Η performance «Εάλω Θεσσαλονίκη» σε κείμενο, σκηνοθεσία, εικαστική σύλληψη Ρούλας Πατεράκη, παρουσιάζεται απόψε στις 8 μ.μ. στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο (Βασ. Σοφίας 22), στο πλαίσιο του θεσμού «Όλη η Ελλάδα ένας Πολιτισμός» του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού.

Η  σκηνοθέτις ενώνει την ιστορία με την τέχνη του θεάτρου και του χορού, και παρουσιάζει τις μικροτοπογραφίες τριαντάφυλλου που είναι η Θεσσαλονίκη. Στον πυρήνα της παράστασης/performance για τέσσερις ηθοποιούς και μια χορεύτρια, βρίσκονται δύο βυζαντινά χρονογραφήματα, υψηλής λογοτεχνικής αξίας, αφηγηματικής παραστατικότητας και εσωτερικής έντασης.

Αντλώντας ελεύθερα υλικό από «Τα χρονικά των αλώσεων της Θεσσαλονίκης» (εκδ. Άγρα, Αθήνα 2010), η παράσταση δραματοποιεί επιλεγμένα αποσπάσματα από τις προσωπικές αυτοβιογραφικές ιστορικές αφηγήσεις του ιερέα Ιωάννη Καμινιάτη και του ιερέα Ιωάννη Αναγνώστη. Αυτόπτες μάρτυρες στις δύο από τις τρεις ιστορικές αλώσεις  της Μητέρας πόλης, αναζήτησαν καταφύγιο στη βάσανο της γραφής.

Το 904 μ.Χ. Σαρακηνοί πειρατές της Κρήτης εμφανίζονται ξαφνικά μπροστά στα τείχη, λεηλατούν την πόλη και αιχμαλωτίζουν τους κατοίκους της. Το 1430 μ.Χ. οι Τούρκοι του Μουράτ θα αλώσουν την πόλη. Έκτοτε η Θεσσαλονίκη θα παραμείνει υποδουλωμένη μέχρι το 1912, όταν, μετά από 782 χρόνια απελευθερώνεται από τον ελληνικό στρατό.

Οι συγκινητικές αφηγήσεις τους για τον παραλογισμό της καταστροφής και την ερήμωση του πολέμου, οι οποίες επαναλαμβάνουν, παρά τις διαφορές τους στον χρόνο, την ίδια εικόνα, χαρακτηρίζονται για την αμεσότητα της δράσης και τον ζωντανό στοχασμό τους, ιδρυτικές προϋποθέσεις του θεατρικού είδους. Ο Καμινιάτης και ο Αναγνώστης, αν και αναπνέουν, ζουν και κινούνται στον Βυζαντινό Μεσαίωνα ή στην πρώιμη Βυζαντινή Αναγέννηση, φαντάζουν σύγχρονοι. Τα βάσανά τους οικεία. Η ταυτότητά τους διαχρονική.

Αναμφισβήτητη η λογοτεχνική αξία των κειμένων, διαφορετικής υφής η «θεατρικότητά» τους -γι’ αυτό και η δραματουργία του κειμένου μετέρχεται ποικίλους τρόπους- δομείται πάνω στις τεχνοτροπίες των «αγγελικών ρήσεων» της αρχαίας ελληνικής Τραγωδίας, παίρνοντας τη μορφή δραματικών μονολόγων μεγάλης εξωστρέφειας με έμφαση στο σώμα και στη φωνή.

Μια συγκλονιστική παράσταση που αναδεικνύει την τραγική θεατρικότητα της ιστορικής αφήγησης και με ανθρωπολογικό ενδιαφέρον αντικρίζει κατάματα τη βία της Ιστορίας.

Μία από τους τέσσερις ηθοποιούς που συμμετέχουν, η διαχρονικά αγαπημένη Δήμητρα Χατούπη, μίλησε μαζί μας. 

Θα θέλατε να μας πείτε δυο λόγια,  για το ιστορικό ενδιαφέρον που αποκαλύπτεται στους θεατές μέσω της δραματοποίησης της Ρούλας Πατεράκη;

«Η σημαντική, ακριβής και εμπνευσμένη δραματουργία της Ρούλας Πατεράκη δημιουργεί επί σκηνής σχέσεις μεταξύ ηθοποιών – performers και κατ’ επέκταση τη σχέση τους με το σύμπαν του χώρου και του χρόνου, με μοναδικό τρόπο. Οι performers δεν είναι απλοί αφηγητές, αλλά πάσχοντες αφηγητές. Ό,τι συμβαίνει δεν είναι ιστορία και αφήγηση, αλλά συμβαίνει ακριβώς τώρα. Όλα αυτά αποκαλύπτονται σε μία αέναη κίνηση και ακινησία, συγχρόνως. Ο θεατής δύναται να ακούσει το κείμενο και να δημιουργήσει ο ίδιος τις δικές του εικόνες. Επίσης, ο θεατής, ακούγοντας τα κείμενα του μεγάλου Θεσσαλονικιού ποιητή Νίκου Γαβριήλ Πεντζίκη, έχει την αίσθηση ότι δεν ανήκουν σε άλλον χρόνο, αλλά συμβάλλουν στη συγκίνηση που μπορεί να δημιουργήσουν οι αφηγήσεις των δύο ιερομόναχων».

«Η βάσανος της γραφής ήταν, είναι και θα είναι ένα καταφύγιο για όλους τους ανθρώπους, ποιητές και μη, που βρίσκονται σε οριακή κατάσταση, πόσο μάλλον όταν ο θάνατος είναι συνεχώς παρών».

«Η ζωή της ανθρωπότητας είναι γεμάτη μάχες μικρές ή μεγάλες, οι οποίες καταλήγουν σε πολέμους. Τότε, ακριβώς, αρχίζει ο παραλογισμός. Ο παραλογισμός αρχίζει, όταν ο ανθρώπινος νους λειτουργεί κάτω από στόχους καταστροφής και απόλυτες τάσεις για εξουσία, που ορίζονταν και ορίζονται από το κέρδος και το χρήμα. Δηλαδή αυτό που γίνεται και σήμερα. Τότε, είναι σαν να μην υπάρχει ο ίδιος ο άνθρωπος, αλλά είμαστε πιόνια ενός συστήματος που αδυνατούμε να κατανοήσουμε ακριβώς διότι είναι παράλογο.

«Οι σαλοί ήταν υπάρξεις που στη Βυζαντινή περίοδο είχαν τη δυνατότητα να εκφράζονται με τον δικό τους “παράλογο” τρόπο, λέγοντας μεγάλες αλήθειες. Στην παράσταση, οι σαλοί σχολιάζουν συνεχώς τα συμβάντα της performance με τον δικό τους “σαλεμένο” τρόπο. Αυτός ο ρόλος έχει τρομερό ενδιαφέρον για τον ηθοποιό, καθώς έχεις την ψευδαίσθηση ότι έχεις τρομακτική ελευθερία έκφρασης. Στη συγκεκριμένη performance γίνεται ακόμα πιο δύσκολο, γιατί πρέπει να έχει πειθαρχία σε μία φόρμα».

«Οι νικητές και οι ηττημένοι ορίζονται σε ένα επίπεδο κρατών και εξουσίας. Για εμένα οι πραγματικοί ηττημένοι είναι οι άνθρωποι που είναι θύματα του συστήματος και μόνο σε αυτή την περίπτωση μιλάμε για πραγματικές απώλειες, που αφορούν την ανθρώπινη ζωή και το αίμα».

Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]