ΣΤΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ του «1984» ο Τζορτζ Όργουελ περιέγραψε με μελανά χρώματα ένα αυταρχικό καθεστώς, στο οποίο οι επικοινωνίες ελέγχονται από το υπουργείο Αλήθειας και οι αντιφρονούντες εκδιώκονται από την πολιτική αστυνομία.
Οι ΗΠΑ παραμένουν μία δημοκρατία, που διοικείται στη βάση του Συντάγματος και του κράτους δικαίου, με πλουραλισμό στα μέσα ενημέρωσης. Παρ' όλα αυτά υπάρχουν ανησυχητικές ενδείξεις ότι οι προπαγανδιστικές μέθοδοι που περιγράφονται από τον Όργουελ έχουν ριζώσει και εδώ.
Πράγματι, οι τεχνικές της εξαπάτησης έχουν βελτιωθεί εντυπωσιακά από την εποχή του Όργουελ. Πολλές από αυτές τις τεχνικές αναπτύχθηκαν στο πλαίσιο της διαφήμισης και της εμπορικής προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών και στη συνέχεια ενσωματώθηκαν στην πολιτική. Η ειδοποιός διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι σήμερα οι τεχνικές εξαγοράζονται. Τα τελευταία χρόνια οι γνωσιολογικές επιστήμες συνέβαλαν στην περαιτέρω ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των τεχνικών παραπλάνησης, με αποτέλεσμα να αναδυθεί μία νέα γενιά επαγγελματιών πολιτικών, που επικεντρώνεται αποκλειστικά στην «παραγωγή αποτελεσμάτων».
Αυτοί οι επαγγελματίες κομπάζουν για τα κατορθώματά τους και μπορεί ακόμη και να χαίρουν του σεβασμού της αμερικανικής κοινής γνώμης, που θαυμάζει την επιτυχία ανεξάρτητα από του πού αυτή στηρίζεται.
Τα δεδομένα αυτά θέτουν υπό αμφισβήτηση τη θεωρία του Καρλ Πόπερ για την ανοιχτή κοινωνία. Η θεωρία αυτή βασίζεται στην αναγνώριση ότι αν και η τέλεια γνώση είναι ανέφικτη, μπορούμε να κατανοήσουμε καλύτερα την πραγματικότητα χρησιμοποιώντας την κριτική σκέψη.
Ο Πόπερ απέτυχε να αναγνωρίσει ότι στις δημοκρατίες, η εξασφάλιση της δημόσιας στήριξης είναι πιο σημαντική από την αναζήτηση της αλήθειας. Σε άλλους τομείς, όπως η επιστήμη και η βιομηχανία, η παρορμητική τάση να επιβάλλει κανείς τις απόψεις του για τον κόσμο μπορεί να συναντά συχνά αντίσταση από την εξωτερική πραγματικότητα.
Στην πολιτική όμως η αντίληψη που έχει το εκλογικό σώμα για την πραγματικότητα μπορεί εύκολα να χειραγωγηθεί. Συνεπώς ο πολιτικός διάλογος, ακόμη και στις δημοκρατικές κοινωνίες, δεν οδηγεί απαραίτητα σε καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας.
Ο λόγος για τον οποίο η πολιτική σε δημοκρατικά κράτη οδηγεί στη χειραγώγηση είναι ότι οι πολιτικοί δεν έχουν κίνητρο να πουν την αλήθεια. Θέλουν να κερδίζουν εκλογές και ο καλύτερος τρόπος για να το πετύχουν είναι να διαμορφώσουν την αλήθεια προς όφελός τους.
Τα παραπάνω επιχειρήματα δεν πρέπει να μας οδηγήσουν στο να εγκαταλείψουμε την ιδέα της ανοιχτής κοινωνίας, αλλά στο να προσπαθήσουμε να την επαναβεβαιώσουμε.
Δεν πρέπει να εγκαταλείψουμε την υπόθεση, που κρύβεται πίσω από τη θεωρία του Πόπερ, ότι δηλαδή ο πολιτικός διάλογος στοχεύει σε καλύτερη κατανόηση της πραγματικότητας. Πρέπει να την εισάγουμε αντιθέτως ως απαραίτητη προϋπόθεση. Η διάκριση των εξουσιών, η ελευθερία του λόγου και οι ελεύθερες εκλογές από μόνες τους δεν μπορούν να εγγυηθούν την ανοιχτή κοινωνία. Η ουσιαστική δέσμευση στην αναζήτηση της αλήθειας είναι επίσης αναγκαία.
Πρέπει να εισάγουμε νέους κανόνες για τον πολιτικό διάλογο. Αυτοί οι κανόνες δεν μπορούν να ταυτίζονται με μία επιστημονική μέθοδο, αλλά θα πρέπει να προσομοιάζουν, υιοθετώντας την αναζήτηση της αλήθειας ως το βασικό κριτήριο για την εκτίμηση των πολιτικών απόψεων.
Οι πολιτικοί θα σέβονται- αντί να χειραγωγούν- την πραγματικότητα μόνο εάν το κοινό ενδιαφερθεί για την αλήθεια και τιμωρήσει όσους αντιληφθεί ότι προσπαθούν να το εξαπατήσουν.
Και η κοινή γνώμη οφείλει να ενδιαφερθεί για την αλήθεια, γιατί οι τακτικές παραπλάνησης επηρεάζουν την εκλογή εκπροσώπων, στρεβλώνουν τις πολιτικές επιλογές, υπονομεύουν τη διαδικασία λογοδοσίας των πολιτικών και αίρουν την εμπιστοσύνη στη δημοκρατία.
