Του Μιχάλη Ψύλου

Μήπως ξύπνησε το πνεύμα του Μάο στην Κίνα και η χώρα οδεύει προς μια νέα «Πολιτιστική Επανάσταση»;Μήπως αναστήθηκε ξαφνικά ο Μεγάλος Τιμονιέρης και μαζί του τα «κόκκινα πνεύματα» που θεωρούσαμε ότι είναι νεκρά;

Μια έντονη συζήτηση βρίσκεται σε εξέλιξη στην Κίνα αλλά και σε ολόκληρο τον πλανήτη για την πολιτική που ακολουθεί ο Πρόεδρος της χώρας και επικεφαλής του Κομμουνιστικού κόμματος Σι Τζινπίνγκ.«Η Κίνα βρίσκεται αντιμέτωπη με σημαντικές αλλαγές και σε αυτές πρωτοστατεί ο πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ», γράφει στην ιστοσελίδα της η Γερμανική Ραδιοφωνία (Deutschland Funk), σε εκτεταμένο ρεπορτάζ για τις εξελίξεις στην Κίνα . Σημειώνει ωστόσο ότι «οι επιχειρηματίες απογοητεύονται, οι σταρ του κινηματογράφου και της ποπ ελέγχονται για την τήρηση της επίσημης γραμμής, τα παιδιά του σχολείου πρέπει να αποστηθίσουν  τις διδασκαλίες του αρχηγού του κράτους…Πολλοί Κινέζοι ελπίζουν σε περισσότερη δικαιοσύνη με  την «επιστροφή στις σοσιαλιστικές αξίες», ενώ οι επικριτές προειδοποιούν οτι δεν πρέπει να «ιδεολογικοποιηθούν» όλοι οι τομείς της ζωής.

Για παράδειγμα, πολλά έχουν αλλάξει με τη νέα σχολική χρονιά: Μεταξύ άλλων, διδάσκονται πλέον λιγότερα αγγλικά στα σχολεία της Σαγκάης.

Η νέα σχολική χρονιά έφερε άλλη μια καινοτομία: Οι σκέψεις του πρόεδρου Σι προστέθηκαν ως νέο σχολικό μάθημα. Παράλληλα,ξεκίνησε η απαγόρευση των ιδιωτικών φροντιστηρίων εκμάθησης ξένων γλωσσών.

«Διδασκαλία για τον  Σι-Τζινπίνγκ ως σχολικό μάθημα και μια πανκινεζική απαγόρευση του ιδιωτικού φροντιστηρίου: Αυτά είναι μόνο δύο παραδείγματα για το πώς η κρατική και κομματική ηγεσία της Κίνας παρεμβαίνει πρόσφατα  μαζικά στην καθημερινή ζωή των ανθρώπων στη Λαϊκή Δημοκρατία», αναφέρει η DLF.

Βιντεοπαιχνίδια μόνο το Σαββατοκύριακο

Σχεδόν κάθε εβδομάδα υπάρχουν νέες οδηγίες που ανακοινώνονται  στην κρατική τηλεόραση. Όπως στα τέλη Αυγούστου, όταν το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας ανακοίνωσε ότι τα διαδικτυακά βιντεοπαιχνίδια θα απαγορευτούν για ανηλίκους ,εκτός από τα Σαββατοκύριακα.

Από την 1η Σεπτεμβρίου, οι πάροχοι παιχνιδιών smartphone και tablet έπρεπε να περιορίσουν δραστικά την πρόσβαση για ανήλικους παίκτες στην Κίνα. Επηρεάζεται, για παράδειγμα, ο μεγαλύτερος πάροχος διαδικτυακών παιχνιδιών Tencent στον κόσμο - που είναι ιδιαίτερα επιτυχημένος στην Κίνα με το Honor of Kings.

Οι ανήλικοι στην Κίνα επιτρέπεται να στέλνουν εικονικούς ήρωες όπως ο Li Xin ή A Ke ,στη μάχη ,μόνο τα βράδια της Παρασκευής και τα Σαββατοκύριακα .

