Ελίζα Καραγιώργη
[email protected]

Στις 20 Οκτωβρίου 2011, η τρομοκρατική αυτονομιστική οργάνωση των Βάσκων, η ΕΤΑ, ανακοίνωσε ότι καταθέτει τα όπλα μετά από σχεδόν 50 χρόνια ένοπλου αγώνα στην Ισπανία και τη Γαλλία. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, τα μέλη της οργάνωσης πραγματοποίησαν εκατοντάδες επιθέσεις για να αναγκάσουν την ισπανική κυβέρνηση να διαπραγματευτεί την ανεξαρτησία των βασκικών εδαφών.

Η ETA ήταν μια επαναστατική οργάνωση που ήθελε να επιτύχει την ανεξαρτησία της Euskal Herria, μια περιοχή που περιλαμβάνει τις επαρχίες Álava, Guipúzcoa, Vizcaya και Navarra, σε ισπανικό έδαφος (οι τρεις πρώτες αποτελούν την αυτόνομη κοινότητα της Χώρας των Βάσκων) και το γαλλικό κομμάτι της Χώρας των Βάσκων, εντός των συνόρων της Γαλλίας.

Απαγωγές, δολοφονίες και βόμβες σημάδεψαν την ιστορία της Ισπανίας κατά το τέλος της δικτατορίας του Φράνκο (1939-1975) και την αρχή της δημοκρατικής μετάβασης στην Ισπανία. Το 1973, ο Λουίς Καρέρο Μπλάνκο, πρόεδρος της κυβέρνησης και βασικό πρόσωπο του καθεστώτος Φράνκο, δολοφονήθηκε. Η επίθεση με τους περισσότερους θανάτους σημειώθηκε το 1987 σε ένα Hipercor στη Βαρκελώνη, όπου οι βόμβες σκότωσαν 21 άτομα.

Ξεκινώντας από τη δεκαετία του 1980, η ETA κήρυξε πολλές φορές εκεχειρία. Ο ένοπλος δρόμος δεν είχε αποτελέσματα, οπότε, μόλις τελείωσε η δικτατορία, η τρομοκρατική ομάδα προσπάθησε να διαπραγματευτεί με την ισπανική κυβέρνηση μια ειρηνική λύση στη σύγκρουση. Ωστόσο, η κυβέρνηση δεν ήταν πρόθυμη να αφήσει τη Χώρα των Βάσκων να ανεξαρτητοποιηθεί, έτσι οι συνομιλίες πάντα απέτυχαν και οι επιθέσεις επαναλαμβάνονταν.

Μέσα στην ίδια την οργάνωση, υπήρχαν αντικρουόμενες απόψεις μεταξύ εκείνων που ήθελαν να εγκαταλείψουν τον ένοπλο αγώνα και εκείνων που ήταν υπέρ της συνέχισης. Επίσης μεταξύ των αριστερών Αμπερτσάλε, του βασκικού εθνικιστικού κινήματος που συγκέντρωσε πολλά αριστερά κόμματα και σχηματισμούς.

Η ισπανική κυβέρνηση έθεσε εκτός νόμου ακόμη και πολιτικά κόμματα όπως η Batasuna επειδή θεώρησε ότι υποστήριζαν άμεσα την ETA. Ωστόσο, ένα μέρος των πολιτικών και της κοινωνίας των πολιτών θεώρησε ότι η εθνικιστική αριστερά, ακόμη και οι κρατούμενοι και πρώην μέλη της ΕΤΑ, θα έπρεπε επίσης να συμμετάσχουν στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις.

Τον Σεπτέμβριο του 2010, η ETA έστειλε μια δήλωση στο βρετανικό δίκτυο BBC, ανακοινώνοντας την παύση της βίας. Για μήνες είχε δημιουργηθεί μια διεθνής ομάδα διαμεσολαβητών που συνεργάστηκε με όλα τα εμπλεκόμενα μέρη για να βρει μια λύση στη σύγκρουση των Βάσκων: την τρομοκρατική οργάνωση και την ισπανική κυβέρνηση, αλλά και με μέλη της βασκικής κυβέρνησης, την εθνικιστική αριστερά και την κοινωνία.

