Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός
Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων, Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France
Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
«Η πρόβλεψη του χειρότερου είναι γενικά ότι καλύτερο», εάν θεωρήσουμε ότι το μάνατζμεντ κινδύνων έχει καταστεί αναγκαιότητα για τη βιωσιμότητα ενός κράτους, οργανισμού, τράπεζας και επιχείρησης.
Από τη χρηματοοικονομική κρίση του 2008, το πυρηνικό ατύχημα της Fukushima το 2011 και στη συνέχεια της τρέχουσας παγκόσμιας πανδημίας του Covid-19, είναι δυνατόν να αναφέρουμε ότι και τα τρία γεγονότα έχουν ένα κοινό στοιχείο που είναι το μάνατζμεντ των ρίσκων. Πράγματι, ακόμη και αν σε επίπεδο οργανισμού ή σε επίπεδο έθνους πιστεύουμε ότι έχουμε καλό μάνατζμεντ κινδύνων, είναι προφανές ότι τα συχνά τραγικά γεγονότα μας θυμίζουν την αδυναμία μας στην εφαρμογή ενός αποτελεσματικού μάνατζμεντ αυτών. Σχεδόν όλοι οι νόμοι ή οι πράξεις νομοθετικού περιεχομένου εκδίδονται μετά την πυροδότηση του ατυχήματος ή της καταστροφής (διορθωτική ενέργεια) και ποτέ ως προληπτικό μέτρο, δηλαδή για αποφυγή ή ελαχιστοποίση της εμφάνισης ατυχήματος (πανδημία).
Ανάπτυξη μιας κουλτούρας κινδύνου
Σήμερα, υπάρχει ένα διεθνές πρότυπο για το μάνατζμεντ κινδύνων, το οποίο είναι το ISO 31000. Αυτό το πρότυπο θα επιτρέψει τον καθορισμό ενός κοινού πλαισίου και μεθοδολογίας για το μάνατζμεντ κινδύνων εντός ενός οργανισμού καθώς και σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο. Σύμφωνα με το πρότυπο, το ρίσκο ορίζεται ως «η επίδραση της αβεβαιότητας στην επίτευξη των στόχων», δηλαδή είναι θέμα προσδιορισμού της πιθανότητας ενός συμβάντος ή αρνητικών επιπτώσεων στον οργανισμό.
Τα πέντε στάδια για να εφαρμοστεί μια αποτελεσματική και αποδοτική στρατηγική μάνατζμεντ κινδύνων ως προς τις τρεις κρίσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, είναι τα εξής:
- Καθορισμός του πλαισίου
- Προσδιορισμός κινδύνου
- Ανάλυση κινδύνου
- Εκτίμηση κινδύνου
- Θεραπεία κινδύνου.
Το ερώτημα που τίθεται πλέον είναι τί αποτελεί μια καλή κουλτούρα κινδύνου;
Μια καλή κουλτούρα κινδύνου πρέπει να ανταμείβει τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων σε όλα τα επίπεδα της ιεραρχίας και να τους επιτρέπει να αναλάβουν τους σωστούς κινδύνους ενημερώνοντας όσο το δυνατόν καλύτερα.
Τα ακόλουθα κριτήρια χρησιμοποιούνται για την αναγνώριση της επιτυχίας μιας κουλτούρας κινδύνου.
Κουλτούρα ηγεσίας: έκδοση σαφών και συναφών μηνυμάτων από τους μάνατζερ σχετικά με τους κινδύνους που πρέπει να γίνουν αποδεκτοί και αυτούς που πρέπει να αποφευχθούν.
Ευθύνη συνεργατών: αναγνώριση ότι το μάνατζμεντ κινδύνων δεν περιορίζεται στην επιλογή διαφόρων περιπτώσεων μια φορά για πάντα, αλλά είναι μια συνεχής εργασία με καλά καθορισμένες διαδικασίες και ευθύνες.
Ανοικτή επικοινωνία και κριτικός διάλογος: διαφανείς και ενημερωμένες πληροφορίες ρίσκου είναι προσβάσιμες σε όλους στον οργανισμό. Ακόμη και οι μεγάλες χρηματοοικονομικές ζημιές κοινοποιούνται γρήγορα και ανοικτά, χωρίς φόβο πιθανών αρνητικών συνεπειών.
Κατάλληλες δομές κινήτρων: συμπεριφορά που προσαρμόζεται και έχει επίγνωση των ρίσκων ανταμείβεται και ενθαρρύνεται, ενώ η ακατάλληλη συμπεριφορά αμφισβητείται και τιμωρείται. Η λειτουργία του Risk Manager είναι καλά εδραιωμένη στην εταιρική δομή. Το έργο του εκτιμάται στη σωστή αξία, είναι περιστοιχισμένος με καλούς συνεργάτες και κατάλληλους πόρους και λαμβάνει την υποστήριξη του τοπ μάνατζμεντ.