Η κινεζική κυβέρνηση συνδέει επίσημα, τα μέτρα με τις  ανησυχίες σχετικά με τον αυξανόμενο εθισμό των ανηλίκων στα βιντεοπαιχνίδια. Αλλά το Κομμουνιστικό Κόμμα είναι επίσης εδώ - όπως και με τη ρύθμιση των εταιρειών τεχνολογίας - για κάτι άλλο,  λέει ο πολιτικός επιστήμονας Σεμπάστιαν Χάιλμαν , ο οποίος κατέχει την έδρα για την πολιτική και την οικονομία της Κίνας στο Πανεπιστήμιο του Τρίερ: Τα διαδικτυακά παιχνίδια θεωρούνται πολύ δυτικά.

Η βιομηχανία της ψυχαγωγίας ρυθμίζεται επίσης πιο αυστηρά, επιβάλλονται περιορισμοί σε μεγάλους ομίλους  πληροφορικής και σε ολόκληρους κλάδους  της οικονομίας. Πίσω από αυτό είναι μια επιστροφή στις σοσιαλιστικές αξίες, λέει ο Σεμπάστιαν Χάιλμαν.

«Οι άνθρωποι είναι συλλογικά όντα από την άποψη του σοσιαλισμού. Αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να εκτίθενται σε τέτοιες ατομικές αποδράσεις, να καταφεύγουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ή τα παιχνίδια, αλλά να είναι στον πραγματικό κόσμο, να μαθαίνουν κάτι σταθερό, να δουλεύουν σκληρά και αν είναι απαραίτητο να θυσιάζονται και για την πατρίδα τους»,σύμφωνα με τις αρχές.

Νέα «Πολιτιστική Επανάσταση»;

«Θυμηθείτε την αρχική αποστολή του Κομμουνιστικού Κόμματος», έλεγε  ο Σι Τζινπίνγκ στα μέλη του κόμματος στις αρχές Ιουλίου στα 100 χρόνια από την ίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος. «Ενισχύστε τα ιδανικά και τις πεποιθήσεις σας».

Οι μετριοπαθείς δυνάμεις  θυμήθηκαν πώς παρόμοιες φωνές είχαν πυροδοτήσει την Πολιτιστική Επανάσταση (1966-76) τη δεκαετία του 1960. Εκείνη την εποχή, ο «αιώνιος επαναστάτης» Μάο Τσετούνγκ είχε αξιοποιήσει την πολιτική αυτή για να κινητοποιήσει τις μάζες αλλά και να ξεκαθαρίσει με τους  εσωκομματικούς του αντιπάλους. Ηδη, πληθαίνουν οι  φωνές στο Πεκίνο ότι «η πολιτική μεταρρύθμισης και ανοίγματος έχει πάει τρομερά λάθος για πάνω από 40 χρόνια» ,όπως υποστηρίζει ο Γκου Γουάνμαν, πρώην στέλεχος του πρακτορείου ειδήσεων  Xinhua. "Σαν να ήθελε σχεδόν να αναφωνήσει: Μια δεύτερη πολιτιστική επανάσταση είναι πολύ απαραίτητη!  Απειλεί πραγματικά την Κίνα μια «νέα πολιτιστική επανάσταση»; «Σίγουρα όχι με την έννοια της εκτεταμένης ιδεολογικής εκστρατείας υπό τον Μάο, που ξεσήκωσε την κοινωνία για μια δεκαετία και στοίχισε εκατοντάδες χιλιάδες ζωές», λέει η Κάτια Ντριχάουζεν,από το Ινστιτούτο Merics στο Βερολίνο. «Αυτό που θέλει ο Σι Τζινπίνγκ είναι η εσωτερική πολιτική σταθερότητα για να εξασφαλίσει την εξουσία του κόμματος και την αναβάθμιση της Κίνας σε πρώτη  οικονομική και τεχνολογική παγκόσμια δύναμη».

