Γράφει ο Κων/νος Ντελέζος
Υγιεινολόγος Μsc, PhDc
Λέκτορας Εφαρμογών Εργαστηρίου Απολύμανσης Αποστείρωσης Απομίανσης
Πανεπιστήμιο Δυτικής Αττικής
Με βάση την ενασχόλησή μου επί 23 έτη στον τομέα των απολυμαντικών και την εργασία εντός του Εργαστηρίου Απολύμανσης –Αποστείρωσης –Απομίανσης του Πανεπιστημίου Δυτικής Αττικής , καταθέτω μία σειρά χρήσιμων οδηγιών για τις διαδικασίες της Απολύμανσης , ενόψει των αναγκών που δημιουργούνται από την πανδημία του SARS-COV-2 .
Η εικόνα του ιού μέχρι σήμερα δημιουργεί συγκεκριμένες δυσκολίες. Η έλλειψη απόλυτων στοιχείων για τον τρόπο μετάδοσης ,αλλά μόνο βάσιμων υποθέσεων, δημιουργεί την αίσθηση ανάγκης γενικευμένης απολύμανσης στις επιφάνειες ,στην επίπλωση , στον αέρα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ήδη να έχουν δημιουργηθεί ελλείψεις σε σκευάσματα ,τα οποία περιέχουν τις δραστικές ουσίες που προτείνουν οι εγκεκριμένοι διεθνείς οργανισμοί (ΠΟΥ, CDC) με αποτέλεσμα να αναζητούνται εναλλακτικές λύσεις.
Ας δούμε τα δεδομένα από την αρχή. Ο ιοί στη φύση έχουν μία εξωτερική στοιβάδα .η οποία προσομοιάζει με ένα σπίρτο . Το ένα άκρο είναι λιπόφιλο, δηλαδή έχει την τάση να ενώνεται εύκολα με το λίπος και το άλλο υδρόφιλο, δηλαδή έχει την τάση να ενώνεται με το νερό. Ο SARS-COV -2 φαίνεται να είναι λιπόφιλος, επομένως έχει την τάση να ενώνεται με το λίπος είτε αυτό προέρχεται από το δέρμα μας, είτε από μια ρυπαρή επιφάνεια. Αποτέλεσμα είναι να επιμηκύνεται ο χρόνος ζωής του ιού πάνω στο δέρμα καταρχήν, αλλά και στις επιφάνειες αφού έχουν δημιουργηθεί ισχυρές ελκτικές δυνάμεις μεταξύ τους. Η συμπεριφορά των ιών πάνω σε «βρώμικες» επιφάνειες , είναι γνωστή από το παρελθόν. Μελέτη των Prince et al ,(1991), αναφέρει τη δυνατότητα επιβίωσης ιών που θα αδρανοποιούνταν εντός ελάχιστων λεπτών εάν ήταν σε μία ξηρή επιφάνεια, ενώ εάν αναμιχθούν με 5% ορρό αίματος η επιβίωση αυτή ανεβαίνει για τον ιό της γρίπης σε 4 ώρες, τον ιό του έρπητα σε 7 ώρες ,του ΗΙV σε 8 ώρες και του ιό Polio σε 13 ώρες. Επομένως η επιτυχία της απολύμανσης εξαρτάται από τον προηγηθέντα σωστό ΚΑΘΑΡΙΣΜΟ!
Ας έρθουμε τώρα στα σαπούνια
Η απορρυπαντική τους δράση οφείλεται στο ότι υποβοηθούν το σχηματισμό γαλακτώματος ανάμεσα στο νερό και σε ακαθαρσίες λιπαρής φύσης. Η ικανότητά τους αυτή οφείλεται στο ότι το μόριό τους περιέχει μια υδρόφιλη ομάδα (- COONa) διαλυτή στο νερό και αδιάλυτη στο λίπος και μία λιπόφιλη (την ανθρακική αλυσίδα-R) που είναι αδιάλυτη στο νερό και διαλυτή στο λίπος. Έτσι τα μόρια του σαπουνιού συνδέουν αυτά τα 2 σώματα και σχηματίζουν γαλάκτωμα. Στην περίπτωση του SARS-COV-2 ,η ακαθαρσία λιπαρής φύσης ,είναι η εξωτερική λιπόφιλη στοιβάδα του ιού. Ενώνεται με το σαπούνι ,αποδιοργανώνεται η κυτταρική μεμβράνη του ιού με αποτέλεσμα την αδρανοποίησή του. Επομένως η χρήση σωστού τρόπου πλυσίματος χεριών ,με σαπούνι και χλιαρό νερό ,στο οποίο η θερμότητα δρα σαν καταλύτης και επιταχύνει το κόλλημα των λιπαρών στοιβάδων , είναι η πρώτη γραμμή άμυνας αποτελεσματική ,έναντι του ιού.