Μια κουλτούρα ρίσκου απαιτεί μια εταιρική ή κρατική κουλτούρα που εκτιμά την ποικιλομορφία γνωμών και αποφάσεων, που δεν βασίζεται στο status quo και προσπαθεί για συνεχή βελτίωση. Τα οφέλη από μια κολτούρα ρίσκου είναι πολλαπλά, τόσο για το τοπ μάνατζμεντ όσο και για το προσωπικό του οργανισμού, καθώς δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι κανένα εργαλείο δεν αντικαθιστά τον ανθρώπινο παράγοντα που είναι ένα από τα κλειδιά της επιτυχίας για να οικοδομήσουμε και να ενισχύσουμε μια κουλτούρα ρίσκου διότι αγγίζουμε την οργανωτική κουλτούρα.
Προώθηση της κουλτούρας ρίσκου σε ένα αβέβαιο κόσμο
Ο νευροψυχίατρος Boris Cyrulnik χρησιμοποίησε μια ωραία εξίσωση για να εξηγήσει την έννοια της ανθεκτικότητας: «είναι η τέχνη της πλοήγησης μέσα σε χειμάρρους»! Στην περίπτωση της πανδημίας, παρατηρείται ότι τα συστήματα υγείας των περισσότερων προηγμένων χωρών «βυθίστηκαν», πάρθηκαν πρωτοφανή μέτρα για να την αντιμετωπίσουν, απειλούνται να «πνίγουν» ολόκληρα τμήματα της οικονομίας και η εικόνα που μας έρχεται στο μυαλό είναι μιας οποιασδήποτε χώρας που αγωνίζεται με τα διαθέσιμα μέσα να κρατήσει το κεφάλι της έξω από το νερό.
Έτσι ο καθένας από εμάς έχει καταλάβει ότι ο σημερινός κόσμος είναι σύνθετος και ολικός, οι επείγουσες καταστάσεις δεν θα αργήσουν να επανεμφανιστούν, είτε είναι υγειονομικές, περιβαλλοντικές, βιομηχανικές, ή τρομοκρατικές. Η περίοδος που ζούμε πρέπει απαραιτήτως να μας οδηγήσει να επαναθεωρήσουμε τα δόγματα, τις πρακτικές και τη συλλογική οργάνωση που θα μας επιτρέψουν να τα αντιμετωπίσουμε πιο αποτελεσματικά.
Χωρίς να υποχωρήσουμε στο φόβο, χωρίς να «παιδικοποιήσουμε» τα γεγονότα, όλο το εγχείρημα είναι να κάνουμε πιο υπέυθυνους τους πολίτες, διαχέοντας αυτή τη νέα «κουλτούρα του ρίσκου» σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας. Δεν είναι τυχαίο, ότι όλες οι χώρες που αντιμετώπισαν αποτελεσματικά τον ιό, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό απειλής: Taiwan στο έλεος μιας κινέζικης επίθεσης, η Νότια Κορέα βρίσκεται στην εμβέλεια ενός πυραύλου από τη Βόρκεια Κορέα, η Ιαπωνία κλονίζεται από επαναλαμβανόμενους δυνατούς σεισμούς, το Ισραήλ αντιμετωπίζει συνεχώς κινδύνους τρομοκρατίας, η Φινλανδία βρίσκεται κοντά στον ισχυρό Ρώσο γείτονα.
Μέσα στο πλαίσο αυτό της πανδημίας, αυτά τα διαφορετικά παραδείγματα μας διδάσκουν δύο σημαντικά πράγματα: απέναντι σε μια μεγάλη κρίση, οι μόνες απαντήσεις που αξίζουν να ληφθούν υπόψη είναι: η προσδοκία και η συλλογική δράση. Αποδεικνύουν επίσης την επιτακτική ανάγκη να χτιστεί ένα ενάρετο τρίγωνο, ενώνοντας δημόσιες αρχές, επιχειρήσεις και πολίτες.
Πρότειται για την «πολιτική προστασία», της οποίας η χρησιμότητα δεν είναι για απόδειξη, σε μια γενικευμένη κατάσταση κινδύνων, ο καθένας από εμάς αποτελεί ένα βασικό γρανάζι: κάθε πολίτης, κάθε επιχείρηση, κάθε οργανισμός μπορεί να αναλάβει ένα ρόλο για την ανθεκτικότητα του συστήματος.
Συμπερασματικά, η πρώτη εντολή του «μετέπειτα κόσμου» είναι: να πάρουμε τα μαθήματα και τις επιχειρησιακές γνώσεις αυτής της επώδυνης παρένθεσης, για να είμαστε καλύτερα προετοιμασμένοι για την επόμενη φορά. Διότι θα υπάρξει επόμενη φορά.
