Το ζήτημα της εξασφάλισης μιας παγκόσμιας, δίκαιης διανομής των εμβολίων για τη νόσο COVID-19, μας αναλύει ο καθηγητής Πολιτικής, Καινοτομίας και Ανάπτυξης στο Ανοιχτό Πανεπιστήμιο της Μεγάλης Βρετανίας, Θοδωρής Παπαϊωάννου.
Σύμφωνα με τον καθηγητή, η ανάπτυξη νέων θεραπειών και αποτελεσματικών εμβολίων για μια τόσο μολυσματική ασθένεια απαιτεί προηγμένες τεχνολογίες βιοεπιστημών. Ενώ, η κοινωνική διανομή ενός νέου φαρμάκου ή εμβολίου γι αυτήν απαιτεί αρχές ισότητας και δικαιοσύνης.
Η κοινωνική δικαιοσύνη όπως λέει, μπορεί να αποδειχθεί πολύ περίπλοκη από την τεχνολογική καινοτομία. Ο λόγος είναι η δυσκολία επίτευξης συμφωνίας πάνω σε ιδεαλιστικές αρχές κοινωνικής δικαιοσύνης (π.χ. κοσμοπολίτικες και φιλελεύθερες) που μπορούν να έχουν κανονιστική επίδραση στην τεχνολογική καινοτομία σε παγκόσμιο επίπεδο.
Σε πρόσφατο άρθρο του στην εφημερίδα Guardian ο Michael Savage, αναφέρει ότι υπάρχει ήδη ένας αυξανόμενος «εθνικισμός εμβολίων» που θα επιδεινωθεί από τον ανταγωνισμό μεγάλων δυνάμεων όπως οι ΗΠΑ, η Κίνα, η Ρωσία και η Ινδία. Αυτές οι παγκόσμιες δυνάμεις έχουν ήδη αρνηθεί να υποστηρίξουν την πρωτοβουλία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) για δίκαιη κοινωνική διανομή τυχόν θεραπειών και εμβολίων για COVID-19 που θα προκύψουν από την κούρσα των βιοεπιστημονικών ερευνών και των κλινικών δοκιμών.
Η απουσία αυτών των χωρών από την πρωτοβουλία του ΠΟΥ δεν προκαλεί φυσικά έκπληξη στους ερευνητές που εργάζονται προς μια κριτική της φιλελεύθερης θεωρίας και πρακτικής της παγκόσμιας κοινωνικής δικαιοσύνης. Αυτή η θεωρία είναι κατά κύριο λόγο ιδεαλιστική, και αυτό διότι συγκροτείται στη βάση της λανθασμένης υπόθεσης ότι κάθε κράτος μπορεί να είναι σε θέση να συμφωνήσει σε αφηρημένες αρχές της δικαιοσύνης και να συνεργαστεί για ένα φιλελεύθερο (δίκαιο) αποτέλεσμα ως προς την διανομή της τεχνολογικής καινοτομίας. Η πραγματικότητα σύμφωνα με τον καθηγητή Παπαϊωάννου είναι μάλλον διαφορετική και αυτό, δεν οφείλεται μόνο στην απουσία ενός παγκόσμιου κυρίαρχου κράτους που θα μπορούσε ενδεχομένως να επιβάλει πολιτικά φιλελεύθερες αρχές δικαιοσύνης στη διαδικασία της καινοτομίας. Αυτό οφείλεται κυρίως στον παγκόσμιο ανταγωνισμό για νέες τεχνολογίες βιοεπιστημών που θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν την ασθένεια καθώς επίσης και στην απουσία ρεαλιστικών κανονιστικών αρχών που θα μπορούσαν να επιτύχουν την κοινωνική δικαιοσύνη επί τόπου μέσω παγκόσμιων θεσμών.
Σε προηγούμενη μελέτη του (Papaioannou and Srinivas, 2019) ο κ. Παπαϊωάννου ανέλυσε την τεχνολογική καινοτομία ως μια ανθρώπινη δράση λέγοντας ότι είναι απολύτως σκοποθετημένη και καθοδηγούμενη όχι μόνο από επιστημονικούς κανόνες ηθικής (π.χ. συνοχή, απλότητα, αλήθεια κ.λπ.) και οικονομικές αξίες (π.χ. αξίες χρήσης / ανταλλαγής, χρησιμότητα, υλισμός, κόστος / κέρδος κ.λπ.), αλλά και από ηθικο-πολιτικές αξίες και συμφέροντα (π.χ. ελευθερία, ισότητα, ευτυχία κ.λπ.).
Ως ανθρώπινη δράση, η καινοτομία, ειδικά στην υγεία, είναι σημαντική για την επίτευξη της κοινωνικής δικαιοσύνης.
