Από την έντυπη έκδοση
Της Καταρίνα Πίστορ,
καθηγήτρια Συγκριτικού Δικαίου στη Νομική Σχολή Columbia, είναι συγγραφέας του βιβλίου «Κώδικας του Κεφαλαίου: Πώς ο Νόμος δημιουργεί Πλούτο και Ανισότητα»
Για εκείνους που κινούνται στις αγορές, η κυβέρνηση είναι πάντα ο κακός της υπόθεσης. Όπως ανέφερε αξιομνημόνευτα ο πρόεδρος Ρόναλντ Ρίγκαν κατά την πρώτη εναρκτήρια ομιλία του, «σε αυτήν την παρούσα κρίση, η κυβέρνηση δεν είναι η λύση στο πρόβλημά μας. Το πρόβλημα είναι η ίδια η κυβέρνηση».
Από τη δεκαετία του 1980, οι αγορές θεωρούνται ως ο μόνος τρόπος για να επιτευχθεί η βέλτιστη κατανομή των πόρων. Μια υγιής οικονομία καθοδηγείται από το πνεύμα της επιχειρηματικότητας και όχι της πολιτικής, επειδή στον μηχανισμό των τιμών διακινούνται με αξιόπιστο τρόπο οι πληροφορίες σχετικά με την αξία των αγαθών και των υπηρεσιών. Οι αγοραστές υποβάλλουν προσφορές, οι πωλητές πωλούν στον πλειοδότη με την καλύτερη προσφορά και όλα τα μέρη είναι καλά ενημερωμένα. Στο τέλος επιτυγχάνεται μια τιμή ισορροπίας, εξασφαλίζοντας ένα ικανοποιητικό αποτέλεσμα. Είναι ένας τέλειος κόσμος.
Ο πραγματικός κόσμος, ωστόσο, δεν είναι τέλειος. Οι συμμετέχοντες στην αγορά αντιμετωπίζουν το κόστος των συναλλαγών και των πληροφοριών. Οι αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις και οι αποτυχίες της αγοράς είναι αναπόφευκτες. Ακόμη και οι ένθερμοι υποστηρικτές του laissez-faire (ένα σύστημα στο οποίο απουσιάζουν οι κρατικές παρεμβάσεις) συμφωνούν ότι μερικές φορές απαιτείται κάποια κυβερνητική παρέμβαση, αν και το κράτος δεν πρέπει να ενεργεί με τρόπο που θα στρεβλώνει τα αποτελέσματα της αγοράς.
Τι γίνεται όμως αν η μεγαλύτερη στρέβλωση προέρχεται από τους ίδιους τους παράγοντες της αγοράς; Δεδομένου ότι οι σημερινές αλληλεπικαλυπτόμενες οικονομικές, υγειονομικές και κλιματικές κρίσεις διαφέρουν ριζικά από την «παρούσα κρίση» που είχε ο Ρέιγκαν στο μυαλό του, πρέπει να εξετάσουμε αν επί του παρόντος είναι η αγορά το πρόβλημα.
Η σημερινή κυβέρνηση των ΗΠΑ φαίνεται να το πιστεύει. Το εκτελεστικό διάταγμα του προέδρου Τζο Μπάιντεν, στις 9 Ιουλίου 2021, σχετικά με την «Προώθηση του ανταγωνισμού στην αμερικανική οικονομία», μοιάζει με μια στρέβλωση και παραποίηση της αγοράς. Ο κατάλογος είναι μακρύς, αλλά μεταξύ εκείνων που ξεχωρίζουν είναι οι μεγάλοι παίκτες στους κλάδους της γεωργίας, της υγείας, των οικονομικών, των φαρμακευτικών, των τεχνολογικών και των μεταφορών.
Το εκτελεστικό διάταγμα είναι ένα εναλλακτικό άνοιγμα ενάντια σε πολλά προβλήματα που πλήττουν την αμερικανική οικονομία. Μερικά εξ αυτών περιλαμβάνουν την υπερβολική ενοποίηση εντός των βασικών βιομηχανιών· την έλλειψη διαφάνειας στην αγορά· την άδικη, διακριτική και παραπλανητική τιμολόγηση· τα εμπόδια για την εισχώρηση στις αγορές που έχουν ανορθωθεί από τις υπάρχουσες επιχειρήσεις και τις αντι-ανταγωνιστικές πρακτικές στη διανομή. Μεταξύ των θυμάτων είναι οι μέσοι χρήστες του διαδικτύου, οι χρήστες στις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης και λιανικής πώλησης, οι πελάτες των αεροπορικών εταιρειών, οι νέοι επιχειρηματίες και μια σειρά μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων, συμπεριλαμβανομένων των ανεξάρτητων ζυθοποιών και αγροτών.