Ένα χρόνο αργότερα, στις 17 Οκτωβρίου 2011, πραγματοποιήθηκε η Διάσκεψη Ειρήνης στο Σαν Σεμπαστιάν, στην οποία πολιτικές προσωπικότητες από διάφορες χώρες και εκπρόσωποι της βασκικής κοινωνίας ζήτησαν τερματισμό της σύγκρουσης. Τρεις ημέρες αργότερα, η ETA ανακοίνωσε την οριστική παύση της ένοπλης δραστηριότητάς της.

EPA/DAVID AGUILAR

Φωτογραφία του 2018 - Μια γυναίκα περνάει μπροστά από ένα γκράφιτι στην Βιτόρια, της Χώρας των Βάσκων, το οποίο γράφει: «Ευχαριστούμε ΕΤΑ. Ως τη νίκη!».

Κατά τη διάρκεια των ετών που η ETA ήταν ενεργή, ένα μέρος της βασκικής κοινωνίας ζούσε με μεγάλο φόβο, ειδικά πολιτικοί, επιχειρηματίες και αστυνομικοί που ζούσαν στη Χώρα των Βάσκων, οι οποίοι έγιναν ο κύριος στόχος της οργάνωσης και έπρεπε να πηγαίνουν συνεχώς με συνοδεία. Περισσότεροι από τους μισούς φόνους της ΕΤΑ έγιναν στη Χώρα των Βάσκων.

Από την άλλη πλευρά ήταν οι οικογένειες των κρατουμένων της ΕΤΑ και το περιβάλλον τους, που υπέστησαν καταστολή από τις αρχές κατά το καθεστώς του Φράνκο, αλλά και κατά τη Δημοκρατική Μετάβαση. Οι πιο ριζοσπαστικές εθνικιστικές ομάδες διώχθηκαν και ήταν ακόμη θύματα της κρατικής τρομοκρατίας.

Όπως αναφέρει η καταλανική La Vanguardia, μέχρι σήμερα, οι συνέπειες της σύγκρουσης στη βασκική κοινωνία είναι παρούσες. Ένα από τα μεγάλα αιτήματα για επίτευξη συμφιλίωσης είναι να δοθεί τέλος στις πολιτοφυλακές, οι οποίες επιβάλλουν αυστηρότερες ποινές στους κρατούμενους της ΕΤΑ. Για παράδειγμα, αποστέλλονται σε φυλακές μακριά από τη Χώρα των Βάσκων (κάτι που δυσκολεύει τις οικογενειακές επισκέψεις) ή επιβάλλονται πολύ μεγάλες ποινές φυλάκισης, οι οποίες αντιβαίνουν στον στόχο της επανένταξης του ποινικού συστήματος στην Ισπανία.

Μια «κανονικότητα», αλλά με πολλές σκοτεινές πτυχές

Δέκα χρόνια αφότου η ΕΤΑ ανακοίνωσε ότι εγκαταλείπει τον «ένοπλο αγώνα», η Χώρα των Βάσκων αντιμετωπίζει μια κανονικότητα στην κοινωνία και στην πολιτική πολύ υψηλότερου επιπέδου από εκείνη για παράδειγμα της Βόρειας Ιρλανδίας, σχεδόν ταυτόχρονα, προσέγγισε παρόμοιες διαδικασίες. Οι επιθέσεις και οι απειλές έχουν εξαφανιστεί, η απόρριψη της βίας είναι συντριπτική, υπάρχει ευρεία αναγνώριση των θυμάτων, το πολιτικό κλίμα έχει χαλαρώσει και οι συζητήσεις για την ταυτότητα έχουν επισκιαστεί από τα προβλήματα των πολιτών.

Αλλά αυτή η όαση έχει μια σκοτεινή πλευρά με ποικίλα προφίλ. Ο πειρασμός να ξεχαστεί το δράμα χωρίς να αντληθούν μαθήματα ότι η τρομοκρατία δεν είχε δικαιολογία και η απουσία κοινής μνήμης, χωρίζουν σήμερα τη Χώρα των Βάσκων από την επίτευξη μιας πλήρως ομαλοποιημένης συνύπαρξης.

Η ισπανική El Pais μίλησε με ιστορικούς, πολιτικούς, δημοσιογράφους και επικεφαλής των βασκικών ομάδων για να προσπαθήσει να καταλάβει αυτό την άλλη όψη του νομίσματος. Το συμπέρασμα της πλειοψηφίας είναι ότι, στον πολιτικό τομέα, η ευθύνη πέφτει κυρίως στον Σόρτου-για την έλλειψη αυτοκριτικής μετά τη συνενοχή του με την ΕΤΑ-και στο PP και το Vox-για την κομματική χρήση της τρομοκρατίας.

