Της Ιωάννας Βαρδαλαχάκη
[email protected]
Ένα από τα πιο δυσπρόσιτα μέρη στον πλανήτη, η Αρκτική, μπαίνει στη σκακιέρα του γεωπολιτικού ενδιαφέροντος και του παγκόσμιου ανταγωνισμού. Οι συνέπειες της κλιματικής αλλαγής αρχίζουν τώρα να φαίνονται περισσότερο από οποτεδήποτε άλλοτε στην Αρκτική με το λιώσιμο τω πάγων, επιτρέποντας την ευκολότερη πρόσβαση στην περιοχή, σε συνδυασμό με την ανακάλυψη ενεργειακών αποθεμάτων και την ανάπτυξη της τεχνολογίας για την εξόρυξή τους.
Η «δεύτερη Μέση Ανατολή» και η κλιματική αλλαγή
«Όταν θα έρθουν οι άνθρωποι των πάγων, θα έρθουν με όλη τους τη δύναμη», αναφέρει ο Τιμ Μάρσαλ στο βιβλίο του «Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας». Σύμφωνα με τον Μάρσαλ, καμία άλλη χώρα εκτός από τη Ρωσία δεν έχει τόσο βαρύνουσα παρουσία στην περιοχή, ούτε είναι τόσο καλά προετοιμασμένη για να ανταπεξέλθει στις προκλήσεις.
«Όλα τα υπόλοιπα έθνη βρίσκονται μακράν πιο πίσω, και στην περίπτωση των ΗΠΑ, δεν φαίνεται καν να προσπαθούν να τους προφτάσουν: η Αμερική είναι ένα αρκτικό έθνος χωρίς αρκτική στρατηγική σε μια περιοχή όπου το θερμόμετρο συνεχώς ανεβαίνει», λέει χαρακτηριστικά.
Σύμφωνα μάλιστα με τον ανώτερο συνεργάτη στο Γερμανικό Ινστιτούτο Διεθνών και Εξωτερικών Υποθέσεων, Μάικλ Πολ, η Γαλλίδα υπουργός Άμυνας, Φλοράνς Παρλί, χαρακτήρισε πρόσφατα τον Βόρειο Πόλο ως «μια δεύτερη Μέση Ανατολή».
Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη η αντίδραση της Ρωσίας στις πρόσφατες ανακοινώσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με την στρατηγική της στην Αρκτική. Για πρώτη φορά, η στρατηγική περιλαμβάνει ένα κεφάλαιο για την πολιτική ασφάλειας, σηματοδοτώντας την αυξανόμενη γεωπολιτική σημασία της περιοχής.
Η ευρωπαϊκή στρατηγική βαρόμετρο της γεωπολιτικής της σημασίας
Η ΕΕ φαίνεται να επιδιώκει να αυξήσει τον ρόλο της στην περιοχή, σημειώνοντας ότι «η περιοχή της Αρκτικής είναι μείζονος στρατηγικής σημασίας για την Ευρωπαϊκή Ένωση, όσον αφορά την κλιματική αλλαγή , τις πρώτες ύλες και τη γεωστρατηγική επιρροή». Η ΕΕ, χωρίς στρατό, αναζητά στην ουσία επιρροή στην περιοχή μέσω της βιώσιμης διπλωματίας.
Η κλιματική αλλαγή άνοιξε τις διαδρομές στην Αρκτική, αλλά δημιούργησε και νέα γεωπολιτικά σύνορα. «Η φυσική ισορροπία έχει χαθεί λόγω της κλιματικής αλλαγής και ο πολιτικός ανταγωνισμός αυξάνεται», αναγνώρισε ο Επίτροπος Περιβάλλοντος Βιργκίνιους Σινκεβίτσιους στη συνέντευξη τύπου, προσθέτοντας ότι είναι ένα θέμα που αφορά άμεσα την Κομισιόν επειδή η Αρκτική φιλοξενεί «εκατοντάδες χιλιάδες πολίτες της ΕΕ».
Η ΕΕ ζήτησε ένα μορατόριουμ για τις έρευνες για κοιτάσματα φυσικού αερίου και πετρελαίου στην περιοχή της Αρκτικής «για την προώθηση της σταθερότητας, της ασφάλειας και της ειρηνικής συνεργασίας» στην περιοχή. Πρακτικά οι προτάσεις της θα μπορούσαν να πιέσουν τη Ρωσία να απαγορεύσει τη χρήση νέων κοιτασμάτων πετρελαίου, άνθρακα και φυσικού αερίου στην Αρκτική.
SHUTTERSTOCK
«Η ΕΕ δεσμεύεται να διασφαλίσει ότι το πετρέλαιο, ο άνθρακας και το φυσικό αέριο θα παραμένουν στο έδαφος, ακόμα και στις περιοχές της Αρκτικής», ανέφερε η πρόταση της ΕΕ, ενώ αναγνωρίζει ότι η ίδια εξακολουθεί να εισάγει πετρέλαιο και φυσικό αέριο που εξάγεται στην περιοχή- η ΕΕ είναι εισάγει πετρέλαιο και φυσικό αέριο από την Αρκτική και εκτιμά ότι ευθύνεται για το 36% των κοιτασμάτων μαύρου άνθρακα της Αρκτικής.