Όλες αυτές οι ομάδες υποσκελίζονται από εταιρείες που στρεβλώνουν την αγορά προς όφελός τους. Σε αυτό το νέο περιβάλλον, το ρητό «πρόσεχε καταναλωτή» είναι δίχως ουσία. Μια φορά κι έναν καιρό, ένας αγρότης μπορούσε να ελέγξει ένα ζωντανό πριν το αγοράσει. Αν δεν μπορούσε να διακρίνει ότι το ζωντανό κούτσαινε, αυτό ήταν δικό του πρόβλημα. Αλλά αυτό το είδος της απλής συναλλαγής μεταξύ σχετικά ίσων εμπλεκόμενων, έχει αντικατασταθεί από μια πολύ άνιση ρύθμιση στην οποία οι ανώνυμοι πελάτες αντιμετωπίζουν τις μεγάλες επιχειρήσεις σε μια ασύμμετρη σχέση, στην οποία υφίσταται η παραδοχή ότι δεν υπάρχει «παζάρι» ή διαπραγμάτευση.
Ακόμη χειρότερα, οι ίδιες οι μεγάλες επιχειρήσεις έχουν ενοποιήσει τις δεσπόζουσες θέσεις τους μέσω μιας σειράς παραπλανητικών πρακτικών, όπως οι παραπλανητικές διαφημίσεις, οι παρεπόμενες χρεώσεις και άλλες στρατηγικές τιμολόγησης που εμποδίζουν τη σύγκριση μεταξύ προϊόντων και μέτρα για την αποτροπή των προσπαθειών των πελατών να ανακτήσουν τα τέλη που χρεώθηκαν για υπηρεσίες για τις οποίες δεν έμειναν ικανοποιημένοι.
Στον χρηματοπιστωτικό κλάδο, η απάτη, η εξαπάτηση και η ψευδής παρουσίαση αντιμετωπίζονται εδώ και πολύ καιρό μέσω της ρυθμιστικής εποπτείας. Οι εταιρείες που επιθυμούν να εκδώσουν μετοχές ή ομόλογα στα επίσημα χρηματιστήρια πρέπει να αποκαλύψουν πληροφορίες τις οποίες χρειάζονται οι επενδυτές και η συμμόρφωση αυτή παρακολουθείται και επιβάλλεται με ενεργό τρόπο. Σίγουρα, το σύστημα αυτό δεν είναι τέλειο. Τις τελευταίες δεκαετίες, οι ρυθμιστικές αρχές δεν διέθεταν επαρκείς πόρους και υπήρξε μεγάλη προσφορά ιδιωτικών τίτλων. Ωστόσο, το καταλυτικό σημείο είναι ένα: οι αγορές λειτουργούν μόνο όταν όλοι παίζουν με τους ίδιους κανόνες.
Οι εταιρείες θα μπαίνουν πάντα στον πειρασμό να παραβιάζουν τους κανόνες για να αποκτήσουν πλεονέκτημα. Ωστόσο, σε ορισμένους κλάδους σήμερα η διάβρωση των αρχών της αγοράς έχει προχωρήσει πολύ περισσότερο από την εξαπάτηση των καταναλωτών ή των σκληρών πιθανών ανταγωνιστών. Οι φαρμακευτικές εταιρείες, για παράδειγμα, είναι δικαιούχοι σημαντικών νομιμοποιημένων μονοπωλίων. Συνήθως επωφελούνται από τις άδειες ευρεσιτεχνίας για καινοτόμα προϊόντα που προέρχονται από τη βασική έρευνα που διεξάγεται με κυβερνητική χρηματοδότηση και προσπαθούν σε τακτική βάση να ανανεώνουν τις άδειες ευρεσιτεχνίας απλά τροποποιώντας την αρχική χημική ένωση.
