Από την έντυπη έκδοση
Του Δημήτρη Τζάνα
Οικονομολόγου
Ο πληθυσμός της πόλης των Αθηνών είχε πολύ αυξηθεί και οι μέτοικοι που ασχολούνταν συνήθως με το εμπόριο είχαν πολλαπλασιαστεί. Οι ευκαιρίες απασχόλησης είχαν σημαντικά μειωθεί λόγω του ανταγωνισμού της μεγάλης προσφοράς εργασίας των δούλων στην ελεύθερη αγορά, που ήταν και πολύ φθηνότερη λόγω των μειωμένων ημερομισθίων που τους καταβάλλονταν. Έτσι, πολλοί πολίτες Αθηναίοι ιδίως ζευγίτες και θήτες που ανέρχονταν στα 3/5 του συνόλου των πολιτών, έμεναν σε αναγκαστική ανεργία και δεν συμμετείχαν στη γενική ευημερία αφού δεν μπορούσαν να απορροφηθούν σε δημόσιες θέσεις, ως φρουροί ή στρατευμένοι ή διοικητικοί υπάλληλοι.
Ο Περικλής τότε, βλέποντας και την αδικία σε βάρος τους και συμπάσχοντας στα δεινά τους αλλά και γνωρίζοντας ότι «αργία μήτηρ πάσης κακίας» ίσως και απειλητικής για την εσωτερική τάξη, έλαβε τις πρωτοποριακές για την εποχή του πρωτοβουλίες. Εισηγήθηκε στην Εκκλησία του Δήμου να εγκρίνει τη σύναψη εσωτερικού δανείου της πόλεως με το «Ταμείο της Θεάς» προς 1,5% επιτόκιο και τη διάθεσή του στην κατασκευή μεγάλων δημοσίων έργων και συγκεκριμένα στην ανοικοδόμηση του Παρθενώνα που είχε καεί από τους Πέρσες, στην κατασκευή του Ωδείου και του Τελεστηρίου της Ελευσίνας, καθώς και στην αναδόμηση του Πειραιά βάσει των σχεδίων του μεγαλύτερου πολεοδόμου της αρχαιότητας, του Ιππόδαμου του Μιλήσιου.
Αυτά αναφέρονται στο βιβλίο των Γ. Π. Κυριακόπουλου - Μ. Χ. Σκιαδιώτη «Χρήμα, Τράπεζες και Δάνεια στην Αρχαία Ελλάδα». Ο Περικλής ολοκλήρωσε τα έργα σε χρόνους ρεκόρ, με τον Φειδία να συντονίζει το έργο του Παρθενώνα σύμφωνα με τα σχέδια του Ικτίνου και του Καλλικράτη, που δημιουργήθηκε σε λιγότερο από 10 χρόνια (448 π.χ. έως 437 π.χ.), ώστε να χαρακτηρίζεται σήμερα ως ένας από τους κορυφαίους project manager όλων των εποχών. Ο Περικλής εφάρμοσε μία από τις σημαντικότερες επεκτατικές δημοσιονομικές πολιτικές του αρχαίου κόσμου, τα αποτελέσματα της οποίας άμβλυναν τότε τα σοβαρά κοινωνικά ζητήματα της πόλης των Αθηνών, ενώ ταυτόχρονα οδήγησαν στη δημιουργία ενός από τα τελειότερα έργα του αρχαίου κόσμου.
