Από την έντυπη έκδοση
Της Κωνσταντίνας Δημητρούλη*
Το χάος και ξαφνικά επανέρχεται η τάξη. Ο Βρετανός φιλόσοφος και μαθηματικός Άλφρεντ Νορθ Γουάιτχεντ, μία από πιο τις καθοριστικές μορφές της σχολής «φιλοσοφία της διαδικασίας», η οποία βρήκε εφαρμογή και στην οικονομία, είχε υποστηρίξει ότι «η τέχνη της προόδου είναι να διατηρείς την τάξη μέσα στην αλλαγή και να διατηρείς την αλλαγή μέσα στην τάξη».
Στην παρούσα συγκυρία, όμως, ενώ έγιναν φιλότιμες και γενναίες προσπάθειες από τα οικονομικά και πολιτικά κέντρα εξουσίας να διατηρηθεί η τάξη, αυτές είτε έμειναν ημιτελείς ή απλά δεν ακολούθησαν τον ρυθμό που απαιτεί η κρίση. Θα ήταν ανυπόστατο να ισχυριστεί κανείς ότι ο συντονισμός και η τάξη σε έναν κόσμο γεμάτο αταξία και μάλιστα υπό έκτακτες συνθήκες είναι μία εύκολη υπόθεση. Ωστόσο το εγχείρημα αποδείχθηκε περισσότερο δύσκολο.
Οι αιτίες δεν έχουν να κάνουν με το ειδικό χαρακτηριστικό της έκτακτης κατάστασης. Αποδείχθηκε ότι σχετίζονται περισσότερο με την αταξία της παγκόσμιας πολιτικής και οικονομικής σκηνής. Ευθύνη φέρουν συγκεκριμένα πρόσωπα και συστήματα που διαμόρφωσαν έναν κόσμο που πρεσβεύει περισσότερο το «εμείς» και λιγότερο το οι «άλλοι» ή το «όλοι μαζί». Όταν έχεις να αντιμετωπίσεις συνθήκες όπως αυτές που διαμορφώθηκαν από τη διακυβέρνηση Ντόναλντ Τραμπ, από τα εθνικιστικά και αμφιβόλου σεβασμού προς το κράτος δικαίου συστήματα (Ουγγαρίας, Πολωνία κ.λπ.) και από τα επονομαζόμενα «γεράκια» της νομισματικής και δημοσιονομικής πολιτικής, είναι εξαιρετικά δύσκολο να επιτύχεις ταχύτατα συναίνεση.
Ακριβώς λοιπόν επειδή η αταξία έχει συγκεκριμένα αίτια, είναι σχετικά εύκολο να αποδομηθεί. Τον τελευταίο μήνα συνέβησαν τέσσερις σημαντικές αλλαγές, που είτε από μόνες τους ανέτρεψαν τις συνθήκες αταξίας ή έμμεσα επηρέασαν και άνοιξαν τον δρόμο για την αποκατάσταση της τάξης. Η αρχή έγινε από την πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, Κριστίν Λαγκάρντ, η οποία είχε ανοίξει τον δρόμο αγνοώντας τα «γεράκια» του Συμβουλίου της, που ακόμα και υπό αυτές τις συνθήκες εξακολουθούσαν να πιέζουν προς την εφαρμογή μιας νομισματικής πολιτικής που ανήκει σε μία εποχή ευφορίας. Επανεπιβεβαίωσε αυτό που συνήθιζε να λέει ότι δεν θα είναι ούτε «γεράκι» ούτε «περιστέρι», αλλά «μία πάνσοφη κουκουβάγια». Δεσμεύτηκε ότι θα αναπροσαρμόσει όχι μόνο το βεληνεκές των νομισματικών μέτρων, αλλά και κρίσιμες παραμέτρους αυτών. Στο «οπλοστάσιο» περιλαμβάνονται τα προγράμματα αγοράς ομολόγων, καθώς και οι μηχανισμοί παροχής φθηνής ρευστότητας προς τις τράπεζες. Μένει να το κάνει!