Αλλά ακόμη και αυτές οι σημαντικές νόμιμες επιδοτήσεις προφανώς δεν ήταν αρκετές για τη συγκεκριμένη βιομηχανία. Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες αναζητούν επιπλέον έσοδα αυξάνοντας τις τιμές στα συνταγογραφούμενα φάρμακα και εμποδίζοντας την παραγωγή ή τη διάδοση των γενοσήμων και των βιολογικών φαρμάκων - ακόμη και κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
Αναφορικά με τις Big Tech, ο έλεγχος των πελατών και η προληπτική εξαγορά δυνητικών ανταγωνιστών έχει καταστεί de facto συνθήκη. Οι κυρίαρχες πλατφόρμες εμφανίζονται ότι λειτουργούν υπέρ των καταναλωτών, παρόλο που αρνούνται στους καταναλωτές οποιαδήποτε ουσιαστική επιλογή. Για παράδειγμα, η Amazon δεν χρεώνει μόνο με ακριβά τέλη τους λιανοπωλητές που ουσιαστικά δεν έχουν πουθενά αλλού να πάνε· τους ανταγωνίζεται επίσης άμεσα. Ομοίως, οι μεγάλες εταιρείες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν οδηγήσει πολλά ειδησεογραφικά σχήματα σε πτώχευση επιτρέποντας το περιεχόμενό τους να εμφανίζεται χωρίς να αποζημιώνονται. Όταν η Αυστραλία ψήφισε νόμο που απαιτεί από τις ψηφιακές πλατφόρμες να αποζημιώνουν τις εταιρείες των μέσων μαζικής ενημέρωσης, το Facebook απέκλεισε προσωρινά τους ειδησεογραφικούς συνδέσμους ειδήσεων στην πλατφόρμα του και απείλησε να αποχωρήσει εντελώς από τη χώρα. (Η εταιρεία ήρε τον αποκλεισμό της μόνο μετά τη συμφωνία με τον όμιλο NewsCorp του Ρούπερτ Μέρντοχ, ενώ τα μικρότερα ειδησεογραφικά πρακτορεία παρέμειναν μακριά από το τραπέζι των διαπραγματεύσεων.)
Εντούτοις το τελικό «βραβείο» για τη στρέβλωση της αγοράς πηγαίνει στους εργοδότες. Τα διοικητικά συμβούλια στις μεγάλες εταιρείες έχουν χρησιμοποιήσει κάθε κόλπο για να κυριαρχήσουν στους εργαζόμενους και όχι να ανταγωνίζονται γι' αυτούς. Έπειτα από δεκαετίες υπονόμευσης των συνδικάτων και εξωτερικής ανάθεσης θέσεων εργασίας για τη συμπίεση των μισθών, οι εργοδότες κατέφυγαν όλο και περισσότερο σε μη ανταγωνιστικές ρήτρες για να συνδέσουν τους εργαζομένους με την εταιρεία σε όλα τα επίπεδα. Τέτοιες ρυθμίσεις ισχύουν τώρα για το 28% με 48% όλων των μισθωτών στις ΗΠΑ - όλοι, από τους εργαζόμενους σε εστιατόρια έως τους εργαζόμενους υψηλότερου επιπέδου που έχουν καινοτομήσει και συνέβαλαν ουσιαστικά στην αξία του εργοδότη τους (και οι οποίοι έχουν αρνηθεί οποιαδήποτε αξίωση για την πνευματική ιδιοκτησία που οι ίδιοι δημιούργησαν). Όσοι προσπαθούν να αποχωρήσουν απειλούνται με δικαστικές διαμάχες και τα αμερικανικά δικαστήρια παίρνουν εδώ και καιρό το μέρος των εργοδοτών, οι οποίοι παραμένουν ελεύθεροι να απολύουν τους εργαζόμενους κατά βούληση.
Αυτές οι ασύμμετρες ρυθμίσεις μοιάζουν με ιεραρχία, όχι με ελεύθερες αγορές που κατανέμουν αποτελεσματικά τους πόρους, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπινου κεφαλαίου. Τώρα που η κυβέρνηση Μπάιντεν έχει στρέψει το βλέμμα της σε αυτές τις νεο-φεουδαρχικές πρακτικές, εκείνοι που κινούνται στην ελεύθερη αγορά θα πρέπει να επευφημούν με τον πιο δυνατό τρόπο.
Copyright: Project Syndicate, 2021
www.project-syndicate.org
