Του Γιώργου Γκουτσίδη*
Ως «πορτολάνος» ή επί το ελληνικότερο «λιμενοδείκτης» ορίζεται το βιβλίο που περιέχει υπόμνημα πληροφοριών προς διευκόλυνση προσέγγισης όρμων, λιμένων, διαύλων και γενικά σημείων όπου η ναυσιπλοΐα παρουσιάζει δυσκολίες και ιδιαιτερότητες. Οι πορτολάνοι είναι συγγράμματα προεχόντως χρηστικού και λιγότερο αμιγώς επιστημονικού χαρακτήρα, χωρίς αυτό να μειώνει τη σημασία τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα η περιγραφή της εισόδου στο δίαυλο της Λευκάδας, όπου η ορθή γραμμή πλεύσης απαιτεί προσανατολισμό, όχι με εξάντα, αλλά με τη βοήθεια των πυλώνων υψηλής τάσης.
Η διαχείριση των εργασιακών σχέσεων μετά το πρώτο κύμα αντιμετώπισης της πανδημίας αποτελεί ένα απολύτως κρίσιμο, όσο και δυσχερές, ζητούμενο ιδίως λαμβάνοντας υπόψη τις ειδικές παραμέτρους της ελληνικής οικονομίας, όπου οι επιχειρήσεις τυγχάνουν κυρίως μικρομεσαίες και οι κλάδοι που συνεισφέρουν σε αποφασιστικό βαθμό στο ελληνικό ΑΕΠ -όπως, για παράδειγμα, η εστίαση και ο τουρισμός- παρουσιάζονται ιδιαίτερα ευάλωτοι σε εξωγενείς παράγοντες. Εκτός από τη διατήρηση των θέσεων εργασίας, θα πρέπει ταυτόχρονα και την ίδια στιγμή να διασφαλιστεί σε επίπεδα που να επιτρέπουν την αξιοπρεπή διαβίωση και το εισόδημα των εργαζομένων. Οποιαδήποτε άλλη εκδοχή είτε θα βλάψει ανεπανόρθωτα τον παραγωγικό ιστό της χώρας είτε θα διαρρήξει χωρίς επιστροφή την κοινωνική συνοχή.
Οι ΠΝΠ για αναστολή συμβάσεων εργασίας
Εν προκειμένω, αρχική δικαιοπολιτική επιλογή του Έλληνα νομοθέτη με τις από 20.3.2020 και 30.3.2020 Πράξεις Νομοθετικού Περιεχομένου ήταν να χορηγήσει στους εργοδότες την ευχέρεια να αναστείλουν τις συμβάσεις των εργαζομένων τους για χρονικό διάστημα 45 ημέρων, το οποίο παρατάθηκε στη συνέχεια, με καταληκτική ημερομηνία κατά απώτατο χρονικό όριο την 31η.5.2020. Κατά το ως άνω χρονικό διάστημα οι εργοδότες απαλλάσσονται από την υποχρέωση καταβολής μισθού και ασφαλιστικών εισφορών, ενώ οι εργαζόμενοι λαμβάνουν ειδικό ακατάσχετο οικονομικό βοήθημα. Πρόκειται για μία παρέμβαση που τα αποτελέσματά της ομοιάζουν με ένα ιδιότυπο «standstill agreement». Ο σκοπός ήταν προφανώς διττός, αφενός να αποφευχθεί ο συγχρωτισμός στους εργασιακούς χώρους προς αναχαίτιση του ρυθμού μετάδοσης του ιού, αφετέρου να διατηρηθεί το υφιστάμενο status quo υπό την απειλή μαζικών πτωχεύσεων και απολύσεων αντίστοιχα. Παρ’ όλες τις επιμέρους αστοχίες και την εύλογη κριτική που ασκήθηκε, ιδίως ως προς τη δυσλειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων και την υπαγωγή στις ως άνω διατάξεις με κριτήριο επιλεξιμότητας τον ΚΑΔ κάθε επιχείρησης, η πρώτη αποτίμηση είναι κατ’ αρχήν θετική. Πλησιάζει, όμως, η επόμενη ημέρα, η οποία δεν είναι μια απροσδιόριστη ημερομηνία, αλλά αυτή της 1ης.6.2020. Η καταιγίδα μαίνεται, αλλά πορτολάνος δεν υπάρχει.