Η καινοτομία δημιουργεί ευκαιρίες για την προώθηση της δικαιοσύνης, αλλά θέτει επίσης και κινδύνους κοινωνικής αδικίας, επισημαίνει ο καθηγητής. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να επιδεινώσει την υπάρχουσα αδικία ή μπορεί να δημιουργήσει νέα αδικία.
«Φανταστείτε για μια στιγμή ότι βρέθηκε ένα εμβόλιο για τον κορωνοϊό, αλλά η διανομή του θα βασιστεί σε αρχές της παγκόσμιας ελεύθερης αγοράς ή στην παγκόσμια δυναμική ισχύος. Και τα δύο σενάρια, εξ ορισμού, δίνουν προτεραιότητα στα συμφέροντα των χωρών και των λαών υψηλού εισοδήματος όπως οι ΗΠΑ. Εάν λοιπόν αυτά τα σενάρια γίνουν πραγματικότητα, είναι βέβαιο ότι θα επιδεινώσουν την υπάρχουσα παγκόσμια αδικία, δεδομένου ότι ορισμένες χώρες και λαοί χαμηλού εισοδήματος όπως οι χώρες της Λατινικής Αμερικής, που βρίσκονται ήδη σε μειονεκτική θέση λόγω των υψηλών ποσοστών θνησιμότητας, θα πρέπει να περιμένουν σε μια μεγάλη ουρά πολύ πίσω από τις ισχυρές χώρες για να εφοδιαστούν με το εμβόλιο» σημειώνει ο καθηγητής.
Η καινοτομία καθαυτή δεν είναι απλώς ένα μέσο κοινωνικής δικαιοσύνης
Η καινοτομία προϋποθέτει την κοινωνική δικαιοσύνη προκειμένου να νομιμοποιηθεί. Στην περίπτωση του κορωνοϊου, αυτό σημαίνει ότι εκτός εάν η ανάπτυξη νέων θεραπειών ή εμβολίων ακολουθήσει ορισμένες εύλογες αρχές δικαιοσύνης, μπορεί να αγνοήσει τελικά τα συμφέροντα των ίδιων των ανθρώπων που σκόπευε να θεραπεύσει (π.χ. άτομα με σοβαρά προβλήματα υγείας, ιδίως σε χώρες με χαμηλό εισόδημα, συμπεριλαμβανομένων των ηλικιωμένων και των μειονοτήτων) και επομένως να χάσει τη νομιμοποίησή της. Εάν αυτό συμβεί, ορισμένοι από αυτούς τους ανθρώπους δεν θα μπουν καν στον κόπο να εμβολιαστούν με κίνδυνο την εμφάνιση νέων κυμάτων μολύνσεων στις κοινότητες τους και τις χώρες τους.
Η ιδέα της δικαιοσύνης στην καινοτομία δεν αφορά μόνο τη ίση διανομή των καρπών των νέων τεχνολογιών αλλά και την εξίσωση των σχέσεων στη διαδικασία παραγωγής και εφαρμογής νέων γνώσεων.
Όσον αφορά την καινοτομία για τη θεραπεία της νόσου COVID-19, πρέπει όπως λέει, να διασφαλίσουμε την δίκαιη διανομή νέων θεραπειών και εμβολίων, αλλά και τις ίσες σχέσεις μεταξύ των μελών της παγκόσμιας κοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των καινοτόμων επιχειρήσεων, των ρυθμιστικών αρχών αλλά και των πολιτών.
Η ισότητα των σχέσεων στην καινοτομία δημιουργεί όρους και προϋποθέσεις μιας παγκόσμιας συνεργασίας για την επίλυση τέτοιων προβλημάτων και είναι ακριβώς αυτό που απαιτείται προκειμένου να επιτευχθεί μια παγκόσμια συμφωνία για τη δίκαιη διανομή καινοτόμων τεχνολογιών για την καταπολέμηση της πανδημίας.
Η ιδέα της παγκόσμιας δικαιοσύνης στην καινοτομία δεν μπορεί να βασίζεται σε αφηρημένες (νεο)φιλελεύθερες φιλοσοφικές κατασκευές.
Θα πρέπει να βασίζεται σε αληθινές υποθέσεις που επιτυγχάνουν να περάσουν ένα εμπειρικό τεστ σκοπιμότητας. Ο στόχος πρέπει να είναι ο μετριασμός των παγκόσμιων αδικιών στον τομέα της υγείας. Η κοινωνική διανομή νέων θεραπειών ή εμβολίων στη βάση μη ιδεαλιστικών αρχών δεν θα επιτύχει αυτόματα ένα απόλυτα κοινωνικά δίκαιο αποτέλεσμα σε παγκόσμιο επίπεδο, αλλά πιθανότατα να μειώσει ουσιαστικά το ποσοστό θνησιμότητας και την οικονομική ζημία σε μειονεκτούσες χώρες και σε πληγείσες κοινότητες.
Ανθή Αγγελοπούλου
