Πολιτικοί, επιχειρηματίες, επώνυμοι καταφεύγουν σε υπεράκτιες εταιρείες για να γλυτώσουν φόρους, όπως προκύπτει από τα Pandora Papers, που δημοσιεύουν την Κυριακή κορυφαία ΜΜΕ.
Η σχετική δημοσιογραφική έρευνα αξιολόγησε 11,9 εκατομμύρια έγγραφα που διέρρευσαν και «καλύπτουν κάθε γωνιά του κόσμου». Τα δεδομένα, από 14 εταιρείες που προσφέρουν τέτοιες υπεράκτιες υπηρεσίες και παρέχονται από ανώνυμη πηγή, αποκαλύπτουν ότι 35 νυν και πρώην ηγέτες - μεταξύ αυτών ο πρώην πρωθυπουργός της Βρετανίας Τόνι Μπλερ, ο μονάρχης της Ιορδανίας Χουσεΐν και ο πρόεδρος της Κένυας Ουχούρου Κενιάτα - έχουν καταφύγει σε υπεράκτιες εταιρείες. Την ίδια επιλογή έχουν κάνει 330 πολιτικοί και υψηλόβαθμοι πκρατικοί αξιωματούχοι από 91 χώρες.
Δεσμούς με υπεράκτιες εταιρείες έχουν οι υπουργοί Οικονομικών της Ολλανδίας, της Βραζιλίας και του Πακιστάν, καθώς και πρώην υπουργοί Οικονομικών της Γαλλίας και της Μάλτας. Το ίδιο ισχύει για τον πρώην επικεφαλής του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου (ΔΝΤ), Ντομινίκ Στρος Καν.
Συνήθως στις εταιρείες αυτές διακινούνται μεγάλα ποσά, με αποτέλεσμα ο δικαιούχος να αποκρύπτει την πραγματική του περιουσιακή κατάσταση από τις φορολογικές αρχές της χώρας του. Σε πολλές χώρες η λειτουργία των offshore εταιρειών δεν είναι παράνομη, αλλά οι συναλλαγές αυτές των πλούσιων και ισχυρών ασφαλώς προκαλούν πολλά ερωτήματα περί του «νόμιμου και ηθικού».
Στην έρευνα, που διενήργησε το διεθνές δίκτυο International Consortium of Investigative Journalists (ICIJ), συμμετείχαν δημοσιογράφοι από 150 μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο - μεταξύ αυτών και η τουρκική σύνταξη της Deutsche Welle. Σύμφωνα με το διεθνές δημοσιογραφικό δίκτυο ICIJ, τα Pandora Papers δείχνουν ότι είναι πολλοί οι ισχυροί που, αντί να καταπολεμούν το σύστημα των offshore εταιρειών, προσπαθούν και οι ίδιοι να επωφεληθούν από αυτό.
Αποκαλύψεις για την ευρωπαϊκή ελίτ
Σε υπεράκτιες εταιρείες φαίνεται να έχει καταφύγει ο πρώην πρωθυπουργός της Μ. Βρετανίας Τόνι Μπλερ, που για πολλές δεκαετίες εμφανιζόταν ως πολέμιος της φοροαποφυγής. Τώρα τα Pandora Papers αποκαλύπτουν ότι ο ίδιος και η σύζυγός του είχαν αγοράσει μία υπεράκτια εταιρεία ακινήτων από την οικογένεια του Ζάγιεντ μπιν Ρασίντ αλ Ζαγιάνι, υπουργού Βιομηχανίας και Τουρισμού του Μπαχρέιν, με αποτέλεσμα να γίνουν ιδιοκτήτες ακινήτου αξίας 8,8 εκατομμυρίων δολαρίων (7,6 εκ. ευρώ) το 2017, αποφεύγοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο να πληρώσουν περισσότερα από 400.000 δολάρια σε φόρο μεταβίβασης ακινήτων μέσω της ειδικής νομικής δομής της συμφωνίας. Τόσο η οικογένεια Μπλερ, όσο και η οικογένεια Ζαγιάνι, λένε ότι ο ένας δεν γνώριζε την εμπλοκή του άλλου. Η Τσέρι Μπλερ δηλώνει ότι ο σύζυγός της δεν είχε αναμειχθεί στη συναλλαγή αυτή. Σήμερα η εταιρεία έχει κλείσει.