Όταν ρωτήθηκε όμως ο Σινκεβίτσιους για το ποιες είναι οι πιθανότητες να πεισθεί η Μόσχα να σταματήσει τη χρήση νέων κοιτασμάτων, παραδέχτηκε ότι κάτι τέτοιο θα απαιτούσε «ενισχυμένες διπλωματικές προσπάθειες».
Επιπρόσθετα, για να υπογραμμίσει «τη σημασία των αρκτικών ζητημάτων στις εξωτερικές σχέσεις της ΕΕ», η ΕΕ ανακοίνωσε ότι θα ανοίξει ένα μόνιμο γραφείο στη Γροιλανδία, μέσω του οποίου θα παρακολουθείται ο ορυκτός της πλούτος, και ειδικά το ουράνιο, από μακρινές χώρες. Το γραφείο πρόκειται να φιλοξενηθεί στο Νουούκ, που αποφάσισε πρόσφατα να διακόψει κάθε μελλοντική έρευνα για το πετρέλαιο και αναζητά την υποστήριξη της ΕΕ.
Πεδίο συγκρούσεων συμφερόντων και ρωσικής επέκτασης
Στην περιοχή όμως «παίζονται» πολλά, με τις εντάσεις να αυξάνονται εδώ και αρκετά χρόνια μεταξύ των περιφερειακών παραγόντων, ιδίως υπό το φως της ήσυχης επέκτασης της Ρωσίας στην πολιτική, οικονομική και στρατιωτική επιρροή της εκεί.
Στο μεταξύ ο Καναδάς, η Ρωσία και η Δανία έχουν υποβάλει επικαλυπτόμενες εδαφικές αξιώσεις στην Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για τα όρια της υφαλοκρηπίδας (CLCS), με στόχο να επωφεληθούν από τον πλούτο των πόρων που κρύβεται εδώ και καιρό κάτω από τον πάγο.
Μια πιο προσεκτική ματιά στη στρατηγική της ΕΕ, σχολιάζει το EUobserver, δείχνει ότι η Ευρώπη ανταποκρίθηκε σε αυτό που θεωρούσε «αυξημένη διεκδίκηση από τη Ρωσία στα ύδατα της Αρκτικής και στον εναέριο χώρο», ενώ παράλληλα υποδεικνύει την άνοδο του κινεζικού ενδιαφέροντος σε «περιοχές όπως η ιδιοκτησία κρίσιμων υποδομών, η κατασκευή θαλάσσιων καλωδίων, η παγκόσμια ναυτιλία, ο κυβερνοχώρος και η παραπληροφόρηση».
Ο νέος παίχτης
Σε αντίθεση με τη Ρωσία, η ΕΕ είναι ένας σχετικά νέος παίκτης στην Αρκτική και η Ένωση, δεν είναι μέλος του Αρκτικού Συμβουλίου, του διακυβερνητικού φόρουμ για την παροχή μέσων για την προώθηση της συνεργασίας, του συντονισμού και της αλληλεπίδρασης μεταξύ των κρατών της Αρκτικής.
EPA/GUNNAR VIGFUSSON/ICELANDIC MINIS
Ωστόσο, η ΕΕ έχει υποβάλει αίτηση για αποδοχή της αίτησής της στο καθεστώς παρατηρητή, το οποίο θα επέτρεπε στην ΕΕ να συμμετέχει σε συναντήσεις και να συνεργάζεται άμεσα με τα κράτη της Αρκτικής, χωρίς να ψηφίζει. Να σημειωθεί όμως ότι αντίστοιχη αίτηση έχει απορριφθεί στο παρελθόν.
Στο Συμβούλιο ανήκουν τα κράτη μέλη της ΕΕ Δανία, Φινλανδία και Σουηδία.
Πιο συγκεκριμένα, στο Αρκτικό Συμβούλιο συμμετέχουν οι «Πέντε χώρες της Αρκτικής» (αυτές δηλαδή που συνορεύουν με τον Αρκτικό ωκεανό: Καναδάς, ΗΠΑ, Ρωσία, Νορβηγία και Δανία) και τα πλήρη μέλη Ισλανδία, Φινλανδία και Σουηδία. Υπάρχουν επίσης 13 χώρες με καθεστώς Μόνιμου Παρατηρητή (πχ Ιαπωνία, Κίνα, Ινδία).
