Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Μια διορατική προσέγγιση της ζωής του Γαλιλαίου [1564-1642], ενός από τους μεγαλύτερους επιστήμονες στην Ιστορία, που ρίχνει νέο φως στις ανακαλύψεις του και τον τρόπο που αντιμετωπίστηκε από τους αρνητές της επιστήμης.
«Ο Γαλιλαίος αποτελούσε, από πολλές απόψεις, αντιπροσωπευτικό τέκνο της ύστερης Αναγέννησης. Ο μελετητής του, Τζιόρτζιο ντε Σαντιγιάνα, τον περιγράφει ως “ένα κλασικό παράδειγμα ουμανιστή, που προσπαθούσε να εισαγάγει τις νέες επιστημονικές ιδέες στη συνείδηση και της δικής του κοινωνίας”. Ο τελευταίος μαθητής και πρώτος βιογράφος (ή, μάλλον, αγιογράφος) του Γαλιλαίου, ο Βιντσέντζο Βιβιάνι, είχε γράψει για τον δάσκαλό του: “Επαινούσε τα καλά πράγματα που είχαν γραφεί στον χώρο της φιλοσοφίας και της γεωμετρίας με σκοπό ο ανθρώπινος νους να διαφωτιστεί και να αφυπνιστεί προς έναν αντίστοιχο ή και ανώτερο τρόπο σκέψης, αλλά συνήθιζε να λέει ότι η κύρια πύλη που οδηγεί στον αμύθητο θησαυρό της υλιστικής φιλοσοφίας ήταν οι παρατηρήσεις και τα πειράματα, τα οποία, με όπλα τις αισθήσεις, μπορούσαν να αγγίξουν ως και τα υψηλότερα και πιο ανήσυχα πνεύματα”».
Πορτρέτο του Γαλιλαίου, φιλοτεχνημένο περίπου το 1640, από τον Φλαμανδό ζωγράφο Γιούστους Σούστερμανς [1597-1681].
Η ιστορία του Γαλιλαίου είναι σήμερα πιο επίκαιρη από ποτέ. Βρισκόμαστε εν μέσω πολυσχιδών κρίσεων, όπως για παράδειγμα η κλιματική αλλαγή, διότι η επιστήμη αμφισβητείται ή αγνοείται. Ο Γαλιλαίος αντιμετώπισε αυτό το πρόβλημα πριν από τετρακόσια χρόνια. Οι ανακαλύψεις του, βασισμένες σε προσεκτικές παρατηρήσεις και έξυπνα πειράματα, ήρθαν σε σύγκρουση με τη συμβατική γνώση και τις διδαχές της Εκκλησίας εκείνη την εποχή, με αποτέλεσμα τα βιβλία του, ύστερα από μια κραυγαλέα καταπάτηση της ελευθερίας της σκέψης, να απαγορευτούν από τις εκκλησιαστικές Αρχές.
Ο Γαλιλαίος δείχνει στον Δόγη της Βενετίας πώς να χρησιμοποιήσει το τηλεσκόπιο· έργο του Τζουζέπε Μπερτίνι [1825 – 1898], φιλοτεχνημένο το 1858.