Νέες συνθήκες στην απασχόληση
Υπό το ισχύον νομοθετικό καθεστώς, πλην συγκεκριμένων εξαιρέσεων και πάντως το αργότερο από 1.6.2020, οι εργοδότες υποχρεούνται ρητά να εξακολουθήσουν την απασχόληση του προσωπικού τους με τους ίδιους ακριβώς όρους εργασίας που ίσχυαν γι’ αυτούς την 21η.3.2020. Στο σημείο αυτό προκύπτει ευχερώς μία θεμελιώδης αντίφαση. Από τη μια, η ίδια η πολιτεία διαπιστώνει την ανάγκη παρέμβασης, εισάγοντας θεσμούς, όπως η αναστολή σύμβασης εργασίας που προαναφέρθηκε, όσο και του προσωπικού ασφαλούς λειτουργίας, μιας μορφής δηλαδή εκ περιτροπής εργασίας με ειδικότερες προϋποθέσεις και χρονική διάρκεια μέχρι 30.9.2020, επομένως είναι αυταπόδεικτη η μείωση του φυσικού αντικειμένου της δραστηριότητας. Από την άλλη, αρχής γενομένης από 1.6.2020 και για 45 τουλάχιστον ημέρες, οι συμβάσεις εργασίας επιστρέφουν αμετάβλητες στο καθεστώς της 21ης.3.2020. Αυτό το κλίμα αβεβαιότητας επιτείνεται και από τις εν πολλοίς αντιφατικές ερμηνείες που προέρχονται από κύκλους του υπουργείου Εργασίας και των κατά τόπους αρμοδίων ΣΕΠΕ, που εξ αντικειμένου θα κληθούν να ελέγξουν την ορθή εφαρμογή των διατάξεων. Το γράμμα του νόμου ως έχει αποκλείει και κάθε αντίθετη συμφωνία μεταξύ επιχείρησης και εργαζομένου.
Δεν υπάρχει επιστροφή στην 21η.3.2020
Προφανώς τυχόν επιστροφή στην 21η.3.2020 δεν μπορεί να είναι ούτε νοητή ούτε εφικτή και ουδείς εκ των εμπλεκομένων στα fora αποφάσεων σε εθνικό και ενωσιακό επίπεδο φαίνεται να ισχυρίζεται το αντίθετο. Αποτελεί κοινή παραδοχή ότι η σύμβαση μεταξύ εργοδότη και εργαζομένου θα μεταβληθεί για κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα σε τριμερή, με τη ρυθμιστική, όσο και αποφασιστική συμμετοχή του κράτους. Το μοντέλο που συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες υλοποίησης είναι η γερμανικής εμπνεύσεως «βραχεία εργασία» (Kurzarbeit), σύμφωνα με το οποίο οι συμβάσεις εργασίας προστατεύονται από την καταγγελία τους και τυχόν μισθολογικές απώλειες του εργαζομένου από τον περιορισμό στις ώρες εργασίας αναπληρώνονται από κρατικό βοήθημα. Η επιδότηση του μισθολογικού κόστους δεν αποτελεί κάτι καινούριο στο μέτρο που, είτε σε μόνιμη βάση είτε εκτάκτως μέσω προγραμμάτων του ΟΑΕΔ έχει εφαρμοστεί και στο παρελθόν. Αυτή τη φορά, όμως, πρόκειται να υποχωρήσει ουσιαστικά η ιδιωτική αυτονομία των συμβαλλομένων μερών στο μέτρο που τίθενται μη μισθολογικοί όροι αναγκαστικού δικαίου διαπλάσσοντας μία νέα έννομη σχέση. Οι αναγκαίοι προς τούτο πόροι αναζητούνται και προκρίνονται λύσεις σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης με τη δημιουργία ad hoc ταμείου.
Ανάγκη άμεσης νομοθετικής παρέμβασης
Η λήψη, όμως, επιχειρηματικών αποφάσεων δεν μπορεί να γίνεται με πηγή πληροφόρησης διαρροές και δημοσιεύματα. Απαιτείται άμεση νομοθετική παρέμβαση τη στιγμή μάλιστα που τα χρονικά περιθώρια ήδη έχουν στενέψει - η οποία θα καθορίσει τη χρονική διάρκεια ισχύος των έκτακτων μέτρων, τον ακριβή τρόπο τυχόν διευθέτησης του τρόπου και χρόνου εργασίας, καθώς επίσης τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των εμπλεκομένων. Οι διαγκωνισμοί δογματικής ορθότητας και η περιχαράκωση σε αμιγώς κλαδικές προσεγγίσεις ουδέν θα εισφέρουν. Απαιτούνται λύσεις δίκαιες, ακόμη κι αν μας φανούν απλοϊκές, φτάνει να μας οδηγήσουν με ασφάλεια μέσα από τις δυσκολίες και τις στενωπούς, όπως οι πορτολάνοι…
* Ο Γιώργος Γκουτσίδης είναι δικηγόρος Παρ’ Αρείω Πάγω, ΜΔΕ, LL.M, Msc Senior Associate στην ΑΡΓΥΡΙΑΔΗΣ ΔΙΚΗΓΟΡΙΚΗ ΕΤΑΙΡΙΑ www.alf.gr