Η ενεργειακή κρίση και το «ψυχρό» μέτωπο ΕΕ-Ρωσίας
Να σημειωθεί ότι οι προτάσεις της ΕΕ έρχονται σε μια εποχή που υπάρχει ένταση μεταξύ της Ρωσίας και της ΕΕ για την ενεργειακή κρίση που πλήττει την ήπειρο. Οι τιμές του φυσικού αερίου έχουν εκτοξευθεί την ώρα που δεν υπάρχουν αρκετές προμήθειες για να «σβήσουν» τη ζήτηση στην Ευρώπη, με πολλούς να θεωρούν πως η Ρωσία εκμεταλλεύεται την κατάσταση και τις εξαγωγές της στην περιοχή για πολιτικούς σκοπούς, και κυρίως για να πιέσει τη Γερμανία για την πιστοποίηση του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2.
Η αντίδραση της Ρωσίας
Η Ρωσία, η οποία κατέχει σημαντικά εδάφη της Αρκτικής όπου υπάρχουν πολλά αποθέματα υδρογονανθράκων και ψαριών, δεν είναι πολύ ευχαριστημένη με τις προτάσεις της Κομισιόν, τις οποίες ο αντιπρόεδρος της Ρωσίας Αλεξάντερ Νόβακ, μιλώντας στο CNBC, χαρακτήρισε «πολιτικά υποκινούμενες και γελοίες».
Η Αρκτική είναι αναπόσπαστο μέρος της οικονομίας και της επικράτειας της Ρωσίας. Η ακτογραμμή της αντιπροσωπεύει το 53% της ακτογραμμής του Αρκτικού Ωκεανού και ο πληθυσμός της χώρας στην περιοχή ανέρχεται σε περίπου 2 εκατομμύρια άτομα, δηλαδή περίπου το μισό του πληθυσμού που ζει στην Αρκτική παγκοσμίως, σύμφωνα με την Αρκτικό Ινστιτούτο.
EPA/ALEXEY NIKOLSKY
Σύμφωνα με τον υπουργό Ανάπτυξης της Ρωσικής Άπω Ανατολής και Αρκτικής, Αλεξέι Τσεκούνκοφ, η Αρκτική είναι ο κινητήρας της οικονομικής ανάπτυξης της Ρωσίας, και αντιπροσωπεύει το 10% του ΑΕΠ και το 20% των εξαγωγών της.
«Ξαφνιάστηκα όταν το έμαθα. Γιατί η Αρκτική, γιατί όχι ο Ισημερινός; Θα μπορούσε κανείς να βρει μια σειρά από μέρη στον κόσμο όπου η παραγωγή πετρελαίου και φυσικού αερίου πρέπει να απαγορευτεί», είπε ο Νόβακ μιλώντας στο CNBC.
«Αυτή η πρόταση δεν έχει άλλα κίνητρα εκτός από πολιτικά», πρόσθεσε. «Τι μας λένε αυτές οι δηλώσεις - ότι πρέπει να σταματήσουμε να εξάγουμε ολόκληρο το αέριο που παράγεται αυτή τη στιγμή; Νομίζω ότι οι συντάκτες αυτών των προτάσεων έχουν πολύ μικρή κατανόηση της πραγματικής κατάστασης », πρόσθεσε.
Πράξη εξισορρόπησης μεταξύ «πολλών αντικρουόμενων στόχων»
Επιπλέον, ο Νόβακ διερωτήθηκε εάν οι προτάσεις της ΕΕ σήμαιναν ότι οι άνθρωποι που ζουν και εργάζονται στην περιοχή θα πρέπει να μετακινηθούν. «Υπάρχουν πολλοί άνθρωποι που ζουν στην αρκτική ζώνη της Ρωσίας, υπάρχουν πολλοί οικισμοί και κοινότητες που κατοικούν σε αυτές τις περιοχές, παράγουμε ενέργεια για να υποστηρίξουμε τις δραστηριότητές τους. Τι πρέπει να συμπεράνουμε από τέτοιες δηλώσεις - ότι πρέπει να θέσουμε τέλος σε όλες τις ανθρώπινες δραστηριότητες, στην κατοίκηση σε αυτές τις περιοχές εντελώς;», συνέχισε.
Όπως εξήγησε επίσης, οι προτάσεις δεν επηρεάζουν μόνο τη Ρωσία, καθώς οι ΗΠΑ, ο Καναδάς, η Ισλανδία και η Νορβηγία (που ανήκουν στον Ευρωπαϊκό Οικονομικό Χώρο αλλά όχι στην ΕΕ) έχουν επίσης εδάφη στην Αρκτική και είναι μέλη του Αρκτικού Συμβουλίου.
Η ΕΕ στις προτάσεις της, από την άλλη, αναφέρει το ΝΑΤΟ, τις ΗΠΑ και τα κράτη της Αρκτικής, Νορβηγία, Ισλανδία και Καναδά, ως στρατηγικούς εταίρους. Ο Πολ, ωστόσο, έχει υποστηρίξει ότι αυτή η συνεργασία θα γίνει μια πράξη εξισορρόπησης μεταξύ «πολλών αντικρουόμενων στόχων», αν και μιλώντας στον EUobserver δήλωσε «πολύ σύμφωνος» με τη νέα στρατηγική.