Η έλλειψη αντισηπτικών αλκοολούχων δεν πρέπει να μας προβληματίζει ,εφόσον η διαδικασία καλύπτεται απόλυτα από το πλύσιμο των χεριών. Τα αλκοολούχα αντισηπτικά με ποσοστό αλκοόλης άνω του 70 % (αλλά όχι 70o )προτείνονται από τους διεθνείς οργανισμούς διότι οι αλκοόλες είναι εκλεκτικοί απορροφητές του λίπους .Αυτό σημαίνει ότι εάν πάνω σε μία επιφάνεια βρεθούν πρωτεϊνες και λίπος ,οι αλκοόλες θα ενωθούν πρώτα με το λίπος. Στην περίπτωση του κοροναϊού , η λιπόφιλη στοιβάδα του ενώνεται πρώτη με την αλκοόλη και ο ιός αποδιοργανώνεται πάνω στο δέρμα ή στις επιφάνειες. Στις αλκοόλες να υπενθυμίσουμε ότι σαν δραστικές ουσίες δεν λειτουργεί μόνο η αιθανόλη(οινόπνευμα), αλλά και η ισοπροπυλική αλκοόλη ή η βουτανοδιόλη. Προϋπόθεση για τα παραπάνω είναι να έρθουν οι αλκοόλες σε επαφή με κάθε πτυχή της επιφάνειας του δέρματος. Τα αντισηπτικά μαντηλάκια ή το τρίψιμο των χεριών με ένα πηκτώμα (ζελ) δεν εγγυάται ότι θα καλυφθεί κάθε πτυχή της επιδερμίδας των χεριών αρκετά , επομένως είναι η τελευταία λύση.
Πρόσφατα ο ΕΟΔΥ ανέφερε στα αντισηπτικά και την ιωδιούχο ποβιδόνη
Είναι αποδεδειγμένη η ιοκτόνος δράση της ,αφού περνά μέσα στο κυτταρικό τοίχωμα και διασπά τις πρωτεϊνες του ιού. Υπάρχουν όμως δύο ζητήματα που πρέπει να προσεχθούν: 1)η επιφάνεια των χεριών πρέπει να έχει καθαρισθεί. Η ιωδιούχος ποβιδόνη δεν δρα πάνω σε ρύπο .2)δεν πρέπει να γίνεται συχνή χρήση από άτομα με διαταραχή θυροειδούς ορμόνης.
Άλλες γνωστές αντισηπτικές ουσίες όπως η χλωρεξιδίνη ,η χλωροξυλενόλη ,η οκτενιδίνη και η τρικλοκαρβόνη δεν έχουν μέχρι στιγμής προταθεί από τους διεθνείς οργανισμούς για την αντιμετώπιση του SARS-COV-2 ,λόγω έλλειψης μελετών.
Το τελευταίο σημαντικό στοιχείο που πρέπει να προσεχθεί στα αντισηπτικά, είναι η περιεκτικότητα σε δραστική ουσία. Οι αλκοολούχες λοσιόν που κυκλοφορούν στην αγορά δεν ενδείκνυνται για αντισηψία, διότι ενδεχομένως περιέχουν αιθυλική αλκοόλη 70 ή 90ο , αλλά δεν είναι γνωστό σε ποια περιεκτικότητα, δηλαδή μπορεί η αιθυλική αλκοόλη να είναι το 1/100 και το υπόλοιπο άρωμα ή νερό. Για αυτό κυκλοφορούν σαν καλλυντικά και όχι σαν αντισηπτικά.
Περνάμε τώρα στην απολύμανση άψυχων επιφανειών
Η πιο ενδεδειγμένη λύση είναι το χλώριο (υγρή χλωρίνη-υποχλωριώδες νάτριο 0,5% ή ταμπλέτες χλωρίου –NaDCC 5000 ppm), σύμφωνα με τις οδηγίες των ελληνικών και διεθνών αρχών. Το χλώριο δρα μετουσιώνοντας τις πρωτεϊνες του ιού και έτσι καταρρέει . Ζητήματα που πρέπει να προσεχθούν : 1)όσο πιο ακάθαρτη η επιφάνεια, τόσο πιο αδύνατο το χλώριο, διότι δεσμεύεται από το ρύπο. 2) η χρήση του μόνο με κρύο νερό για αποφυγή μείωσης της δράσης. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί με σφουγγάρισμα ή ψεκασμό στην περίοδο της πανδημίας.