Αλλωστε ,κατά τη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, ο πατέρας του Σι Τζινπίνγκ, Σι Ζονγκσούν, μέλος της πρώτης γενιάς κομμουνιστών  ηγετών, ήταν ένας από τους εκατομμύρια διωκόμενους. Μαζί του είχε διωχθεί στην «ύπαιθρο» και ο ίδιος ο Σι .Πριν από τρία χρόνια, ο Κινέζος Πρόεδρος αποφάνθηκε επίσης ότι  η Πολιτιστική Επανάσταση «έφερε την οικονομία της Κίνας στα πρόθυρα της κατάρρευσης». Απλά ,ο Σι Τζινπίνγκ βλέπει το μέλλον της Κίνας σήμερα ,μέσω της  ακόμη μεγαλύτερης ενίσχυσης του ρόλου του κόμματος  και του κεντρικού ελέγχου  της οικονομίας και της κοινωνίας. Οπως λέει συχνά ο Κινέζος ηγέτης,  περίπου 40 χρόνια μετά την έναρξη της πολιτικής του Ντεγκ Σιάοπιγκ για το άνοιγμα της οικονομίας , η «αρχική αποστολή του ΚΚ» - και μαζί με αυτό το σοσιαλιστικό όνειρο της ισότητας - είναι πιο επίκαιρη από ποτέ.

Αυτό έγινε σαφές στα μέσα Αυγούστου μετά από μια συνεδρίαση της ισχυρής Οικονομικής Επιτροπής με επικεφαλής τον Σι Τζινπίνγκ. Όπως συνηθίζεται στην Κίνα, δεν υπήρξε συνέντευξη Τύπου στη συνέχεια, μόνο ανακοίνωση στην τηλεόραση. Αλλά ήταν σαφές: Μια νέα αντικαπιταλιστική ρητορική: «Ευημερία σημαίνει ευημερία για όλους τους ανθρώπους, (...) όχι ευημερία για λίγους», ανακοίνωνε  μια εκπρόσωπος στην τηλεόραση για τα αποτελέσματα των συζητήσεων. Είναι απαραίτητο να «ρυθμιστούν τα υπερβολικά υψηλά εισοδήματα και να επιβληθούν οι εταιρείες με υψηλά εισοδήματα να δώσουν περισσότερα πίσω στην κοινωνία».

Αντικαπιταλιστική ρητορική

Η αντικαπιταλιστική ρητορική αγγίζει κάποια τμήματα του πληθυσμού: Σχεδόν σε καμία άλλη χώρα στον κόσμο το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχών δεν  είναι τόσο μεγάλο όσο στη σοσιαλιστική Κίνα. Για τον πολιτικό επιστήμονα Σεμπάστιαν Χάιλμαν , οι νέες λέξεις -κλειδιά είναι σημάδια βαθιάς αλλαγής. «Η ηγεσία του κόμματος γύρω από τον Σι Τζινπίνγκ κατέληξε προφανώς στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν πλέον οι ουσιαστικές προϋποθέσεις για να ξεκινήσει κάτι εντελώς νέο, προκειμένου να αναπτυχθεί περαιτέρω ο σοσιαλισμός στην Κίνα  τον 21ο αιώνα», προσθέτει.

Για πολύ καιρό φαινόταν ότι η Κίνα είχε σχεδόν αποχαιρετήσει τον σοσιαλισμό. Τα τελευταία χρόνια, ισχυρές ιδιωτικές εταιρείες εμφανίστηκαν σε διάφορους κλάδους της οικονομίας. Οι μεγαλύτεροι και πιο γνωστοί είναι οι διαδικτυακοί όμιλοι Alibaba και Tencent.

