Η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών (ΦΟΑ), που καταστατικό στόχο έχει τη συστηματική και δημιουργική ενασχόληση με τη νεοελληνική έντεχνη μουσική δημιουργία, παρουσιάζει - υπό τη διεύθυνση του αρχιμουσικού Βύρωνα Φιδετζή - το Σάββατο 19 Ιουνίου στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού, στις 9 το βράδυ, ένα αριστουργηματικό δείγμα της εγχώριας δημιουργίας: τους 36 ελληνικούς χορούς του Νίκου Σκαλκώτα. Η συναυλία εντάσσεται στο πλαίσιο του κύκλου 1821-2021 Ελευθερία - Δημιουργία, που έχει ανακηρύξει η ΦΟΑ για τη φετινή χρονιά.
Με αφορμή τη μεγάλη συναυλία στο Ηρώδειο ο Πρόεδρος και Ιδρυτής της Ορχήστρας, Καθηγητής Μουσικολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών κ. Νίκος Μαλιάρας, μίλησε μαζί μας.
Η Φιλαρμόνια Ορχήστρα Αθηνών μετράει ήδη 4 χρόνια δράσης. Μιλήστε μας για την ίδρυση της, αλλά και για τους στόχους της πρωτοβουλίας σας. «Η Φιλαρμόνια ξεκίνησε ως όραμα αρκετά χρόνια πριν την ίδρυσή της, τον Νοέμβριο του 2016. Μας φαινόταν επιτακτική η ανάγκη να δημιουργήσουμε ένα συμφωνικό σύνολο που να μελετά και να παρουσιάζει σε υψηλής καλλιτεχνικής στάθμης εκτελέσεις το έργο των Ελλήνων δημιουργών. Πιστεύαμε ότι οι ορχήστρες που υπήρχαν μέχρι τότε δεν ανταποκρίνονταν στο βαθμό που θα θέλαμε σε αυτόν τον στόχο. Επομένως, ιδρύοντας την ορχήστρα θέσαμε ένα στόχο διακριτό και σαφή. Ως τώρα πιστεύω ότι τον υπηρετήσαμε με μεγάλη συνέπεια και μπορέσαμε να κινήσουμε τα στάσιμα νερά στην Ελληνικό καλλιτεχνικό χώρο.
Μέχρι τώρα, έχουμε δώσει πάνω από 80 συναυλίες, πάντοτε παρουσιάζοντας ένα τουλάχιστον και συνήθως περισσότερα ελληνικά έργα σ’ αυτές. Άρα μιλάμε ήδη για πάνω από 200 έργα που έχουν παρουσιαστεί στο Ελληνικό κοινό, πολλά από αυτά για πρώτη φορά. Επίσης, έχουμε ηχογραφήσει 2 CD με έργα Ελλήνων συνθετών που ηχογραφούνται για πρώτη φορά παγκόσμια. Και έχουμε ακόμη πολλά να κάνουμε, διότι πιστεύουμε ότι το Ελληνικό κοινό πρώτα, και ύστερα και διεθνές, πρέπει να ακούσει τα έργα των συνθετών, να τα γνωρίσει, να τα εκτιμήσει και, τελικά να τα αγαπήσει και να τα αναζητά όπου κι αν βρίσκεται. Στο κοντινό μέλλον θέλουμε να επεκταθούμε και στον εκδοτικό τομέα, να εκδίδουμε δηλαδή και να δημοσιεύουμε τις παρτιτούρες των έργων που ανακαλύπτουμε και επεξεργαζόμαστε, έτσι ώστε και κάθε άλλη, Ελληνική ή ξένη ορχήστρα να μπορεί να μελετήσει και να παρουσιάσει τα έργα, κι έτσι να γίνουν γνωστά και να πάρουν τη θέση που δικαιούνται στο διεθνές καλλιτεχνικό στερέωμα».
Επόμενο εγχείρημα της ΦΟΑ είναι η συναυλία με το έργο 36 ελληνικοί χοροί του Σκαλκώτα το Σάββατο 19 Ιουνίου στο Ηρώδειο στο πλαίσιο του φεστιβάλ Αθηνών. Με ποια κριτήρια επιλέξατε το συγκεκριμένο έργο; «Πρόκειται για ένα από τα κορυφαία αριστουργήματα της Νεοελληνικής Μουσικής. Προέρχεται από ένα κορυφαίο συνθέτη που είναι ισάξιος των σπουδαιότερων συνθετών του 20ου αιώνα παγκόσμια. Το γεγονός ότι στηρίζεται στην παραδοσιακή μουσική είναι ένα κίνητρο επίσης, διότι μας ενδιαφέρει να μελετήσουμε πώς ο συνθέτης αντιμετωπίζει ένα υλικό που από τη φύση του αντιστέκεται στην προσπάθεια να ενταχθεί στα αυστηρά πλαίσια της έντεχνης μουσικής. Ο τρόπος του Σκαλκώτα είναι ένα τρόπος που σέβεται απόλυτα την πηγή του αλλά ταυτόχρονα σέβεται και την προσωπικότητα του αυτόνομου δημιουργού και το δικαίωμα (για να μην πω: «υποχρέωση») να δημιουργήσει ανεπηρέαστος από οποιονδήποτε άλλο νόμο και σύμβαση, με μόνο οδηγό τους νόμους της τέχνης του και της ψυχής του. Στη μουσική, ο εκτελεστής έχει το προνόμιο να είναι αναδημιουργός του έργου και, υπό την έννοια αυτή, να γίνεται ο άμεσος συνεργάτης του συνθέτη και ο φορέας των προθέσεών του ή κομιστής των ιδεών του».
