Του Γιώργου Παπαπροδρόμου
Υποστράτηγου εα, πτυχιούχου Νομικής ΑΠΘ, ειδικού σε θέματα Αντιμετώπισης Κυβερνοεγκλήματος
Η ραγδαία ανάπτυξη των τεχνολογιών και πληροφορικής, η οποία ξεκίνησε τις προηγούμενες δεκαετίες, σε χώρες όπου οι δείκτες κοινωνικής ευημερίας ήταν υψηλότεροι, επέφερε σημαντικές αλλαγές, σε διαφορετικό ποσοστό, σε όλο τον κόσμο.
Οι επιπτώσεις αυτής της μετασχηματιστικής πορείας βρήκαν πρόσφορο έδαφος σε όλα τα πεδία της ανθρώπινης δραστηριότητας (οικονομία, εμπόριο, παιδεία κι επιστήμη, υγεία, γεωργία, μεταφορές, δημόσια διοίκηση, έρευνα και καινοτομία, κα) αλλάζοντας ή επηρεάζοντας σημαντικά τα παραγωγικά μοντέλα των κοινωνιών στους επιμέρους τόπους της παγκόσμιας κοινότητας.
Για να φτάσουμε στο σημείο να απολαμβάνουμε σήμερα τα «αγαθά» της τεχνολογικής μετάβασης, όπου δισεκατομμύρια άνθρωποι συνδέονται, επικοινωνούν κι εκφράζονται, μέσω δισεκατομμυρίων συσκευών, απαιτήθηκαν προσπάθειες και πόροι (ανθρώπινοι και υλικοί), γεγονός που οδήγησε στη δημιουργία του Κυβερνοχώρου.
Ουσιαστικά μιλούμε για ένα ανθρωπογενές, νέο περιβάλλον και οικοσύστημα (κυβερνοοικοσύστημα), το οποίο χαρακτηρίζεται από την πολυπλοκότητά και την πολυσυνθετότητα του, λόγοι που δημιουργούν αβεβαιότητα και ανασφάλεια σε κάποιο βαθμό.
Ταυτόχρονα η υπάρχουσα κοινωνική ανισότητα απέκτησε μια άλλη διάσταση κι έκφανση, μέσα από την τεχνολογική ανισότητα, η οποία σήμερα αποτυπώνεται στο ποσοστό των ανθρώπων που δεν συμμετέχει στη διασυνδεδεμένη πραγματικότητα (περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού), συνθέτοντας αυτό που λέγεται ψηφιακό χάσμα (digital divide).
Τα ψηφιακό χάσμα ήρθε και προστέθηκε σε προηγούμενα χάσματα (με θύματα -πρωταγωνιστές παιδιά, γυναίκες, ηλικιωμένους, άτομα με αναπηρία, πρόσφυγες, άνεργοι, κα), σε μια συγκυρία συσσώρευσης του πλούτου σε λίγα χέρια, δημιουργίας μιας νέας ελίτ (τεχνοελίτ), μέρος της οποίας αποτυπώνεται από την λέξη που συντίθεται από τα αρχικά γράμματα γνωστών και μη εξαιρετέων τεχνολογικών κολοσσών.
Αυτό αποτελεί μια επιπρόσθετη πηγή κινδύνων και απειλών (πέρα από την περιβαλλοντική πρόκληση, λόγω της κλιματικής αλλαγής) για την συνολική ευημερία και ασφάλεια, τόσο για τις ίδιες τις κοινωνίες και τα κράτη, όσο και για την παγκόσμια σταθερότητα.
Τι μπορεί να γίνει από εδώ και πέρα
Για να μπορέσει να σταθεί και να προχωρήσει το νέο αυτό τεχνολογικο-πληροφορικό οικοσύστημα απαιτείται να υπάρξουν δύο πυλώνες ανάπτυξης, με τον ένα πυλώνα να εντάσσει τις προσπάθειες της οργανωμένης κοινωνίας και των κρατών, στην κατεύθυνση της γεφύρωσης των χασμάτων και τον άλλο πυλώνα να στηρίζει τον σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας (με πρώτο το δικαίωμα ελευθερίας της έκφρασης).
Κι αυτό το πλαίσιο μπορεί να δημιουργηθεί μέσα από την κατάλληλη παιδεία (η οποία θα περιλαμβάνει και την αναμόρφωση των εκπαιδευτικών προγραμμάτων), το οποίο θα παρέχει τις κατάλληλες δεξιότητες (skills) στις προαναφερθείσες ομάδες ανθρώπων (παιδιά από την προσχολική ηλικία, άτομα με αναπηρία, ηλικιωμένοι, πρόσφυγες, άνεργοι κα).
Αυτό σημαίνει ότι δεν αρκεί να μάθουμε πως λειτουργεί μια ψηφιακή συσκευή, μια πλατφόρμα και μία εφαρμογή (από τις τόσες που υπάρχουν στο Διαδίκτυο των Πραγμάτων) χτίζοντας κι εμπλουτίζοντας τις ψηφιακές δεξιότητες (Digital Skills), σε όλα τα επίπεδα κάτι που θα βοηθήσει στην οικονομική ανάπτυξη αλλά και στην άνοδο του επιπέδου ασφάλειας στον Κυβερνοχώρο (Κυβερνοασφάλειας).
Έχοντας στο νου ότι το οργανωμένο έγκλημα και η τρομοκρατία σήμερα αξιοποιεί τις ψηφιακές δεξιότητες σε μια κατεύθυνση που είναι ενάντια στα συμφέροντα της ίδιας της κοινωνίας.
Παράλληλα οι κυβερνοεγκληματίες εκμεταλλεύονται τα κενά και τις χαραμάδες που προκύπτουν τόσο από την απουσία ή την μη αναβάθμιση ψηφιακών δεξιοτήτων των θυμάτων τους (αυξάνοντας τους δείκτες όλων των μορφών του Κυβερνοεγκλήματος- Cybercrime) αλλά κι από την μη έγκαιρη θεσμική θωράκιση μιας σειράς από ζητήματα (όπως για παράδειγμα το παρωχημένο για σήμερα πλαίσιο τραπεζικού απορρήτου, την εξειδίκευση μηχανισμών απονομής δικαιοσύνης, γραφειοκρατικές αγκυλώσεις και αντιλήψεις).
Τέλος, το πλαίσιο ανάπτυξης των ψηφιακών δεξιοτήτων που θα επηρεάσει το επίπεδο της Κυβερνοασφάλειας μπορεί να ενισχυθεί από την δημιουργία των προϋποθέσεων ανάπτυξης της συναισθηματικής νοημοσύνης και της κριτικής σκέψης (critical thinking), όπου δεν χωρούν τα fake news και η παραπληροφόρηση (ουσιαστικά η χειραγώγηση της κοινής γνώμης).
Η επίτευξη των στόχων της κοινωνικής ευημερίας που υπόσχεται η νέα τεχνολογική πραγματικότητα μπορεί να γίνει πραγματικότητα μόνο όταν θα είναι αποδέκτες και συμμέτοχοι όλοι, δίχως αποκλεισμούς, κι αυτό προϋποθέτει μια και μόνο δεξιότητα, να καταλαβαίνουμε τον διπλανό μας έστω και χωρίς μία συσκευή ή εφαρμογή.