Υπήρξε επίσης μια έκρηξη σε τομείς όπως οι διαδικτυακές αγορές, που χρηματοδοτούνται από κρατικά και ιδιωτικά επιχειρηματικά κεφάλαια. Για χρόνια, εταιρείες όπως η Alibaba, η Didi, η Bytedance και η Pinduoduo  μπορούσαν να βασίζονται στην υποστήριξη της κυβέρνησης. Αλλά το κλίμα έχει αλλάξει τους τελευταίους μήνες, λέει ο Ντάνκαν Κλαρκ, επικεφαλής της συμβουλευτικής εταιρείας  BDA στο Πεκίνο. «Φαίνεται ότι η κυβέρνηση στην Κίνα επανεκτιμά τη σχέση της με τις μεγάλες εταιρείες τεχνολογίας», προσθέτει.

Η περίπτωση Τζακ Μα

Παράδειγμα; Η εταιρεία εφαρμογής χρηματοοικονομικών υπηρεσιών Alipay ήθελε να μπει στο χρηματιστήριο τον περασμένο Νοέμβριο. Περίπου 48 ώρες πριν από την προγραμματισμένη αρχική εισαγωγή των μετοχών στο Χονγκ Κονγκ και τη Σαγκάη, ωστόσο, η κυβέρνηση την σταμάτησε .Είναι πλέον γνωστό: Η εντολή ακύρωσης ήρθε από πάνω. Το κράτος και η ηγεσία του κόμματος προφανώς ενοχλήθηκαν από τις επικριτικές δηλώσεις του αφεντικού της εταιρίας, του Τζακ Μα.

Λίγο πριν από την προγραμματισμένη δημόσια εγγραφή στη Σαγκάη, ο Μα είχε δώσει μια ομιλία στην οποία εξήρε την ιδιωτική βιομηχανία fintech της Κίνας και επέκρινε τον κρατικό τραπεζικό τομέα.

Από την άποψη της κομμουνιστικής ηγεσίας, ο πανταχού παρών Τζακ Μα είχε περάσει μια κόκκινη γραμμή με την ανοιχτή κριτική του. Έκτοτε ο Τζακ Μα αποσύρθηκε σε μεγάλο βαθμό από την δημοσιότητα. Ο επιχειρηματικός σύμβουλος Ντάνκαν Κλαρκ, ο οποίος έγραψε ένα βιβλίο για την άνοδο του Τζακ Μα, λέει πως αρχικά θεωρήθηκε πως το θέμα αφορά μόνο τον ίδιο τον κινέζο μεγαλοεπιχειρηματία. Αλλά από τότε είδαμε μια ακόμη πιο εκτεταμένη καταστολή από την πλευρά των αρχών εναντίον μεγάλων εταιρειών τεχνολογίας στην Κίνα»

Άλλο παράδειγμα η Didi. Ο πάροχος υπηρεσιών ταξί μετατράπηκε σε μία από τις μεγαλύτερες και πιο γνωστές νεοσύστατες εταιρείες στη Λαϊκή Δημοκρατία τα τελευταία χρόνια. Το τελευταίο διάστημα η εταιρεία ήρθε αντιμέτωπη με πολλές επίσημες έρευνες ,κατηγορούμενη για παράβαση των αντιμονοπωλιακών κινεζικών νόμων  και των κανόνων προστασίας δεδομένων, μεταξύ άλλων. Ο Νταν Γουάνγκ,επικεφαλής οικονομολόγος για την Κίνα στην Hang-Seng-Bank στη Σαγκάη ,λέει ότι «η κινεζική κυβέρνηση άλλαξε στάση απέναντι στις μεγάλες πλατφόρμες πληροφορικής και τεχνολογίας. Τα τελευταία χρόνια ήταν πολύ σημαντικά για την οικονομική ανάπτυξη της Κίνας και για την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών όπως η fintech ή το ηλεκτρονικό εμπόριο. Αλλά από την άποψη της κρατικής ηγεσίας, αυτό δεν χρειάζεται πλέον ».