Πώς θεωρείτε ότι αυτό το έργο που γράφτηκε μεταξύ 1931-1936 παραμένει σήμερα επίκαιρο; «Πολλές φορές έχουμε ακούσει την έκφραση ότι η τέχνη είναι διαχρονική. Τι σημαίνει αυτό; Σημαίνει ότι, όσο κι αν ένα έργο απηχεί φυσικά την εποχή του, το συνθέτη, τις συνθήκες υπό τις οποίες γράφτηκε, εντούτοις περιέχει πάντοτε στοιχεία που είναι πάντοτε επίκαιρα. Αυτά ακριβώς, τα διαχρονικά ή, καλύτερα, υπερχρονικά στοιχεία είναι εκείνα που είναι και τα σημαντικότερα. Είναι εκείνα που δίνουν στο έργο το χαρακτήρα του κλασικού ή τον χαρακτήρα του αριστουργήματος. Όπως μπορούμε σήμερα να διαβάζουμε και να εμπνεόμαστε από τα έργα του Ντοστογιέφσκι ή του Καζαντζάκη, έτσι μπορούμε να ακούμε τον Μότσαρτ, τον Μπετόβεν, τον Σκαλκώτα ή τον Καλομοίρη. Η μουσική, βέβαια, είναι πάντα πιο αφηρημένη, αλλά για τον ίδιο ακριβώς λόγο και πιο άμεση, πολύ πιο επιδραστική από τη λογοτεχνία. Αρκεί να την προσεγγίζουμε ανεπηρέαστοι και ανοικτοί, ώστε να μπορέσει να μας μιλήσει, να μας συγκινήσει και να μας συγκλονίσει».
Η συναυλία πραγματοποιείται σε μια περίεργη περίοδο για τον πολιτισμό. Εσείς ως Πρόεδρος της ΦΟΑ αντιμετωπίσατε δυσκολίες λόγω της πανδημίας; «Είναι η πρώτη συναυλία για την τρέχουσα καλλιτεχνική περίοδο που μπορούμε να δώσουμε μπροστά στο κοινό. Είναι σπουδαίο το γεγονός αυτό. Η τέχνη, όπως ξέρετε, υπέφερε ίσως περισσότερο από κάθε άλλη δραστηριότητα αυτή την περίοδο. Ίσως διότι πολλοί, και ιδίως οι ιθύνοντες, θεωρούν την τέχνη περιττή πολυτέλεια. Όμως η Τέχνη είναι αδήριτη ανάγκη για τον άνθρωπο. Χωρίς αυτήν θα ήμασταν σε ημιαγρία κατάσταση. Η επιστήμη και η τεχνολογία, με τα επιτεύγματά τους, δεν αρκούν για να διαμορφώσουν τον άνθρωπο. Επομένως, κι εμείς υποφέραμε πολύ. Επιλέξαμε να συνεχίσουμε να λειτουργούμε για μας, στον χώρο μας χωρίς κοινό, για να κρατήσουμε την επαφή μεταξύ μας, να βελτιώσουμε τις λεπτομέρειες του παιξίματός μας. Να μελετήσουμε έργα που σε άλλες περιπτώσεις δύσκολα θα προσεγγίζαμε. Τέλος να βιντεοσκοπήσουμε τα κομμάτια που μελετούσαμε και να τα αναρτήσουμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στα οποία έχει εύκολη πρόσβαση ο καθένας μας. Με τον τρόπο αυτό, και χωρίς να το περιμένουμε, η ορχήστρα μας έγινε γνωστή σε πολύ ευρύτερο κοινό. Και αυτό το κοινό, που μας γνώρισε με αυτό τον πολύ φιλικό τρόπο, περιμένουμε να τον δούμε τώρα και στη συναυλία μας στο Ηρώδειο και στις επόμενες δράσεις μας».
