Από την έντυπη έκδοση
Του Δημήτρη Τζάνα
Οικονομολόγου
Η καθημερινότητα των πολιτών εν μέσω συνθηκών πανδημίας έχει αναδιαμορφωθεί ήδη κατά πολλούς τρόπους λόγω των περιοριστικών μέτρων που έχουν λάβει και συνεχίζουν να λαμβάνουν οι κυβερνήσεις σε όλες τις χώρες του πλανήτη. Ωστόσο, η δρομολόγηση των προγραμμάτων εμβολιασμού, παρά τις χρονοκαθυστερήσεις που σημειώνονται σε κάποιες χώρες, με την Ελλάδα ανάμεσά τους, έχει διαμορφώσει κλίμα προσδοκιών σε σχέση με τη λήψη αποφάσεων για εξομάλυνση της καθημερινότητας. Με τους ειδικούς, ωστόσο, να επισημαίνουν ότι θα απαιτηθούν 2-3 χρόνια για να επανέλθουν οι οικονομίες στα προ της πανδημίας επίπεδα, του 2019 δηλαδή. Την ίδια ώρα οι συνθήκες της νέας κανονικότητας έχουν αρχίσει να διαμορφώνονται με συγκεκριμένο τρόπο και οι αλλαγές που καταγράφονται θεωρούνται ως αμετάκλητες σε σημαντικό βαθμό. Ας δούμε λοιπόν κάποια από τα χαρακτηριστικά της νέας κανονικότητας.
1. Η εισβολή της τεχνολογίας. Η ψηφιακή επανάσταση είναι χωρίς αμφιβολία ο μεγάλος πρωταγωνιστής στις συνθήκες πανδημίας (e-work, e-shop, e-banking, e-learning, e-παντού!). Η τηλεργασία μπήκε ορμητικά στη ζωή μας και έχει γίνει αντιληπτό ότι σε μεγάλο βαθμό θα παραμείνει και μετά την παρέλευσή της, ιδιαίτερα στους κλάδους των υπηρεσιών αλλά και σε μεγάλο βαθμό στη μεταποίηση, με τον Bill Gates να θεωρεί ότι τουλάχιστον 50% των απασχολουμένων θα εργάζονται από το σπίτι. Την ίδια ώρα ωστόσο οι CEO της Goldman Sachs και της J.P. Morgan θεωρούν ότι η προσέλευση των εργαζομένων στους χώρους εργασίας είναι αναγκαία τόσο για τη βελτίωση της παραγωγικότητας όσο και για την ενσωμάτωση των στοιχείων που θέλουν να μεταδώσουν οι μέντορες στο προσωπικό. Ανάλογες είναι οι εξελίξεις με το e-commerce, με τους καταναλωτές να εθίζονται καθημερινά με τη νέα διαδικασία, διαμορφώνοντας προβληματισμό για το μέλλον των σημείων πώλησης, ενώ παράλληλα οι επενδύσεις σε αποθηκευτικούς χώρους εκτοξεύονται και η ρομποτική σε εργοστάσια και αποθήκες κλιμακώνεται.
2. Οι λιγότερες μετακινήσεις των πολιτών στον πλανήτη αλλά και μέσα σε κάθε χώρα. Ως αποτέλεσμα όλοι περιμένουν να δουν κατά πόσο η κατάργηση των περιοριστικών μέτρων θα επαναφέρει τη διάθεση για αυξημένα ταξίδια στους πολίτες, ενώ θεωρείται βέβαιο ότι οι μετακινήσεις για επαγγελματικούς λόγους θα είναι πλέον αισθητά λιγότερες καθώς ήδη έχουν υποκατασταθεί από τις τηλεδιασκέψεις. Εν όψει των παραπάνω εξελίξεων η δυσπραγία στην αγορά ακινήτων για επαγγελματική και τουριστική χρήση (ξενοδοχεία, airbnb) είναι ήδη μια πραγματικότητα και στην παρούσα φάση δεν μπορεί να γίνει ασφαλής πρόβλεψη για τη μελλοντική κατάσταση του κλάδου.