Το μέγεθος της διαρροής σε σχέση με προηγούμενες έρευνες
Ένα άλλο όνομα που αναφέρεται στα Pandora Papers είναι ο πρωθυπουργός της Τσεχίας Αντρέι Μπάμπις, ένας δισεκατομμυριούχος που εξελέγη το 2017 με την υπόσχεση να πατάξει τη διαφθορά. Τα στοιχεία που διέρρευσαν αποδεικνύουν ότι το 2009 ο Μπάμπις διοχέτευσε 22 εκατομμύρια δολάρια σε δίκτυο εταιρειών, προκειμένου να αγοράσει μία έπαυλη κοντά στην Κυανή Ακτή, η οποία μεταξύ άλλων διαθέτει δύο πισίνες και ιδιωτικό κινηματογράφο. Σύμφωνα με την τσεχική ιστοσελίδα Investigace.cz, η ιδιοκτησία των εταιρειών αυτών δεν περιλαμβανόταν στη δήλωση περιουσιακών στοιχείων που είχε υποβάλει ο Αντρέι Μπάμπις. Ο ίδιος δεν απάντησε σε σχετικό ερώτημα του δικτύου. Ωστόσο, για τον ίδιο ο χρόνος της αποκάλυψης είναι ιδιαίτερα εκρηκτικός, καθώς νέο κοινοβούλιο θα εκλεγεί στην Τσεχική Δημοκρατία την επόμενη εβδομάδα.
Μερίδιο σε εταιρεία με έδρα τις βρετανικές Παρθένες Νήσους κατείχε και ο πρόεδρος της Ουκρανίας Βολόντιμιρ Ζελένσκι. Έναν μήνα πριν από τη νίκη του στις προεδρικές εκλογές του 2019, ο πρώην ηθοποιός που έγινε πολιτικός είχε πωλήσει το μερίδιό του στην εταιρεία Maltex στον Σεργκέι Σεφίρ, στενό φίλο και συνεργάτη του.
Σε υπεράκτιες γιοτ 300 εκατομμυρίων!
Οι υπεράκτιες εταιρείες δεν είναι δημοφιλείς μόνο στην Ευρώπη. Κάθε άλλο: Για παράδειγμα ο πρόεδρος της Κένυας Ουχούρου Κενιάτα, γόνος πολιτικής δυναστείας που εξελέγη με «σημαία» την καταπολέμηση της διαφθοράς, φέρεται ως ιδιοκτήτης - μαζί με τη μητέρα του - κρυφής εταιρείας στον Παναμά. Στη διάρκεια της Αραβικής Άνοιξης, όταν οι Ιορδανοί έβγαιναν στους δρόμους για να διαδηλώσουν την αγανάκτησή τους για τη διαφθορά και την ανεργία - ο μονάρχης Αμπντάλα είχε αγοράσει μέσω offshore εταιρειών τρεις παραλιακές κατοικίες στο Μαλιμπού των ΗΠΑ.
Αλλά και η πριγκίπισσα Λάλλα Χάσνα του Μαρόκου βρέθηκε να κατέχει - μέσω δικτύου υπεράκτιων εταιρειών - εταιρεία που είχε αγοράσει ιδιωτική κατοικία αξίας 11 εκ. ευρώ στο Λονδίνο, κοντά στο Παλάτι του Κένσιγκτον.
Ο εμίρης του Κατάρ, Χαμάντ Μπιν Καλίφα Αλ Θάνι, αξιοποιεί offshore εταιρείες για να πραγματοποιεί επενδύσεις και να διαχειρίζεται τον πλούτο του. Τα Panama Papers είχαν ήδη αποκαλύψει ότι και το υπερ-γιοτ του εμίρη, αξίας 300 εκατομμυρίων δολαρίων, ελέγχεται από offshore εταιρείες.
Σε υπεράκτιες εταιρείες καταφεύγουν και πολλοί αστέρες του θεάματος. Ένα παράδειγμα είναι η δημοφιλής τραγουδίστρια Σακίρα. Ο δικηγόρος της δηλώνει πάντως ότι όλοι οι λογαριασμοί της έχουν δηλωθεί και επιπλέον δεν της προσφέρουν κάποια προνομιακή φορολογική μεταχείριση.
Άλλο παράδειγμα είναι ο Ινδός πρώην άσος του κρίκετ Σαχίν Τεντουλκάρ. Οι δικηγόροι του δεν απάντησαν σε παράκληση της DW για κάποιο σχόλιο.
Πολλοί από τους ενδιαφερόμενους για offshore εταιρείες είναι βέβαια επιχειρηματίες και πολυεκατομμυριούχοι. Όπως ο Τούρκος μεγαλοεργολάβος Ερμάν Ιλιτσάκ, που διατηρεί δεσμούς με δύο υπεράκτιες εταιρείες, οι οποίες όμως είχαν καταχωρηθεί στο όνομα της μητέρας του το 2014. Μέχρι τη στιγμή της δημοσίευσης ο κ. Ιλιτσάκ δεν είχε προβεί σε κάποιο σχόλιο. Ο όμιλος Ronesans, ιδιοκτησίας Ιλιτσάκ, είχε αναλάβει να κατασκευάσει μεταξύ άλλων το περίφημο προεδρικό ανάκτορο του Ταγίπ Ερντογάν, με 1.500 δωμάτια.