Την οικονομική αντίληψη του Περικλή εφάρμοσε αρκετούς αιώνες αργότερα ο Θεόδωρος Ρούσβελτ όταν μετά το κραχ του ‘29, ο Κέυνς με επιστολή του προς τον πρόεδρο των ΗΠΑ το 1933 τον προέτρεπε να διενεργήσει εκτεταμένο πρόγραμμα δημοσίων έργων με έκδοση νέου χρήματος, ξεπερνώντας τις αντιλήψεις των κλασικών οικονομολόγων που υπεραμύνονταν του άκαμπτου «κανόνα χρυσού». Η πολιτική αυτή, γνωστότερη ως New Deal, συνέβαλε στην ταχεία ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας που βίωνε πολυετή οικονομική κρίση, ενώ αποτέλεσε και τον οδηγό για όλες τις δυτικές κυβερνήσεις μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο προκειμένου να επανεκκινήσουν τις οικονομίες τους. Πρόκειται για το μίγμα δράσεων που συνηθίσαμε να αποκαλούμε κεϊνσιανή πολιτική, σύμφωνα με το οποίο υπό συνθήκες οικονομικών ανισορροπιών (αποπληθωρισμός στην οικονομία, υψηλή ανεργία, χαμηλή αγοραστική δύναμη εκτεταμένων κοινωνικών στρωμάτων) απαιτούνται ενεργές πολιτικές για την αντιμετώπισή τους. Πολιτικές που μόνο τα κράτη μπορούν να σχεδιάσουν, επιδιώκοντας ωστόσο τα αποτελέσματά τους να κινητοποιήσουν άμεσα ή έμμεσα τις παραγωγικές δυνάμεις της οικονομίας, όχι μόνο την κατανάλωση, ώστε να διαμορφωθούν στη συνέχεια οι προϋποθέσεις αυτοτροφοδοτούμενης ανάπτυξης.
Οι 100 ημέρες που συμπλήρωσε ο Τζον Μπάιντεν στην αμερικανική προεδρία ακολουθούν τον βηματισμό του Ρούσβελτ και εμπνέονται από τις δράσεις του δικού μας Περικλή. Η αμερικανική οικονομία ήδη προ της πανδημίας αντιμετώπισε οξύτατα προβλήματα οικονομικών ανισοτήτων, με την κοινωνική συνοχή συχνά να δοκιμάζεται. Ήταν το αποτέλεσμα της παγκοσμιοποίησης των τελευταίων δεκαετιών που οδήγησε στη μεταφορά πλούτου προς τις ασιατικές χώρες, αλλά και των συνθηκών θεσμικής απορρύθμισης που υπερδιόγκωσαν τον χρηματοπιστωτικό τομέα οδηγώντας στην κρίση του 2008. Οι συνθήκες της πανδημίας με τα εκτεταμένα lockdown επέτειναν τις ανισότητες οδηγώντας σε εκτεταμένη φτωχοποίηση των μεσαίων στρωμάτων και στην αναδιάρθρωση της οικονομίας υπέρ των φορέων που μπορούσαν να προωθήσουν νέες τεχνολογίες. Οι εξελίξεις έγιναν αντιληπτές και από τον προηγούμενο πρόεδρο, τον Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος εφάρμοσε δράσεις με νομισματικό κυρίως περιεχόμενο, με τη γνωστή από ελικοπτέρου ρίψη χρήματος στους πολίτες.
Όμως, ο πρόεδρος Μπάιντεν ξεδιπλώνει τις δράσεις σε τρία επίπεδα: πακέτο στήριξης 1,9 τρισ. δολ. με χρήματα στους λογαριασμούς των πολιτών, κονδύλια 2,3 τρισ. δολ. για διενέργεια έργων υποδομών, αλλά και πρόσθετο δημοσιονομικό πακέτο 1,8 τρισ. δολ. με κοινωνικό περιεχόμενο: για βελτίωση της εκπαίδευσης των χαμηλότερων κοινωνικών στρωμάτων και αναβάθμιση της υγειονομικής περίθαλψής τους. Με τη χρηματοδότησή του από τους ψηλότερους εταιρικούς φόρους (στο 28% ο συντελεστής), τους αυξημένους ομοσπονδιακούς φόρους κεφαλαιακών κερδών (στο 39,6%) από κοινού με τον αντίστοιχο πολιτειακό φόρο (13,3%) και ένα ακόμη μικρό επενδυτικό φόρο (3,8%). Από κοινού με την αύξηση του κατώτατου ωρομισθίου στα 15 δολ., διαμορφώνονται οι προϋποθέσεις ανόρθωσης της αγοραστικής δύναμης των μεσαίων στρωμάτων, δραστικής αντιμετώπισης των οξυμένων οικονομικών και κοινωνικών ανισοτήτων και τελικά βελτίωσης της κοινωνικής συνοχής της χώρας. Προαπαιτούμενα για να μπορέσουν οι ΗΠΑ να αναβαθμίσουν το κύρος τους και να ηγηθούν του Δυτικού Κόσμου σε μια περίοδο που ολοένα και περισσότερο αμφισβητείται η πρωτοκαθεδρία τους από την αναδυόμενη αλλά και μη δημοκρατική Κίνα.