Οι εταιρείες υψηλής τεχνολογίας της Κίνας αναγκάστηκαν πρόσφατα να δωρίσουν δισεκατομμύρια - για παράδειγμα για εκπαιδευτικά έργα και αγροτική ανάπτυξη. Αυτές οι "δωρεές" προφανώς δεν είναι εντελώς εθελοντικές, αλλά λεπτομέρειες δεν δίνονται. Και σχεδόν κανείς στην ηπειρωτική Κίνα δεν θέλει να μιλήσει ανοιχτά για αυτό. Ακόμη και οι συνομιλητές που έχουν εκφραστεί επικριτικά στο παρελθόν έχουν σιωπήσει . Άλλοι υπερασπίζονται τις ενέργειες  της ηγεσίας του κράτους και του κόμματος. Όπως ο Γε Ταν, σύμβουλος επιχειρήσεων στη Σαγκάη.

«Αυτή είναι η αρχή ενός νέου οικονομικού κύκλου. Αυτό είναι φυσικό. Τη δεκαετία του 1980, η Κίνα ήταν πολύ φτωχή. Η πολιτική της εποχής ήταν να δημιουργηθεί πλούτος σε λίγους τομείς πρώτα. Τώρα ο στόχος της πολιτικής είναι «ευημερία για όλους». Για να επιτευχθεί αυτό, λαμβάνονται ορισμένα μέτρα. Όλα όσα βιώνουμε στην Κίνα αυτή τη στιγμή έχουν να κάνουν με τον στόχο «ευημερία για όλους».

Επιστροφή στον κομμουνισμό;

Εκτός Κίνας, οι ενέργειες της κυβέρνησης εναντίον τμημάτων της ιδιωτικής βιομηχανίας αντιμετωπίζονται πολύ πιο κριτικά. Η Αλίθια Γκαρσία Χερέρο είναι η επικεφαλής οικονομολόγος υπεύθυνη για την Ασία στη γαλλική επενδυτική τράπεζα Natixis. Κατά τη γνώμη της, είναι πλέον σαφές ότι η Κίνα δεν είναι μια οικονομία της αγοράς, αλλά κομμουνιστική χώρα.  «Δανείστηκαν ένα οικονομικό μοντέλο στην Κίνα στο οποίο ουσιαστικά δεν πίστεψαν. Παρ 'όλα αυτά, η οικονομία της αγοράς χρησιμοποιήθηκε για ορισμένο χρονικό διάστημα με στόχο τον πλουτισμό. Τώρα που επιτεύχθηκε αυτός ο στόχος, επιστρέφουμε στο προτιμώμενο οικονομικό μοντέλο », λέει.

Από τη σκοπιά και την ανάλυση του Κινέζικου Κομμουνιστικού Κόμματος, η Δύση βρίσκεται σε παρακμή. Οι δυτικές κοινωνίες καταρρέουν, τα πολιτικά συστήματα γκρεμίζονται και χαρακτηρίζονται  από την πόλωση. Αυτό σημαίνει ότι το Πεκίνο βγάζει συμπεράσματα από αυτό που πήγε στραβά στη Δύση. Και αυτό σημαίνει ότι η κοινωνία στην Κίνα πρέπει να είναι συλλογικά προσανατολισμένη.

Στόχος η …ψυχαγωγία

Επιπλέον, οι αρχές αναλαμβάνουν δράση εναντίον ολόκληρης της βιομηχανίας ψυχαγωγίας, ενάντια στην εμπορευματοποιημένη κουλτούρα ,αλλά και τους πλούσιους ηθοποιούς και καλλιτέχνες.
Στις αρχές Σεπτεμβρίου, λίγες μόνο ημέρες μετά τους περιορισμούς στα διαδικτυακά  παιχνίδια, μια εκπρόσωπος διάβασε μια μεγάλη λίστα με νέες οδηγίες για τη βιομηχανία ψυχαγωγίας στην κρατική τηλεόραση. Σχεδόν ταυτόχρονα, μερικά δημοφιλή - και πολύ πλούσια - αστέρια εξαφανίστηκαν από τις κινεζικές υπηρεσίες και τις πλατφόρμες κοινωνικών μέσων ενημέρωσης σχεδόν εν μία νυκτί. Αρκετά «αστέρια»  ερευνώνται για φοροδιαφυγή. Δεν επιτρέπεται πλέον η προβολή των ταινιών τους. Εκατοντάδες διαδικτυακές ομάδες θαυμαστών έχουν απαγορευτεί, όπως και οι δημοφιλείς εκπομπές. Και: άντρες με «θηλυκά» χαρακτηριστικά δεν είναι πλέον ευπρόσδεκτοι.

