Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
Υποψήφια Δρ. Μαριάννα Εσκαντάρ
Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης
Θεωρητικά η επιχείρηση προσδιορίζεται από την ικανότητά της να δημιουργεί κέρδη, αλλά δεν περιορίζεται σε αυτό. Οφείλει να αρθρώσει ένα στόχο προώθησης της ανάπτυξης των εργαζόμενων της και προστασίας του πλανήτη. Αυτά αναφέρονται από τον Πρόεδρο της Michelin, Frorent Menegaux (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Χρηματοοικονομική και Κλιματικοί Κίνδυνοι, Πολυτεχνείο Κρήτης, 13/03/2020).
Παρά τις συστηματικές αποτυχίες η ελπίδα ξαναγεννιέται, κάθε φορά που συνοδεύεται από νέες, πιο αποτελεσματικές μεθόδους. Έτσι η ιδέα της δημιουργίας «επιχειρήσεων με αποστολή», υποτίθεται ότι θα καθησυχάσει τους ανταγωνιστές στο χώρο εργασίας και θα φέρει τους μετόχους και τους εργαζόμενους μαζί στην κοινωνική ειρήνη. Βέβαια, η ιδέα εμφανίζεται τακτικά: να εκπαιδεύσουμε το λύκο να συμπεριφέρεται ως τσοπανόσκυλο.
Παραδείγματα
Η ΕΚΕ (εταιρική κοινωνική ευθύνη) έχει γίνει μια καθερωμένη έννοια με την οποία οι επιχειρήσεις ενσωματώνουν κοινωνικές και περιβαλλοντικές ανησυχίες στις επιχειρημαιτκές τους δραστηριότητες και στην αλληλεπίδρασή τους με τους ενδιαφερόμενους (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκανταρ, Η επιχείρηση ως σύστημα με απεριόριστη υπευθυνότητα: Ιστορική αναδρομή, Πολυτεχνείο Κρήτης, 04/07/2021). Στις 26 Ιουνίου 2020 κατά τη διάρκεια της γενικής συνέλευσης της επιχείρησης Danone, οι μέτοχοί της ψήφισαν με περισσότερο από 99% την υιοθέτηση της έννοιας της «επιχείρησης με αποστολή», μια κατάσταση που δημιουργήθηκε από το νόμο PACTE (Plan d’Action pour la Croissance et la Transformation des Entreprises) το 2019. Στο εξής, ο λόγος ύπαρξης της μεγάλης εταιρείας των τροφίμων δεν θα ήταν πλέον μόνο να αποφέρει κέρδος, αλλά επίσης, και πιο ευγενικά, να βελτιώσει την υγεία, καθώς και να διατηρήσει τον πλανήτη και να ανανεώσει τους πόρους του. Ως εκ τούτου, η Danone ετοιμάζεται να ακολουθήσει ξανά ένα νέο μοντέλο επιχείρησης που να εξυπηρετεί τους ανθρώπους, όταν το Νοέμβριο του ίδιου έτους, ο όμιλος ανακοίνωσε την κατάργηση δύο χιλιάδων θέσεων εργασίας, από τις οποίες 450 στη Γαλλία, δηλαδή το πιο μεγάλο πλάνο απολύσεων στην ιστορία του ομίλου. Ωστόσο, ο όμιλος είναι αρκετά κερδοφόρος και η πανδημία έχει μικρή επίδραση στις πωλήσεις του. Όμως η τιμή της μετοχής μειώθηκε και ο όμιλος Danone είναι λιγότερο κερδοφόρος από τους ανταγωνιστές του Nestle και Unilever.
Την υιοθέτηση ενός λόγου ύπαρξης και ευρύτερα «να εργαστούν για το κοινό καλό», αυτό ζητά ο Lary Fink, μάνατζερ της Black Rock, από το 2018 στις ετήσιες επιστολές του προς όλες τις επιχειρήσεις στις οποίες είναι μέτοχος. Ο μεγαλύτερος διαχειριστής περιουσιακών στοιχείων στον κόσμο επιμένει αυτή τη χρονιά της πανδημίας για την ανάπυξη πλάνων ανάπτυξης που οδηγούν προς τον ουδέτερο άνθρακα. Αυτό δεν τον εμπόδισε βέβαια, να διατηρήσει 85 δισεκατομμύρια δολάρια σε επενδύσεις άνθρακα. Όσο για τις πολύ σχολιασμένες «αρχές διακυβέρνησης» της ισχυρής Business Roundtable το 2019, δεν είχαν καλύτερα αποτελέσματα. Αυτό το λόμπι των μεγάλων αμερικάνικων ομίλων, που εκπροσωπούν συγκεκριμένα την Apple, τη Boeing, τη JP Morgan Chase ή ακόμα και την Amazon, είχε κάνει εντύπωση δηλώνοντας για πρώτη φορά ότι δεν θα έπρεπε πλέον να εξυπηρετούν μόνο τους μετόχους τους, αλλά όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη. Μια αλλαγή τόνου που δεν εμπόδισε τους υπογράφοντες να δημοσιεύουν υψηλότερα ποσοστά παραβίασης των κοινωνικών και περιβαλλοντικών νόμων από τους μη υπογράφοντες των ίδιων κλάδων.
Διότι, σε αντίθεση με όσα προτείνει το επίσημο ευρωπαϊκό δόγμα σχετικά με το «ανταγωνιστικό πλεονέκτημα» που εξασφαλίζει μια κοινωνική επίδοση, η ηθική και η κερδοφορία είναι συχνά ανταγωνιστικές.
Συμπερασματικά, δεν είναι ο ρόλος μιας γενικής συνέλευσης επιχείρησης να αποφασίσει πώς θα σώσει τον πλανήτη. Και εάν οι επιχειρήσεις θεωρείται ότι ενεργούν νόμιμα αλλά ανεύθυνα, εναπόκειται στο κράτος να νομοθετεί για τη φορολόγηση ή να απαγορεύει μια δραστηριότητα που θεωρείται επικίνδυνη ή ρυπογόνη. Ο μόνος τρόπος να καταστούν οι επιχειρήσεις κοινωνικά υπεύθυνες είναι μέσω νόμων που, για παράδειγμα, τις υποχρεώνουν να δώσουν στους εργαζόμενους μεγαλύτερο έλεγχο στις αποφάσεις του ομίλου ή να πληρώσουν αποζημιώσεις σε κοινότητες που εγκαταλείπουν (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Ο υπεύθυνος καπιταλισμός: Συνδυασμός οικονομικών επιδόσεων και ESG, Ναυτεμπορική, Κυριακή 18 Ιουλίου 2021).