3. Η επιδίωξη των κρατών για αυξημένη εγχώρια παραγωγή και η αναδιάταξη της εφοδιαστικής αλυσίδας. Αυτό είναι το αποτέλεσμα των σοβαρών ελλείψεων που παρατηρήθηκαν κατά την πρώτη φάση της πανδημίας, οπότε υπήρξε δραματική μείωση του εμπορίου, οδηγώντας τις χώρες σε ανασχεδιασμό της παραγωγικής βάσης τους, ιδιαίτερα σε βιομηχανικά προϊόντα. Οι εξελίξεις αυτές οδηγούν ήδη σε λιγότερη παγκοσμιοποίηση. Από το globalisation στο glocalisation όπως προσφυώς έχει ονομαστεί η τάση για αυξημένη τοπική παραγωγή, ώστε να καλύπτονται σε μεγαλύτερο βαθμό οι βασικές ανάγκες των καταναλωτών σε σχέση με την προηγούμενη κατάσταση υψηλής εξάρτησης από εισαγόμενα.
4. Η δραστική αναδιάρθρωση της αγοράς εργασίας και ο αυξημένος ελεύθερος χρόνος για περισσότερους λόγω αδυναμίας απασχόλησής τους, χωρίς ωστόσο να έχουν εξασφαλίσει την απαραίτητη αγοραστική δύναμη για την κάλυψη ακόμη και των βασικών τους αναγκών. Αυτό είναι το αποτέλεσμα της διαδικασίας της εκτεταμένης φτωχοποίησης των μεσαίων στρωμάτων με τις ανισότητες να έχουν οξυνθεί σε βαθμό που να είναι συγκρίσιμες με εκείνες που είχαν σημειωθεί την περίοδο του μεσοπολέμου. Πρόκειται για το πεδίο όπου οι σκοτεινές πλευρές των επιπτώσεων της πανδημίας έχουν εκδηλωθεί περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο, καθώς η αναγκαστική διακοπή της λειτουργίας των επιχειρήσεων οδήγησε σε εκτεταμένα κυβερνητικά προγράμματα στήριξης για την ανακούφιση των πληττόμενων επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Όλες οι χώρες αντιλαμβάνονται ότι τα «μπαζούκας» που χρησιμοποιήθηκαν, με τη μορφή δημοσιονομικής και νομισματικής πολιτικής, για να αμβλυνθεί η δραματικών διαστάσεων οικονομική ύφεση, πρέπει να συνεχιστούν με νέες δράσεις δημοσιονομικού κυρίως χαρακτήρα αυτή τη φορά για να επανεκκινήσουν οι οικονομίες. Αρκετοί ωστόσο θα συνεχίσουν να ζουν με επιδόματα τα οποία θα μετονομαστούν σε ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα, όπως ήδη προτείνει το ΔΝΤ.
Η νέα κανονικότητα έχει ήδη επιβάλει τη μεγαλύτερη εμπλοκή του κράτους σε όλα τα οικονομικά δρώμενα προκαλώντας μια αθόρυβη επανάσταση με την de facto αναβάθμιση της δημοσιονομικής πολιτικής, όπως επισημαίνει ο καθηγητής Ρόμπερτ Σκιντέλσκι, τονίζοντας ότι η επένδυση σε νέα παραγωγική δυναμικότητα θα πρέπει να αποτελέσει σημαντικό μέρος κάθε δημοσιονομικού κινήτρου. Την ίδια ώρα η επιχειρηματική ικανότητα είναι περισσότερο από ποτέ κρίσιμης σημασίας τόσο για την επιβίωση και την προσαρμογή των υφιστάμενων επιχειρήσεων στα νέα δεδομένα όσο και για τη δημιουργία και ανάδυση νέων: από τις ευάριθμες πλέον επιχειρήσεις κατοικίδιων ζώων, καθώς στις συνθήκες πανδημίας επιζητούμε τη συντροφιά και τη φροντίδα ενός σκύλου ή μιας γάτας, μέχρι τις επιχειρήσεις που πρωταγωνιστούν στον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας.
