Του Μιχάλη Ψύλου

«Ο κόσμος βρίσκεται στο χείλος της αβύσσου. Δεν ήταν ποτέ τόσο απειλούμενος και τόσο διχασμένος»: Με αυτές τις λέξεις, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες θέλησε να περιγράψει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει σήμερα η παγκόσμια κοινότητα. Μιλώντας στο αμερικανικό πρακτορείο ειδήσεων AP , ο Γκουτέρες προειδοποίησε ότι η Ουάσιγκτον και το Πεκίνο βρίσκονται στα πρόθυρα ενός νέου Ψυχρού Πολέμου. Κάλεσε μάλιστα τις δύο πυρηνικές δυνάμεις να αποκαταστήσουν τις εντελώς διαλυμένες σχέσεις τους.

Ο ΓΓ του ΟΗΕ δεν είναι ο μόνος ,που ανησυχεί. Στο λεξιλόγιο της παγκόσμιας γεωπολιτικής συζήτησης κυριαρχούν πλέον οι λέξεις: αντιπαράθεση, ανταγωνισμός, σύγκρουση, προστατευτισμός. Δεν είμαστε βέβαια ακόμη στον Ψυχρό Πόλεμο Νο2 –αλλά η ατμόσφαιρα φορτίζεται με κύριο πεδίο αντιπαράθεσης τον Ινδο-Ειρηνικό. Το είχε προβλέψει πριν 24 χρόνια ο Ζμπίγκνιου Μπρεζίνσκι –ο μεγάλος θεωρητικός των Δημοκρατικών στη γεωπολιτική ( ο Κίσσιγκερ των Ρεπουμπλικάνων)  στο εξαιρετικό βιβλίο του «η Μεγάλη Σκακιέρα»: Για τις Ηνωμένες Πολιτείες το σημαντικότερο γεωπολιτικό βραβείο είναι η Ευρασία- η μεγαλύτερη ήπειρος της Γης.«Αυτή η τεράστια σκακιέρα, η οποία εκτείνεται από τη Λισαβόνα μέχρι το Βλαδιβοστόκ, είναι το πεδίο του παιγνιδιού», έγραφε ο Μπρεζίνσκι.

Η έξοδος των Ηνωμένων Πολιτειών από το Αφγανιστάν, δεν σημαίνει φυσικά και αποχώρηση από την περιοχή του Ινδο-Ειρηνικού. Το αντίθετο μάλιστα. Η Ουάσιγκτον χτίζει νέες συμμαχίες στην περιοχή, όπως δείχνει το νέο σύμφωνο  AUKUS με την Αυστραλία και τη Μεγάλη Βρετανία.

Ο «ελέφαντας» στο δωμάτιο

Ο πρόεδρος Μπάιντεν προσπαθεί να αναβιώσει επίσης την τετραμερή συμμαχία με την Ινδία, την Ιαπωνία και την Αυστραλία που ονομάζεται Quad,που αφορά επίσης την ασφάλεια στον Ινδο-Ειρηνικό. «Και για τα δύο σύμφωνα, ο …ελέφαντας στο δωμάτιο είναι η Κίνα», γράφει το αμερικανικό περιοδικό Foreign Policy .Το Πεκίνο συγκροτεί ήδη τις δικές του συμμαχίες με τη Ρωσία και το Ιράν, αν και ο  ρόλος της Τεχεράνης είναι ακόμη ασαφής.

Η Κίνα επίσης, προσπαθεί να διαιρέσει τους δυτικούς συμμάχους , καθώς φοβάται  μια αντι-κινεζική συμμαχία μεταξύ ΗΠΑ και Ευρώπης. Παρ 'όλα αυτά, η Κίνα νιώθει περικυκλωμένη από αυτές τις συμμαχίες. «Ο Πρόεδρος Μπάιντεν έχει καταστήσει τη δημιουργία διεθνών συνασπισμών την πιο σημαντική πρωτοβουλία εξωτερικής πολιτικής», γράφει ο Τσενγκ Λι, διευθυντής στο τμήμα για την Κίνα, στο Brookings Institution.

