Από την έντυπη έκδοση
Tου Δημήτρη Τζάνα, οικονομολόγου
Είδαμε στο προηγούμενο τη διαδρομή που οδήγησε στην αναρρίχηση του παγκόσμιου χρέους σε πρωτόγνωρα για τη μεταπολεμική περίοδο ύψη. Με τους οικονομολόγους να επικαλούνται την αποκαλούμενη Σύγχρονη Νομισματική Θεωρία που συνίσταται στην προτροπή των κυβερνήσεων να δανείζονται όσο απαιτείται για να στηρίζουν τις οικονομίες και τις Κεντρικές Τράπεζες να επικεντρώνονται στη διατήρηση χαμηλά των παρεμβατικών επιτοκίων μέσω των αλλεπάλληλων πακέτων ποσοτικής χαλάρωσης για την αγορά των κρατικών τίτλων, διαμορφώνοντας υπερτροφικά μεγάλους ισολογισμούς. Στον δρόμο προς την ιαπωνοποίηση όπως έχει αποκληθεί, αφού η Ιαπωνία εφάρμοσε πρώτη αυτή την πολιτική.
Το ενδεχόμενο να φτάσει το χρέος το 400% του παγκόσμιου ΑΕΠ το επόμενο έτος είναι πλέον ιδιαίτερα πιθανό. Αυτό θα συμβεί για δύο λόγους: πρώτον, γιατί, παρά τη μαζική χορήγηση των εμβολίων, η πανδημία θα οδηγεί τις κυβερνήσεις πάλι στη λήψη περιοριστικών μέτρων και στη συνέχεια σε μορφές δημοσιονομικής βοήθειας για τους πληττόμενους. Και δεύτερον, γιατί θα είναι αναγκαία η διατήρηση των πακέτων στήριξης για την υποβοήθηση της ανάπτυξης, όταν ξεκινήσει η επανεκκίνηση για να αποφευχθεί η οπισθοδρόμηση (μοντέλο W στην κίνηση του ΑΕΠ) και να διασφαλιστεί η οριστική υπέρβαση του σημερινού κλίματος αποπληθωρισμού, ώστε να τονωθεί η καταναλωτική και επενδυτική δαπάνη, να κινηθεί το ΑΕΠ ανοδικά και να μειωθεί πάλι ο δείκτης χρέους/ΑΕΠ. Για παράδειγμα, θα χρειαστεί να αναγνωριστεί ότι τα κονδύλια της «επιστρεπτέας προκαταβολής» προς τις πληττόμενες επιχειρήσεις θα γίνουν στο μεγαλύτερο μέρος τους κονδύλια «μη επιστρεπτέας προκαταβολής».
Ωστόσο, αν και η εκτόξευση του χρέους συνιστά μονόδρομο για την αντιμετώπιση της πανδημίας, είναι σαφές ότι σύντομα οι κυβερνήσεις θα αναγκαστούν να αναζητήσουν κατάλληλους τρόπους για την τιθάσευσή του αφού οι αγορές θα αντιδράσουν με διάφορους τρόπους. Για παράδειγμα, η διαμόρφωση των αποδόσεων των κρατικών ομολόγων σε μηδενικά και αρνητικά επίπεδα πλήττει τις τοποθετήσεις παραδοσιακά συντηρητικών επενδυτών, όπως τα ασφαλιστικά ταμεία. Με τις εναλλακτικές στρατηγικές που μπορούν να υιοθετηθούν, όπως οι μετοχικές τοποθετήσεις, η αναζήτηση αυξημένων τοποθετήσεων σε εναλλακτικές επενδύσεις ή ενεργητικότερη δραστηριοποίηση στις διάφορες αγορές, να οδηγούν σε ανάληψη αυξημένου επενδυτικού κινδύνου και τελικά σε ζημιογόνα αποτελέσματα για τα περισσότερα funds. Ας δούμε όμως τους τρόπους με τους οποίους οι κυβερνήσεις, οι δανειστές και οι συλλογικοί φορείς όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και το ΔΝΤ έχουν τη δυνατότητα να διαχειριστούν το παγκόσμιο χρέος (δημόσιο και ιδιωτικό). Οι τρόποι είναι συγκεκριμένοι, αν και πάντα η χρηματοοικονομική επιστήμη μπορεί να εφεύρει ευφάνταστες λύσεις. Η αναδιάρθρωση λοιπόν ενός χρέους περιλαμβάνει τη μεταβολή των όρων που πρέπει να εκπληρώσουν οι συμβαλλόμενοι, ο δανειστής και ο δανειζόμενος, σε σχέση με τα παρακάτω: τη διάρκεια της αποπληρωμής του δανείου, το ύψος του επιτοκίου, τη συνομολόγηση επί των εξασφαλίσεων και την εισαγωγή ευμενέστερων όρων σε σχέση με τον χρόνο έναρξης καταβολής των υποχρεώσεων του δανειολήπτη σε συνδυασμό με την ελάφρυνση των υποχρεώσεών του.