Η βιομηχανία της ψυχαγωγίας πρέπει να προάγει την αγάπη για το κόμμα και για την πατρίδα, αναφέρεται  στις νέες οδηγίες. Οι ραδιοτηλεοπτικοί φορείς και οι υπηρεσίες του Διαδικτύου  έχουν εντολή να δώσουν προσοχή στην «σωστή αισθητική» και να μην δείχνουν πλέον «ομοφυλόφιλους».

Αναφερόμαστε σε δημοφιλείς τραγουδιστές όπως ο 23χρονος Τσάι Χου Κουν, ο οποίος μερικές φορές εμφανίζεται με σκιά στα μάτια και κραγιόν, ή ο Γουάνγκ Γουάν από το συγκρότημα TF Boys: Ο 20χρονος τραγουδιστής από την κεντρική Κίνα εμφανίζεται  με μακριά σκουλαρίκια και πολυχρωμα ρούχα. Τα ποπ αστέρια όπως ο Τσάι  και ο Γουάνγκ  δεν αντιστοιχούν στην «κλασική» κινεζική εικόνα των ανδρών.

Οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ Κίνας και πολλών δυτικών χωρών οδηγούνται ξαφνικά σε συγκρούσεις, λέει  ο πολιτικός επιστήμονας Σεμπάστιαν Χάιλμαν. Η κατάσταση δεν είναι ακόμη η ίδια όπως στην περίπτωση της Σοβιετικής Ένωσης, αλλά είναι ένα πολύ σοβαρό φαινόμενο.

Το ερώτημα είναι εάν η μεγάλη αναδιάρθρωση της κινεζικής κοινωνίας, όπως την οραματίζεται η ηγεσία του κόμματος, μπορεί απλώς να γίνει με διαταγές από ψηλά. Ο Χάιλμαν λέει ότι δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι άνθρωποι στην Κίνα θα πάνε μαζί τους.
«Η κινεζική κοινωνία είναι φυσικά δομημένη με διαφορετικό τρόπο από αυτό που θα ήθελε να είναι το κόμμα και επίσης όπως την αντιλαμβάνεται το κόμμα. Και δεν είναι τόσο εύκολο να τη μεταμορφώσεις, ειδικά από τη μια μέρα στην άλλη, υιοθετώντας απλώς νέους κανόνες παιχνιδιού. Αλλά δεν πρέπει να υποτιμούμε την πλύση εγκεφάλου που λαμβάνει χώρα στο κινεζικό εκπαιδευτικό σύστημα. Δηλαδή, πιστεύω ότι αυτό το θέμα είναι ανοιχτό».

Τον επόμενο χρόνο, ο Σι Τζιπινγκ  θέλει να διεκδικήσει μια  τρίτη θητεία ως πρόεδρος , στο 20ο συνέδριο του ΚΚ Κίνας.
Αλλά ένα πράγμα είναι σαφές: Στην οικονομία, τον πολιτισμό, την κοινωνία και την εκπαίδευση της Κίνας, η κρατική παρέμβαση πιθανότατα θα συνεχιστεί μέχρι τουλάχιστον το συνέδριο του κόμματος τον επόμενο χρόνο. Αυτό που φαίνεται  είναι περισσότερος έλεγχος, περισσότερη ιδεολογία και επιστροφή στις δήθεν σοσιαλιστικές αξίες.