Βετεράνοι ιστορικοί όπως ο Χουάν Πάμπλο Φούσι, ο Λουίς Καστέλς και ο Χοσέ Αντόνιο Ροντρίγκες Ραντς, επίσης υφυπουργός μνήμης της βασκικής κυβέρνησης, απάντησαν σε αυτή τη διπλή ερώτηση σχετικά με το αν η Χώρα των Βάσκων έχει αλλάξει αυτήν τη δεκαετία και τι της λείπει για μια κανονικοποιημένη συνύπαρξη.

«Η πιο βαριά εκτίμηση στο Euskadi (σ.σ. Χώρα των Βάσκων) είναι ότι η ETA ηττήθηκε χωρίς να επιτύχει τους πολιτικούς της στόχους. Ζούμε στην ελευθερία. Η πολιτική επικεντρώνεται στα προβλήματα των πολιτών », επισημαίνει ο Κάστελς. Εισάγει όμως μια απόχρωση: «Η ETA ηττήθηκε, δεν απονομιμοποιήθηκε. Ένας τομέας της βασκικής κοινωνίας δεν απορρίπτει την προηγούμενη προσπάθειά του να επιβάλει την ιδεολογία του με τη βία ».

Ο Φούσι τονίζει τη συμβολή των κυβερνήσεων Patxi López (PSE) και Iñigo Urkullu (PNV) στην εξομάλυνση, αλλά τονίζει ότι υπάρχει γενική αποδοχή της εθνικιστικής γλώσσας και συμβολισμού. Επισημαίνει κριτικά ότι η κανονικοποίηση συνοδεύεται από τη λήθη της τρομοκρατίας. «Θα ήταν άδικο να πούμε ότι υπήρξε σύμφωνο σιωπής, αλλά η απόσυρση μεταφράστηκε σε λήθη, σε αποστασιοποίηση».

Ο Ροντρίγκεθ Ρανθ συμφωνεί ότι «η λήθη δεν είναι το καλύτερο φάρμακο για την επούλωση πληγών». Προτείνει μια «περιεκτική, κριτική ματιά στο παρελθόν» και πορεία προς μια συναίνεση σχετικά με τις ηθικές αξίες. Η πρόοδος, σε αυτά τα δέκα χρόνια, στην αναγνώριση όλων των θυμάτων: της ΕΤΑ. του βρώμικου πολέμου και των αστυνομικών καταχρήσεων, «χωρίς εξισώσεις ή αποκλεισμούς».

Ο Σάντσεθ-Κουένκα επισημαίνει ως ένα μαύρο σημείο ότι το ένα τρίτο των Βάσκων πιστεύει ότι η ελευθερία τους εξακολουθεί να μειώνεται: «Είναι ψηφοφόροι του PP ή εκείνοι χωρίς ιδεολογία που πιστεύουν ότι η πολιτική τους εκπροσώπηση δεν είναι κοινωνικά αναγνωρισμένη.».  Παρ 'όλα αυτά, τονίζει ότι η βασκική κοινωνία είναι καλύτερα δομημένη από ό,τι η υπόλοιπη Ισπανία. «Η τρομοκρατία ήταν τόσο αναχρονιστική που η κανονικότητα ήρθε γρήγορα», λέει.

«Η ΕΤΑ και η εθνικιστική αριστερά λειτουργούν ως στρατιωτική οργάνωση. Όταν τα αφεντικά τους ζήτησαν να σταματήσουν, το έκαναν. Γνώριζαν επίσης ότι η ικανότητά τους να ενεργούν ήταν στο ελάχιστο », επισημαίνει ο Αλμπέρτο Αγκιρεθάμπαλ, αντιπρόεδρος του Ιδρύματος για τα Θύματα της Τρομοκρατίας για να εξηγήσει τη δραστική αλλαγή.

Τις τελευταίες ημέρες, πραγματοποιήθηκαν αρκετές συγκεντρώσεις για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των κρατουμένων της ΕΤΑ, που οργανώθηκαν από οικογενειακές πλατφόρμες και υπέρ της αμνηστίας. Από την άλλη πλευρά, οργανώσεις όπως η Ένωση Θυμάτων Τρομοκρατίας τις θεωρούν συγκαλυμμένη κάλυψη των τρομοκρατών.