυτές μιλούν ήδη για ένα «ΝΑΤΟ στη Μέση Ανατολή» με κύριο στόχο το Ιράν. Η Τεχεράνη άλλωστε, προμηθεύει τώρα τη Ρωσία με drones για τις ανάγκες του πολέμου στην Ουκρανία. Την επόμενη εβδομάδα μάλιστα, πρόκειται να συναντηθούν στην ιρανική πρωτεύουσα οι ηγέτες της Ρωσίας και της Τουρκίας, Πούτιν και  Ερντογάν.

Το δόγμα Κάρτερ

Αρκετοί αναλυτές εκτιμούν πάντως ότι οι προσδοκίες από την επίσκεψη του  Μπάιντεν στη Σαουδική Αραβία  παραμένουν χαμηλές. Δεν αποκλείουν μάλιστα το ενδεχόμενο, το ταξίδι αυτό, παρά τις τεράστιες δυνατότητες, να οδηγηθεί σε αδιέξοδο. «Ο Μπάιντεν πρέπει να αναβιώσει το δόγμα Κάρτερ για τη Μέση Ανατολή», γράφει το αμερικανικό περιοδικό Foreign Policy.

Ο πυρήνας του δόγματος Κάρτερ ήταν «η υπεράσπιση των πετρελαιοπαραγωγών περιοχών του Περσικού Κόλπου από εξωτερικές απειλές». Για την επιβολή του Δόγματος ο Τζίμι Κάρτερ δημιούργησε τότε μια νέα στρατιωτική δύναμη που τελικά εξελίχθηκε στην λεγόμενη US Central Command.  Τα τελευταία 10 χρόνια όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες ουσιαστικά αποχώρησαν από την περιοχή.  Η τροχιά αμερικανικής αποδέσμευσης κορυφώθηκε μάλιστα στη διάρκεια της προεδρίας Μπάιντεν. 

Η αποχώρηση από το Αφγανιστάν ήταν ένα αρνητικό σήμα για τα ευάλωτα αραβικά καθεστώτα που έχουν στοιχηματίσει ιστορικά, μεγάλο μέρος της ασφάλειάς τους στη δύναμη των Ηνωμένων Πολιτειών. «Σε μια νέα εποχή σύγκρουσης υπερδυνάμεων, ο Μπάιντεν πρέπει να δεσμευτεί για την εκ νέου παρουσία των ΗΠΑ, στην περιοχή», υποστηρίζει το Foreign Policy, αλλά προσθέτει με έμφαση: «Ο ελέφαντας είναι όμως στο δωμάτιο και σχεδόν κανείς δεν θα τον πιστέψει».