Ο ΕΟΔΥ πρόσφατα πρότεινε τη Γλουταραλδεϋδη(2%) και τη Φορμαλδεϋδη(0,7%).Ανήκουν στην οικογένεια των Aλδεϋδών και έχουν αποδεδειγμένη δράση έναντι ιών, αλλοιώνοντας τα συστατικά τους όπως το RNA του ιού. Mπορούν να χρησιμοποιηθούν με ψεκασμό , αλλά μόνο πάνω σε καθαρές επιφάνειες ,διότι αντιδρούν με τους ρύπους και μειώνεται σημαντικά η δράση τους.
Άλλες δραστικές ουσίες όπως η χλωροξυλενόλη και τα άλατα αμμωνίου δεν έχει αποδειχθεί μέχρι στιγμής ότι είναι αποτελεσματικά έναντι του SARS-COV -2. Σε περίπτωση που εμφανιστούν ελλείψεις με τις ενδεδειγμένες παραπάνω δραστικές ουσίες ,αναγκαστικά θα χρησιμοποιηθούν όσα σκευάσματα κυκλοφορούν στην αγορά με μία προϋπόθεση: ότι διαθέτουν από τον προμηθευτή μελέτη με ιοκτόνο δράση αδρανοποίησης ιών τουλάχιστον 99,99%. Αυτό χρειάζεται διότι η εξόντωση των μικροοργανισμών μετράται με λογαριθμικά επίπεδα. Αν υποθέσουμε ότι πάνω σε μία επιφάνεια υπάρχουν 1.000.000 ιοί ,τότε μία επιτυχία 90% σημαίνει ότι επιζούν 100.000. Το 99% σημαίνει ότι επιζούν 10.000, το 99,9% επιζούν 1000 και το 99,99% επιζούν 100. Επιτυχής ιοκτονία θεωρείται όταν έχει εξοντώσει από το 99.99% και πάνω (4 λογαριθμικά επίπεδα).
Επίσης δεύτερο κριτήριο για την επιλογή απολυμαντικού επιφανειών είναι να έχει δοκιμαστεί με τεστ in practice και όχι με άλλα τεστ( όπως δοκιμασία εναιωρήματος ή φορέων) ,διότι απέχει πολύ απ’ την πραγματικότητα.
Τελευταίο ζήτημα η αναγκαιότητα της αέριας απολύμανσης ή εκνέφωσης. Ο στόχος είναι η απολύμανση του αέρα. Λογικά σε ένα κλειστό χώρο έχει νόημα ,αλλά σε ένα ανοικτό όπως στους δρόμους δεν κατανοείται η επιλογή ,αφού ο ιός δεν μεταφέρεται με τον αέρα ,αλλά με τα σταγονίδια έως 2 μέτρα. Η επιλογή σε αυτές τις περιπτώσεις είναι το Υπεροξικό οξύ (hydrogen peroxide 0,5%), όπως μας το δίνει το CDC. Εναλλακτικά σε έλλειψη της παραπάνω δραστικής μπορεί να χρησιμοποιηθεί το χλωριούχο διοξείδιο (μείγμα χλωριώδους νατρίου με γαλακτικό οξύ , αλλά πάντα με την ανάγκη εξαερισμού του χώρου πριν παραδοθεί στην ανθρώπινη χρήση ,ιδιαίτερα εάν στην εξέλιξη της επιδημίας τεθούν θέματα αέριας απολύμανσης μικρών χώρων όπως ασανσέρ. Το χλωριούχο διοξείδιο όμως αμφισβητείται εάν μπορεί να δράσει σε αέρια απολύμανση σε ανοικτούς υπαίθριους χώρους ,διότι το χλώριο διασπάται από την υπεριώδη ακτινοβολία του ήλιου. Οι υπόλοιπες δραστικές ουσίες ΔΕΝ έχουν ένδειξη για χρήση σε αέρια μορφή. Εάν τεθούν θέματα ελλείψεων δραστικών ουσιών για αέρια απολύμανση ,είναι προτιμότερος ο ψεκασμός επιφανειών σε συνδυασμό με αερισμό διαμπερότητας για τους κλειστούς χώρους.
Η απολύμανση των υφασμάτινων ,βελούδινων επιφανειών επίπλων δεν μπορεί να γίνει με κάποια χημική ουσία. Οι διεθνείς αρχές συστήνουν συσκευή ατμού με θερμοκρασία άνω των 70οC. H απολύμανση των ρούχων γίνεται μόνο με θερμική πλύση στο πλυντήριο άνω των 80 οC. Όσα ρούχα δεν πλένονται στο πλυντήριο θα πρέπει να εκτίθενται στον ήλιο για μία ώρα ,έτσι ώστε η υπεριώδης ακτινοβολία του ήλιου να αδρανοποιήσει τον ιό.
Ελπίζουμε σύντομα να έχουμε και άλλα απολυμαντικά εφόδια-δραστικές ουσίες για την αντιμετώπιση της πανδημίας του SARS-COV -2.
