Του Χάρη Δούκα, Αν. Καθηγητής ΕΜΠ
Στην επιστήμη των αποφάσεων, ο όρος “Μαύρος Κύκνος (Black Swan)” χρησιμοποιείται για να περιγράψει γεγονότα που έχουν πάρα πολύ μικρές πιθανότητες να συμβούν και, αν συμβούν, έχουν τεράστιες επιπτώσεις (Taleb, 2007).
Ουσιαστικά, οι Μαύροι Κύκνοι ξεφεύγουν από την αυστηρά ορισμένη και μοντελοποιημένη ανάλυση και αποτελούν σημεία μετάβασης σε απρόβλεπτες και μη αντιστρεπτές καταστάσεις. Διαμορφώνουν συνθήκες πλήρους αβεβαιότητας, με χαρακτηριστικά γεγονότα όπως, μεταξύ άλλων, την πτώση των Δίδυμων Πύργων, την κατάρρευση της Lehman-Brothers και το πυρηνικό ατύχημα στην Fukushima της Ιαπωνίας.
Η σημερινή πανδημία του covid-19 αναφέρεται ως άλλο ένα τέτοιο, εξαιρετικά απρόβλεπτο γεγονός. Είναι όμως έτσι; Και πώς αντιδρούμε σε ανάλογες καταστάσεις αδυναμίας ή εσφαλμένης πρόβλεψης, ή άλλων απροσδιόριστων αλλαγών;
Ερευνητές, ήδη από το 2014, με την επιδημία του Έμπολα στη Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και αργότερα σε άλλες χώρες της δυτικής Αφρικής, είχαν διαγνώσει τον κίνδυνο. Η υπερβολική διείσδυσή μας στα οικοσυστήματα, όπου δεν μπορούμε να κατέχουμε προνομιακή θέση, δημιουργεί μία τρομακτική ανισορροπία στον συσχετισμό των δυνάμεων. Τέτοιες ανισορροπίες, σε ένα διασυνδεδεμένο κόσμο, με παγκόσμιες αλυσίδες αξίας, μας καθιστούν ευάλωτους σε παγκόσμιες κρίσεις στον τομέα της υγείας. Δημοσιογράφοι και επιχειρηματίες είχαν κάνει σχετικές αναφορές, όπως ο Bill Gates της Microsoft, που είχε σημειώσει σε ομιλία του (Απρίλιος 2015) πως ο πραγματικός κίνδυνος δεν είναι η πιθανότητα το σύστημα αντιμετώπισης τέτοιων κρίσεων να μη λειτουργήσει σωστά, αλλά πως δεν υπάρχει καν σύστημα. Εξειδικευμένοι επιδημιολόγοι ερευνητές είχαν προδιαγράψει ενδεχόμενη απειλή κορωνοϊού και τον κίνδυνο επιδημίας (V.D. Menachery et. al., Nature Μedicine, Νοέμβριος 2015). Μάλιστα, πριν ένα χρόνο, στην ειδική έκδοση “Viruses and Bats 2019” του επιστημονικού περιοδικού “Viruses”, ερευνητές της Κινεζικής Ακαδημίας Επιστημών από την Γουχάν και το Πεκίνο (Y. Fan et. Al., “Bat Coronaviruses in China”, Μάρτιος 2019) ανέφεραν πως υπάρχει αυξημένη πιθανότητα μελλοντικά κρούσματα κορωνoϊού προερχόμενα από νυχτερίδες να συμβούν στην Κίνα και σημείωναν την ανάγκη έγκαιρης ανίχνευσης για να ελαχιστοποιηθεί ο αντίκτυπος.
Τα παραπάνω καθιστούν σαφές πως υπήρχαν προειδοποιήσεις. Στην πράξη όμως υπήρχε κατάλληλη επεξεργασία και ξεκάθαρο σχέδιο δράσης;
Είναι θέμα μόνο αδυναμίας ανταπόκρισης του κοινωνικο-πολιτικού συστήματος για την ανάπτυξη κατάλληλων εργαλείων; Ή είναι (τελικά) και μια διαφορετική προσέγγιση για τη ζωή και τη δράση σε καταστάσεις αβεβαιότητας;
Δεν μπορούμε βέβαια να προβλέψουμε όλες τις εξελίξεις, με γραμμικό μάλιστα τρόπο. Μπορούμε όμως να αξιολογήσουμε πιθανά σενάρια σε καταστάσεις αβεβαιότητας.
Στην επιστήμη των αποφάσεων, η αβεβαιότητα μπορεί να είναι πρόδρομος μίας διαφορετικής συνθήκης ισορροπίας. Είναι δυνατόν να οδηγήσει σε μία ανώτερη τάξη διαβίωσης και συνύπαρξης με τα περιβάλλοντα υποσυστήματα. Οι αποφασίζοντες, σε συνθήκες πλήρους αβεβαιότητας, όπως η σημερινή, αντιμετωπίζουν την πρόκληση να υπερβούν το επίπεδο της επιχειρησιακής «διαχείρισης». Να διερευνήσουν τους όρους ανάκτησης ελέγχου, μέσα από διαδικασίες συνολικού ανασχεδιασμού και αποτελεσματικής ανάδρασης σε διαφορετικά σενάρια εξέλιξης.
Το ζητούμενο είναι ένα νέο, παγκόσμιο, κοινωνικό σχέδιο. Που εμπεδώνει την εμπιστοσύνη στην επιστήμη και στις δημόσιες αρχές. Προωθεί την παγκόσμια αλληλεγγύη και την στενότερη διεθνή συνεργασία, με χρήση ανοιχτών δεδομένων και συνεχή μεταφορά τεχνογνωσίας και βέλτιστων πρακτικών. Με τον «πυρήνα» του σχεδίου να εδράζεται σε διαφανείς πολιτικές διεργασίες κοινωνικής και περιβαλλοντικής ευθύνης.
Η προσπάθεια είναι να ανακτηθεί ο έλεγχος στην κατεύθυνση αυτή. Θα αποτελέσει νίκη όχι μόνο κατά του κορωνοϊού, αλλά και των μελλοντικών παθογενειών/ σεναρίων κρίσης.
Διαφορετικά, θα συνεχίσουμε να περιμένουμε, ανέτοιμοι, για το επόμενο χτύπημα του Μαύρου Κύκνου.