Η πρόσφατη ιστορία παρέχει πειστικές αποδείξεις για το ότι οι πολιτικές, που βασίζονται σε διαστρέβλωση της πραγματικότητας γυρίζουν σαν μπούμεραγκ. Η αντίδραση της κυβέρνησης Μπους στις τρομοκρατικές επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου του 2001- ο Πόλεμος κατά της Τρομοκρατίας και η τάση της να καταγγέλλει ως αντιπατριωτικές δηλώσεις τα όποια σχόλια κριτικής- έτυχε ευρείας στήριξης. Παρ' όλα αυτά τα αποτελέσματα ήταν ακριβώς τα αντίθετα τα όσα επεδίωκε η κυβέρνηση Μπους τόσο για την ίδια όσο και για τις ΗΠΑ. Υπάρχει μία πρακτική δυσκολία στο να αναγνωρίσεις πότε οι επαγγελματίες της πολιτικής στρεβλώνουν την πραγματικότητα. Εδώ είναι πολύ σημαντικός ο ρόλος των μέσων ενημέρωσης, της πολιτικής ελίτ και του εκπαιδευτικού συστήματος. Πρέπει να μοιραστούν την ευθύνη του ελέγχου. Επιπρόσθετα, οι πολίτες πρέπει να εκπαιδευθούν να αντικρούουν τις διάφορες τεχνικές εξαπάτησης.
Οι πιο αποτελεσματικές τεχνικές λειτουργούν στο επίπεδο του υποσυνείδητου. Όταν τα συναισθήματα εγείρονται από μεθόδους ξεπερνούν το συνειδητό, το κοινό είναι εν πολλοίς αδύναμο να αντιδράσει. Εάν όμως μάθει για τις διάφορες τεχνικές, θα μπορέσει και να τις απορρίψει.
Μία από τις πιο αποτελεσματικές τεχνικές- την οποία ο Ρεπουμπλικανός δημοσκόπος, Φρανκ Λουντζ, υποστηρίζει ότι έμαθε από το «1984»- απλά αντιστρέφει έννοιες και τις καθιστά πραγματικότητα στο νου των πολιτών.
Επομένως, το δίκτυο Fox News Thus, μπορεί να αυτοαποκαλείται «δίκαιο και ισορροπημένο», ενώ ο Καρλ Ρόουβ και οι ακόλουθοί του μπορούν να μετατρέπουν τα πιο ισχυρά στοιχεία των αντιπάλων τους σε αχίλλειο πτέρνα, χρησιμοποιώντας υπονοούμενα και ψεύδη σε μία προσπάθεια να ακυρώσουν τα επιτεύγματά τους.
Υπαινιγμοί για δειλία και παραβίαση των κανόνων του «παιχνιδιού» είχαν ως αποτέλεσμα να ηττηθούν δύο αναγνωρισμένοι βετεράνοι του πολέμου στο Βιετνάμ, ο κυβερνήτης Μαξ Κλίλαντ το 2002 και ο Τζον Κέρι το 2004, ενώ ο Μπους και ο αντιπρόεδρος Ντικ Τσέινι- οι οποίοι απέφυγαν τη στρατιωτική θητεία- παρουσιάστηκαν ως αληθινοί πατριώτες.
Ακόμη μία τεχνική είναι η μεταφορά: κατηγορείς τους αντιπάλους τους για κίνητρα και μεθόδους που χαρακτηρίζουν εσένα τον ίδιο. Μεταφέρεις δηλαδή τις κατηγορίες. Ο Ντέιβιντ Χόρογουιτς, για παράδειγμα, που με κατηγορεί ως τον «Λένιν της αντι-αμερικανικής συνωμοσίας» είναι πρώην τροτσκιστής για τον οποίο οι αντίπαλοι δεν είναι άνθρωποι με διαφορετικές απόψεις, στις οποίες καλείται να αντιπαρατεθεί, αλλά εχθροί που πρέπει να εξοντωθούν.
Το Αμερικανικό κοινό έχει αποδειχθεί ιδιαίτερα ευάλωτο στη χειραγώγηση της αλήθειας, η οποία κυριαρχεί ολοένα και περισσότερο στον πολιτικό διάλογο. Πράγματι, ένα ολόκληρο δίκτυο εκδόσεων, ορισμένα από τα οποία πετυχαίνουν να εμφανιστούν ως μετριοπαθή μέσα, έχουν αφιερωθεί στην αποστολή αυτή.
Παρ' όλα αυτά, πιστεύω ότι είναι εφικτό να «εμβολιάσουμε» το κοινό έναντι των στρεβλών επιχειρημάτων ξεσηκώνοντάς το ενάντια στην οργουελιανή γλώσσα της παραπληροφόρησης. Αυτό που χρειάζεται είναι μία συντονισμένη προσπάθεια αναγνώρισης των τεχνικών της χειραγώγησης- και στη συνέχεια προσδιορισμός και διαπόμπευση όσων τις χρησιμοποιούν.
Είναι η ιδανική στιγμή να αρχίσουμε αυτή την προσπάθεια. Οι Αμερικανοί ξυπνούν από έναν εφιάλτη. Αυτό που έχουμε διδαχθεί από την πρόσφατη εμπειρία- αυτό που θα έπρεπε να γνωρίζουμε εξ αρχής- είναι ότι η υπεροχή της κριτικής σκέψης στον πολιτικό διάλογο δεν μπορεί να θεωρείται δεδομένη.
Μπορεί να διασφαλιστεί μόνο από ένα εκλογικό σώμα, που σέβεται την πραγματικότητα και τιμωρεί τους πολιτικούς, που ψεύδονται ή χρησιμοποιούν άλλες μεθόδους παραπλάνησης.
ΤZΟΡΤΖ ΣΟΡΟΣ, πρόεδρος του Soros Fund Management και του Ινστιτούτου Ανοιχτής Κοινωνίας.
Copyright: Project Syndicate, 2007.