Η Suddeutsche Zeitung
Σύμφωνα με τη Suddeutsche Zeitung, περισσότερες από 130 διασημότητες «εκπροσωπούνται» στα έγγραφα του Pandora Papers.
Δείχνουν επίσης ότι ο σημερινός πρωθυπουργός του Λιβάνου Νατζίμπ Μικάτι και ο προκάτοχός του Χασάν Ντιάμπ είχαν offshore εταιρείες.
Παράλληλα, η εφημερίδα αναφέρει, μεταξύ άλλων, πως πολλοί στενοί έμπιστοι του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν, πολλοί κορυφαίοι αθλητές, καθώς και διασημότητες όπως το μοντέλο Κλόντια Σίφερ, ο πρώην Beatle Ρίνγκο Σταρ, ο τραγουδιστής Χούλιο Ιγκλέσιας κ.ά. είναι ή ήταν πελάτες υπεράκτιων εταιρειών. O προπονητής ποδοσφαίρου Πεπ Γκουαρντιόλα απάντησε ότι η τράπεζά του στην Ανδόρα δημιούργησε την υπεράκτια εταιρεία χωρίς να το γνωρίζει.
Πολλοί από τους πολιτικούς που κατονομάζονται τώρα έχουν εκφραστεί κατά των πρακτικών φοροδιαφυγής στο πρόσφατο παρελθόν. Τώρα διασημότητες που αναφέρονται στα έγγραφα επισημαίνουν ότι έχουν τηρήσει όλους τους νόμους και τους κανονισμούς, πολλοί άλλοι δεν σχολιάζουν τις σχετικές αναφορές.
Η τεράστια ζημιά που προκαλείται σε αυτόν τον κρυμμένο κόσμο έχει πλέον εξεταστεί ευρέως: Μόνο η γερμανική εφορία χάνει 5,7 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο επειδή οι εταιρείες μεταφέρουν τα κέρδη τους σε φορολογικούς παραδείσους, υπολόγισε το Ινστιτούτο Ifo του Μονάχου το 2020.
Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), τρία τρισεκατομμύρια δολάρια είναι «σταθμευμένα» σε φορολογικούς παραδείσους, ενώ το Δίκτυο Φορολογικής Δικαιοσύνης κανει λόγο ακόμη και για 32 τρισεκατομμύρια δολάρια. Αυτός είναι ένας αριθμός με δώδεκα μηδενικά!
Η «SZ» επισημαίνει ακόμα πως περίπου 600 δημοσιογράφοι σε 117 χώρες έχουν αναλύσει και αξιολογήσει μία από τις μεγαλύτερες διαρροές δεδομένων μέχρι σήμερα εδώ και δύο χρόνια, συνολικά 2,9 terabytes δεδομένων.
Tagesschau: Πώς οι πολιτικοί κρύβουν τα χρήματά τους
«Μια τεράστια διαρροή δεδομένων αποκαλύπτει τις συναλλαγές εκατοντάδων πολιτικών και αξιωματούχων με υπεράκτιες εταιρείες παγκοσμίως» γράφει η γερμανική Tagesschau, σημειώνοντας πως πολλοί αρχηγοί κρατών και κυβερνήσεων από όλον τον κόσμο κρύβουν τα χρήματά τους σε φορολογικούς παραδείσους. Εκτός από τους κυβερνητικούς εκπροσώπους, ολιγάρχες, εγκληματίες και διασημότητες βρίσκονται στα 11,9 εκατομμύρια εμπιστευτικά έγγραφα που διέρρευσε η ICIJ.