Έτσι, για έναν δανειολήπτη, κράτος ή ιδιώτη (φυσικό ή νομικό πρόσωπο) που αδυνατεί σήμερα να εξυπηρετήσει τις υποχρεώσεις του, μπορούν συνδυαστικά να εξεταστούν τα παρακάτω: να του δοθεί εύλογη περίοδο χάριτος ώστε να ξεκινήσει να πληρώνει όταν θα αποκατασταθεί η ροή των εισοδημάτων του. Να επιμηκυνθεί η περίοδος αποπληρωμής. Να επαναπροσδιοριστεί χαμηλότερα το επιτόκιο της οφειλής σε συνάφεια με τη δυνατότητα εξυπηρέτησης των υποχρεώσεων από τους οφειλέτες. Να διαχωριστεί το οφειλόμενο κεφάλαιο σε δύο μέρη, εκείνο που θα εξυπηρετείται και εκείνο το οποίο θα τεθεί σε αναστολή. Να εξεταστεί η δυνατότητα οριστικής διαγραφής μέρους του χρέους. Να επανεξεταστούν οι προσφερόμενες εξασφαλίσεις είτε με την προσθήκη νέων είτε με την επαναξιολόγηση των υφισταμένων με ευρηματικούς τρόπους.
Σε όλο τον πλανήτη οι τράπεζες είναι σε μια κινητικότητα, με το ζήτημα της εξυγίανσης των δανειακών χαρτοφυλακίων να αποτελεί κεντρική προτεραιότητα. Στη χώρα μας, η διαδικασία των τιτλοποιήσεων προχωρεί ήδη με τη μεταβίβαση κόκκινων δανείων σε φορείς ειδικού σκοπού. Όλα όσα προαναφέρθηκαν υιοθετούνται ήδη. Πριν από λίγες ημέρες, το G20 συνομολόγησε συμφωνία με 73 πτωχές χώρες με τη λογική της επιμήκυνσης της περιόδου αποπληρωμής των δανειακών υποχρεώσεών τους με αντιστάθμισμα την καταβολή αυξημένων τόκων στη λήξη της περιόδου. Iσως είναι η ώρα για την εκτεταμένη χρήση των ομολόγων άληκτου κεφαλαίου που o George Soros ζήτησε να υιοθετηθούν από την Ε.Ε. για το Ταμείο Ανάκαμψης.
Είναι φανερό ότι κυβερνήσεις, οργανισμοί, τράπεζες και επενδυτικοί φορείς κάθονται σε αναμμένα κάρβουνα καθώς το μέγεθος του προβλήματος είναι τεράστιο και οι απειλές πολλαπλές από το υπέρογκο παγκόσμιο χρέος. Τόσο για τη συστημική ευστάθεια όσο και για το ενδεχόμενο πρόκλησης αναταράξεων από τη συντήρηση της παγκόσμιας κρίσης καθώς ο μετασχηματισμός ελέω των τεχνολογικών αλλαγών οξύνει τις εισοδηματικές ανισότητες και διαμορφώνει κλίμα συλλογικής απογοήτευσης σε ευρύτερα κοινωνικά στρώματα. Είναι επομένως αναγκαίο η πολιτική αντιμετώπισης του χρέους να αποτελέσει κατεπείγουσα προτεραιότητα, με τρόπους όπως αυτοί που προαναφέρθηκαν, αλλά και άλλους πιο ευφάνταστους: με την κεϋνσιανής φιλοσοφίας επιδίωξη της ανακύκλωσης κεφαλαίων από τις λίγες χώρεςεπιχειρήσεις-ιδιώτες που κατέχουν μεγάλο μέρος του πλούτου προς τους πολλούς (χώρες-επιχειρήσειςιδιώτες) που τον έχουν ανάγκη. Με προσήλωση ωστόσο στη διατήρηση συνθηκών αξιοπιστίας στις αγορές που θα κληθούν να υλοποιήσουν το σχετικό εγχείρημα!