Το Πεκίνο αισθάνεται όμως όλο και περισσότερο περικυκλωμένο και πολύ συχνά ενεργεί ψυχρά και ασυμβίβαστα. Για την Κίνα, η εξουσία θεωρείται η κινητήρια δύναμη της γεωπολιτικής Στη Θάλασσα της Νότιας Κίνας,  για παράδειγμα, το Πεκίνο ενεργεί σαν απόλυτος αφέντης, μετατρέποντας αμφισβητούμενες  ατόλες σε στρατιωτικά οχυρωμένα νησιά.

Σε κάθε περίπτωση ,η νέα γεωπολιτική αντίληψη κάνει λόγο για δύο σφαίρες επιρροής- η μία γύρω από τις Ηνωμένες Πολιτείες και η δεύτερη γύρω από την Κίνα .Ο ανταγωνισμός μεταξύ των δύο γεωγραφικών  σφαιρών ακολουθεί μια λογική που εν μέρει είναι και στρατιωτική.

Το ψηφιακό «Αγιο Δισκοπότηρο»

Μόνο που στην αντιπαράθεση αυτή έχει εισβάλει πλέον και μια τρίτη σφαίρα: Το «Metaverse» (Μετα-σύμπαν σε ελεύθερη μετάφραση). Μια σφαίρα που επινοήθηκε το 1992 (πριν από την έκρηξη του Διαδικτύου) από τον αμερικανό συγγραφέα Νιλ Στίβενσον στο μυθιστόρημα επιστημονικής φαντασίας «Snow Crash». Αναφέρεται  στη σύγκλιση μεταξύ φυσικής  και εικονικής πραγματικότητας, με μπόλικη δόση τεχνητής νοημοσύνης. Πρόκειται για τον ψηφιακό κόσμο, ο οποίος διοικείται από πολλούς και με αποκεντρωμένο τρόπο. Το αφεντικό του Facebook, Μάρκ Ζάκεμπεργκ λέει ότι το «Metaverse» είναι «το Άγιο Δισκοπότηρο των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων». Οι χρήστες πρέπει να μπορούν να μεταφέρουν τα περιουσιακά τους στοιχεία από το ένα μέρος του Metaverse στο άλλο, χωρίς να έχει σημασία ποιος ελέγχει ποιο, συγκεκριμένο μέρος.

 Πρόκειται για μια εν πολλοίς «άναρχη» σφαίρα, γύρω από την οποία γυρίζει η ψηφιακή οικονομία, ανεξέλεγκτη , σε πολλές περιπτώσεις, από τις μεγάλες κρατικές δυνάμεις. Μια «σφαίρα», που ούτε καν το κινεζικό καθεστώς, με όλους τους μοχλούς εξουσίας που διαθέτει, δεν είναι βέβαιο ότι μπορεί να ελέγξει.  Η διαπάλη για τον έλεγχο και την κυριαρχία επί αυτής της σφαίρας,έχει έντονο συγκρουσιακό χαρακτήρα. Αυτή η αντιπαράθεση εξελίσσεται τόσο από μέσα – από τις μεγάλες εταιρείες εναντίον της πολιτικής εξουσίας, αλλά και από έξω, στη μεγάλη αντιπαλότητα μεταξύ των υπερδυνάμεων ή των πολιτισμών.

Ο γκουρού της τεχνητής νοημοσύνης, Μαρκ Στέιλμαν, πρόεδρος  του Center for the Study of Digital Life, (CSDL), λέει μάλιστα ότι δεν είμαστε «πολίτες του κόσμου» τόσο πολύ, όσο κάτοικοι  των  τριών σφαιρών, που βρίσκονται σε πιθανή , παγκόσμια σύγκρουση. Αυτό είναι κάτι εντελώς νέο στην ιστορία της ανθρωπότητας, επειδή οι διάφοροι πολιτισμοί δεν θα πρέπει μόνο να αντιμετωπίσουν ο ένας τον άλλον, αλλά και την ψηφιακή σφαίρα, που έχει διεισδύσει  στις άλλες δύο και προσπαθεί να τις ελέγξει. Αυτές οι σφαίρες είναι και θα παραμείνουν φυσικά, αλληλοεξαρτώμενες  από οικονομική και χρηματοοικονομική άποψη.  Οι τρεις σφαίρες οδηγούνται με μαθηματική ακρίβεια σε ένα νέο είδος πολέμου. Μιας αναμέτρησης αρκετά διαφορετικής από τον κλασικό πόλεμο και τον λεγόμενο Ψυχρό μεταξύ Δύσης και Σοβιετικής Ένωσης.