Η δεύτερη μεγάλη αλλαγή ήρθε με τη νίκη του Τζο Μπάιντεν στις αμερικανικές εκλογές. Καλλιέργησε την ελπίδα ότι θα κλείσει τα μέτωπα του εμπορικού πολέμου που άνοιξε ο Ντόναλντ Τραμπ αντιμετωπίζοντας τους εμπορικούς εταίρους (Ε.Ε. και Κίνα) ως εχθρούς και όχι ως εν δυνάμει συμμάχους. Δεσμεύθηκε ότι θα επαναφέρει την τάξη και την εμπιστοσύνη στα πολυμερή σχήματα συνεργασιών και διαβούλευσης και ότι θα ανακόψει την προβολή ισχύος περιφερειακών ισχυρών παικτών καθώς ενδέχεται να επαναφέρει τις ΗΠΑ στον ρόλο της μεγάλης δύναμης. Όλα αυτά βέβαια αποτελούν προσδοκίες, αλλά η αντίδραση των χρηματιστηριακών αγορών αποδεικνύει ότι οι προσδοκίες αρκούν.
Η τρίτη και ίσως σοβαρότερη αλλαγή ήρθε από την επιστήμη. Και μπορεί να είναι αυτή που μίλησε τελευταία, αλλά έκανε τον μεγαλύτερο θόρυβο. Οι ανακοινώσεις των Pfizer και BioNTech και εν συνεχεία της Moderna καθώς και της AstraZeneca ότι τα πειραματικά τους εμβόλια είναι όχι μόνο αποτελεσματικά αλλά σύντομα θα είναι και έτοιμα και προς παράδοση, ήταν αναμενόμενο να προκαλέσουν ανακούφιση. Ο δρόμος βέβαια παραμένει ακόμα μακρύς, αλλά καλύτερα μακρύς και φωτεινός από μακρύς και σκοτεινός.
Η τέταρτη αλλαγή αφορά την πολυπόθητη ενεργοποίηση του ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης (750 δισ. ευρώ). Η συμφωνία μεταξύ Συμβουλίου και Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου που επήλθε πέντε ολόκληρους μήνες μετά τη λήψη της σχετικής απόφασης μπορεί να έκανε πολλούς να χαμογελάσουν, αλλά υπολόγιζαν χωρίς τους γνωστούς ύποπτους της ευρωπαϊκής αλληλεγγύης (Πολωνία, Ουγγαρία, Σλοβενία). Αγκυλώσεις γνωστές και άγνωστες, παλιές και νεότερες της Ε.Ε. αναδύθηκαν πλήρως. Επειδή, όμως, με υποθέσεις δεν σχεδιάζεται μία νέα στρατηγική που θα σημάνει την πρόοδο μετά την πανδημία, θα παραμείνουμε αισιόδοξοι. Το Ταμείο, αν και καθυστερημένα, θα είναι έτοιμο να στηρίξει τις ευρωπαϊκές οικονομίες.
Το συμπέρασμα, το οποίο σχετικά εύκολα μπορεί να εξαχθεί από την ισχύ που επέδειξαν και σε αυτή την κρίση οι φυγόκεντρες δυνάμεις αποκατάστασης της τάξης είναι ότι τα κενά, οι αρρυθμίες, οι αγκυλώσεις και οι στρεβλώσεις των πολιτικών και οικονομικών συστημάτων όσο και αν εξυπηρετούν έμμεσα ή άμεσα βραχυπρόθεσμους στόχους δεν αποκαθίστανται ως διά μαγείας όταν προκύψουν τα δύσκολα.
Η πανδημία υπενθυμίζει με τον πλέον εμφατικό τρόπο ότι όλα έχουν την αξία τους και όλα είναι αλληλένδετα (δημοκρατία, κράτος δικαίου, ισχυροί θεσμοί, ανισότητες, οικονομικές θεωρίες) ώστε στα έκτακτα να ενεργοποιούνται σχεδόν αυτοματοποιημένα μηχανισμοί αποκατάστασης της τάξης.
* Η κ. Δημητρούλη είναι δόκτωρ Διεθνών Οικονομικών και Ενεργειακών Σχέσεων.