Τα «Pandora Papers» αποκαλύπτουν αμφίβολες υπεράκτιες συμφωνίες εκατοντάδων πολιτικών. Για παράδειγμα, ο βασιλιάς της Ιορδανίας, Αμπντάλα, λέγεται ότι απέκτησε 14 ακίνητα στη Μεγάλη Βρετανία και τις ΗΠΑ μέσω φορολογικών παραδείσων. Όταν ρωτήθηκε, ένας δικηγόρος είπε ότι οι περισσότερες από τις υπεράκτιες εταιρείες δεν υπάρχουν πλέον και ότι δεν ανήκουν όλα τα περιουσιακά στοιχεία στον βασιλιά. Εκτός από τους εν ενεργεία προέδρους της Ουκρανίας, της Κένυας και του Ισημερινού, στα στοιχεία εμφανίζονται και ο πρώην Βρετανός πρωθυπουργός Τόνι Μπλερ και η σύζυγός του. Οι Μπλερ απέκτησαν ένα ακίνητο στο Λονδίνο αξίας 7,5 εκατομμυρίων ευρώ το 2017 μέσω της αγοράς μιας υπερακτιας εταιρείας. Τα στοιχεία υποδηλώνουν ότι οι Μπλερ εξοικονόμησαν περισσότερα από 300.000 ευρώ σε φόρο μεταβίβασης ακινήτων μέσω της ειδικής νομικής δομής της συμφωνίας.
Το πρόβλημα με τις offshore εταιρείες - Δημιουργική λογιστική
Με αρχικό κεφάλαιο λίγων εκατοντάδων δολαρίων, οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να συστήσουν μία offshore εταιρεία, η ιδιοκτησία της οποίας παραμένει μυστική. Εναλλακτικά, με ένα κεφάλαιο από 2.000 έως 25.000 δολάρια, μπορούν να δημιουργήσουν ένα ίδρυμα καταπιστευτικής διαχείρισης, το οποίο τους επιτρέπει να ελέγχουν τα χρήματά τους, χωρίς ωστόσο να θεωρούνται νομικά υπεύθυνοι για τις συναλλαγές τους. Με λίγη «δημιουργική λογιστική» τα περιουσιακά στοιχεία προστατεύονται από πιστωτές, δικαστικούς κλητήρες, φοροελεγκτές ή πρώην συζύγους. Σε πολλές χώρες η ίδρυση offshore εταιρειών και η διενέργεια συναλλαγών μέσω φορολογικών παραδείσων είναι απολύτως νόμιμη. Ωστόσο, είναι μία πρακτική που προκαλεί έντονη κριτική.
Σύμφωνα με τον Γκάμπριελ Τσούκμαν, επίκουρο καθηγητή Οικονομικών στο πανεπιστήμιο του Μπέρκλεϊ, το 10% του παγκοσμίως παραγόμενου πλούτου βρίσκεται σήμερα «κρυμμένο» σε φορολογικούς παραδείσους. Το ακριβές ποσό παραμένει άγνωστο. Έρευνα του ΟΟΣΑ το 2020 κάνει λόγο για τουλάχιστον 11,3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Συνήθως η κοινή γνώμη συνδέει τους φορολογικούς παραδείσους με εξωτικούς προορισμούς στην Καραϊβική, αλλά τα Pandora Papers αποδεικνύουυν ότι το ίδιο σύστημα λειτουργεί με επιτυχία και αλλού, για παράδειγμα στη Σιγκαπούρη, στην Ολλανδία, στην Ιρλανδία, στο Χονγκ Κονγκ, ακόμη και σε ορισμένες πολιτείες των ΗΠΑ. Ο Λάξμι Κουμάρ, στέλεχος του ιδρύματος Global Financial Integrity με έδρα την Ουάσιγκτον, επισημαίνει ότι η απόκρυψη κεφαλαίων σε φορολογικούς παραδείσους έχει άμεσες συνέπειες για τις ζωές όλων μας. «Επηρεάζει την πρόσβαση στο σύστημα υγείας, την πρόσβαση του παιδιού σου στην εκπαίδευση, τις δυνατότητές σου να αποκτήσεις στέγη» λέει χαρακτηριστικά.
Η μεθοδολογία της έρευνας
Παγκόσμια αίσθηση είχαν προκαλέσει τα Panama Papers το 2016. To δημοσιογραφικό δίκτυο International Consortium of Investigative Journalists έχει ερευνήσει συνολικά 11,9 εκατομμύρια εμπιστευτικά έγγραφα τα προηγούμενα δύο χρόνια. Τη δημοσιογραφική ομάδα αποτελούν 600 άτομα από 150 διαφορετικά μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο. Τα έγγραφα που διέρρευσαν προέρχονται από 14 παρόχους υπηρεσιών για offshore εταιρείες. Τα Pandora Papers έρχονται στο φως της δημοσιότητας μόλις πέντε χρόνια μετά τα Panama Papers, που αποκαλύφθηκαν το 2016, προκαλώντας αίσθηση σε όλον τον κόσμο, προκαλώντας ακόμη και την κατάρρευση κυβερνήσεων, για παράδειγμα στην Ισλανδία και στο Πακιστάν.
Πηγές: DW, Suddeutsche Zeitung, Tagesschau