«Αναμφίβολα, η ακαδημαϊκή φήμη που απέκτησε ο Γαλιλαίος οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις εντυπωσιακές του ανακαλύψεις με το τηλεσκόπιο και στις εξαιρετικά αποτελεσματικές προσπάθειές του να διαδώσει τα ευρήματά του. Αντί να το χρησιμοποιήσει για να παρακολουθεί ιστιοφόρα ή τους γείτονές του, έστρεψε το νέο του επιστημονικό όργανο προς τον ουρανό, κατορθώνοντας έτσι να φανερώσει στην ανθρωπότητα κάποια από τα θαύματα του σύμπαντος: τα βουνά που υπάρχουν στην επιφάνεια της Σελήνης, τους τέσσερις δορυφόρους που βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τον Δία, τις φάσεις της Αφροδίτης, που θυμίζουν εκείνες της Σελήνης, και τα αναρίθμητα αστέρια που απαρτίζουν τον Γαλαξία μας. Όμως, ακόμα και τα εκπληκτικά αυτά επιτεύγματά του δεν αρκούν για να εξηγήσουν την τεράστια αποδοχή που ο Γαλιλαίος απολαμβάνει μέχρι και σήμερα, ούτε και την καθιερωμένη πλέον θεώρησή του ως το απόλυτο σύμβολο της επιστημονικής φαντασίας και τόλμης, έναν χαρακτηρισμό που του αποδίδεται περισσότερο απ’ όσο σε οποιονδήποτε άλλον επιστήμονα, με μοναδικές ίσως εξαιρέσεις τον Σερ Ισαάκ Νεύτωνα και τον Αϊνστάιν. Εκτός αυτού, το γεγονός ότι ο Γαλιλαίος ήταν ο πρώτος που θέσπισε με βεβαιότητα τους νόμους της πτώσης των σωμάτων και ο εμπνευστής της κομβικής, για τη Φυσική, έννοιας της δυναμικής δε ήταν, προφανώς, αρκετό για να τον καθιερώσει ως τον ήρωα της επιστημονικής επανάστασης. Αυτό που τελικά τον έκανε να ξεχωρίσει από τους περισσότερους συγχρόνους του δεν ήταν τόσο τα ίδια του τα “πιστεύω”, όσο οι λόγοι για τους οποίους τα είχε υιοθετήσει και ο τρόπος με τον οποίο είχε φτάσει στα εν λόγω συμπεράσματα.
Ο Γαλιλαίος στήριζε τις πεποιθήσεις του σε θεωρητικούς συλλογισμούς και πειραματικά στοιχεία (άλλοτε πραγματικά και άλλοτε συναγόμενα μέσα από “νοητικά πειράματα”, δηλαδή λογικά συμπεράσματα για μια υπόθεση), όχι σε αυθεντίες. Δε δίσταζε να αποδεχτεί πιθανά σφάλματα σε ιδέες που για αιώνες έχαιραν απόλυτης εμπιστοσύνης. Είχε, δε, τη διορατικότητα να ξεκαθαρίσει ότι η επιστημονική αλήθεια εξασφαλίζεται μονάχα μέσα από υπομονετικούς πειραματισμούς, από τους οποίους συνάγονται μαθηματικοί κανόνες που υφαίνουν όλα τα παρατηρηθέντα φαινόμενα σε ένα ενιαίο αρμονικό σύνολο. Ως εκ τούτου, ο Γαλιλαίος μπορεί αναμφίβολα να θεωρηθεί ένας από τους επινοητές της “επιστημονικής μεθόδου” –της ύπαρξης, δηλαδή, μιας σειράς από βήματα που πρέπει ιδανικά να ακολουθηθούν (πράγμα που, βέβαια, σπανίως συμβαίνει στην πραγματικότητα), προκειμένου να αναπτυχθεί μια νέα θεωρία ή να κατακτηθεί πιο εξελιγμένη γνώση πάνω σε ένα αντικείμενο». Ο Μάριο Λίβιο είναι παγκοσμίου φήμης αστροφυσικός, συγγραφέας και δημόσιος ομιλητής. Δούλεψε για είκοσι τέσσερα χρόνια στο Διαστημικό Τηλεσκόπιο Hubble και είναι μέλος της Αμερικανικής Ένωσης για την Πρόοδο της Επιστήμης.
Ο δρ Μάριο Λίβιο –διακεκριμένος αστροφυσικός, βασίζεται στην προσωπική του επιστημονική εξειδίκευση και εμβαθύνει στον τρόπο που ο Γαλιλαίος κατέληξε στα τολμηρά συμπεράσματά του για τον κόσμο και τους νόμους της φύσης. Ο Γαλιλαίος ήταν ένας από τους πιο σημαντικούς ανθρώπους πίσω από την επιστημονική επανάσταση. Πίστευε ότι κάθε μορφωμένος άνθρωπος θα έπρεπε να γνωρίζει την επιστήμη τόσο καλά, όσο τη λογοτεχνία, και επέμενε να απευθύνεται στο ευρύ κοινό εκδίδοντας τα βιβλία του στα ιταλικά και όχι στα λατινικά. Έφτασε στο σημείο να δικαστεί επειδή αρνούνταν να αποκηρύξει τις επιστημονικές πεποιθήσεις του. Αποτελεί έμπνευση για τους επιστήμονες αλλά και για όλους όσοι σέβονται την επιστήμη, η οποία, όπως τονίζει ο Λίβιο, απειλείται ακόμα και στις μέρες μας.