Επιπλέον τα τελευταία τρία χρόνια διοργανώνετε το διεθνές Masterclass διεύθυνσης ορχήστρας. Ποιες είναι οι προκλήσεις αυτού του εγχειρήματος; «Η πρώτη πρόκληση είναι να μπορέσουμε να φέρουμε και στην Ελλάδα ένα θεσμό που υπάρχει σε πολλές χώρες του κόσμου όπου υπάρχουν υψηλής στάθμης συμφωνικές ορχήστρες. Είναι η δυνατότητα να δίνουμε την ευκαιρία σε νέους καλλιτέχνες να συνεργαστούν και να αποκτήσουν εμπειρίες κοντά σε μια επαγγελματική ορχήστρα στην αρχή της σταδιοδρομίας τους. Η δουλειά του μαέστρου είναι μια πολύ δύσκολη υπόθεση και η σημαντικότερη από τις δυσκολίες που αντιμετωπίσαμε όλοι εμείς οι μεγαλύτεροι στην αρχή της διαδρομής μας είναι ότι μας έλειπε η τριβή με τις πραγματικές συνθήκες του επαγγέλματος. Είμαστε η μοναδική ορχήστρα στην Ελλάδα που προσφέρει αυτή τη δυνατότητα σε 13 νέους μαέστρους που έρχονται από πολλές ξένες χώρες από όλες τις ηπείρους. Βέβαια, οι αιτήσεις κάθε χρόνο είναι πάνω από 100 και επιλέγονται οι καλύτεροι και οι περισσότερα υποσχόμενοι. Έτσι για μια εβδομάδα, στην έδρα της ορχήστρας λειτουργεί ένα διεθνές μάστερκλας με την κοινή και παγκόσμια γλώσσα της μουσικής να ενώνει όλους αυτούς τους νέους ανθρώπους. Η ατμόσφαιρα είναι εξαιρετική, παρόλο που υπάρχει και μια διαγωνιστική διαδικασία και μόνο ένας από τους θα κερδίσει το έπαθλο, που είναι μια πλήρης συναυλία με την ορχήστρα την επόμενη σεζόν. Τη διδασκαλία κάνει ο φίλος, διεθνούς φήμης αρχιμουσικός, Μιχάλης Οικονόμου. Πρέπει να σημειώσει ότι και για τους μουσικούς της ορχήστρας το σεμινάριο αυτό είναι μια πολύ ευχάριστη και δημιουργική εμπειρία, αφού άλλωστε είναι αυτοί αποκλειστικά που αποφασίζουν ποιος θα είναι ο νικητής».
Ποιες είναι οι προβλέψεις σας για το δύσκολο χειμώνα που περιμένει τον πολιτισμό;
«Νομίζω και ελπίζω πως τα πράγματα θα είναι λίγο καλύτερα τον επόμενο χειμώνα από ό,τι από αυτόν που πέρασε. Φυσικά, θα αργήσουμε να επιστρέψουμε σε συνθήκες κανονικότητας. Έχουμε όλοι με λύπη μας διαπιστώσει ότι ο Πολιτισμός δεν είναι στις προτεραιότητες των ιθυνόντων. Παρόλο που μια έντονη πολιτιστική ζωή θα έδινε διεξόδους στη συσσωρευμένη ένταση που οι περιορισμοί έχουν δημιουργήσει.
Για να έχουν ελπίδα οικονομικής αυτάρκειας οι πολιτιστικοί οργανισμοί πρέπει η χωρητικότητα των χώρων να αυξηθεί. Πότε θα γίνει αυτό, δεν μπορούμε να το προβλέψουμε. Όμως, επειδή δεν μου αρέσει να μεμψιμοιρώ, ούτε και να τα περιμένω όλα από το Κράτος, είμαι βέβαιος ότι όλοι θα προσπαθήσουν για ό,τι καλύτερο μπορούν, διότι η αδράνεια είναι ακόμη πιο βλαπτική για τους καλλιτέχνες. Ύστερα, μη ξεχνάμε πως η τεχνολογία μας πρόσφερε μέσα στην πανδημία νέες δυνατότητες επικοινωνίας. Οι συναυλίες και οι εκδηλώσεις με απευθείας διαδικτυακή μετάδοση (live streaming) είναι μια λύση ανάγκης, αλλά και μια δυνατότητα να παραμείνουμε τουλάχιστον ενεργοί και δημιουργικοί με την τέχνη μας».
Πώς οραματίζεστε τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα σε 10 χρόνια;
«Θα ήθελα να έχουμε πετύχει όλους τους στόχους μας. Το έργο των Ελλήνων καλλιτεχνών να έχει γίνει γνωστό μέσα από άρτιες εκτελέσεις, έτσι ώστε να πάρει τη θέση που του αρμόζει. Και μέσα από τη φυσική επιλογή να φανούν τα έργα που αξίζουν να επιβιώσουν στο χρόνο και να ενταχθούν στο διεθνές ρεπερτόριο. Αν αυτή είναι η προσφορά της ορχήστρας θα έχουμε πετύχει το στόχο μας και θα έχουμε προσφέρει στην Πατρίδα μας, που τόσο αγαπάμε, μια σημαντική υπηρεσία, για να αναγνωριστεί (πρώτα από εμάς τους ίδιους) και ο νεότερος πολιτισμός της. Εμείς, ως Φιλαρμόνια, θα θέλαμε και οι υπόλοιπες ορχήστρες να συμμεριστούν τους στόχους και τις επιδιώξεις μας, και ο αγώνας να είναι κοινός. Η μουσική ενώνει τους ανθρώπους κι εμείς οι μουσικοί δεν έχουμε να χωρίσουμε τίποτε μεταξύ μας. Τα άλλα, όσα ο κόσμος θεωρεί επιτυχίες, η διασημότητα, οι δίσκοι, τα ταξίδια, θα έρθουν τότε από μόνα τους και φυσιολογικά».
Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
