Από την έντυπη έκδοση
Των: Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη
Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Διδάκτορας, ΑΠΘ, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών, Distinguished Research Professor, Audencia Business School, France Μιχάλη Δούμπου
Καθηγητής, Πολυτεχνείο Κρήτης, μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering
Μαριάννας Εσκαντάρ
Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering, Πολυτεχνείο Κρήτης
Ο πολιτισμός μας θα μπορούσε να καταρρεύσει, θύμα μιας κλιματικής διαταραχής και της εξάντλησης των πόρων; Η εισαγωγή της έννοιας της κατάρρευσης στον δημόσιο διάλογο ακούμπησε μια ευαίσθητη χορδή και προκάλεσε σημαντικές επιπτώσεις. Η μεγέθυνση του χαρακτηριστικού για να πείσεις, η πρόκληση φόβου για να δημιουργήσεις αντίδραση, η προφητεία του χειρότερου για να το αποφύγεις ίσως…, αυτά είναι τα επιχειρήματα αυτών μεταξύ των οικολόγων οι οποίοι πρόσφατα «βαπτίστηκαν» με το όνομα collapse ή collapsologues (στα γαλλικά).
Από τα παραπάνω προκύπτει ότι το θέμα είναι σημαντικό και εμπορικά αποδοτικό. Το 2018 δημοσιεύτηκαν στη γαλλική γλώσσα 5-6 βιβλία σχετικά με το θέμα αυτό, με συνέδρια που τα συνόδευσαν. Επίσης, τα τηλεοπτικά δίκτυα παρακολουθούν από κοντά το θέμα, με εκπομπές κυρίως που αναρωτιούνται αν πλησιάζει «το τέλος του κόσμου».
Πλανήτης που ζεσταίνεται (φούρνος)
Το ερώτημα που πλανάται είναι αν η ανθρωπότητα δεν θα μπορέσει να επιβιώσει. Αν αποτύγχανε να σώσει τον πλανήτη και συνέχιζε μια διαδρομή καταστροφική. Τα σενάρια των επιστημών μέχρι σήμερα είναι προειδοποιητικά. Αύξηση της στάθμης των υδάτων, τυφώνες, εξάντληση των πηγών ενέργειας, καταστροφή των οικοσυστημάτων, ερημοποίηση, συνεχείς καύσωνες. Βέβαια. Τελευταία έγινε μια σημαντική αλλαγή και από το «υπό όρους» περάσαμε στο μέλλον. Η θερμοκρασία θα αυξηθεί. Η τήξη των πάγων θα αρχίσει.
Ο πληθυσμός των εντόμων και των πουλιών ξαφνικά μειώθηκε. Η ανθρωπότητα θα μπορούσε στο τέλος να βάλει σε κίνδυνο την ίδια την ύπαρξή της. Αυτό το ακραίο σενάριο, ένα μέρος των οικολόγων (ακτιβιστών) το ονόμασαν «κατάρρευση» και οι καυστικές τοποθετήσεις τους διαχέονται σε όλο τον κόσμο.
Η υπερθέρμανση του πλανήτη αποτελεί αντικείμενο μιας ευρείας συναίνεσης των επιστημόνων. Για να ελαττωθούν οι συνέπειες και να διατηρηθεί ο στόχος της συμφωνίας του Παρισιού στο +1,5°C μέχρι το 2050, θα πρέπει να μειωθούν 45% οι εκπομπές του CO2 μέχρι το 2030 και να φθάσουμε στην ουδετερότητα άνθρακα είκοσι χρόνια μετά. Εάν διατηρηθεί η παρούσα κατάσταση, η υπερθέρμανση θα είναι της τάξης του +5,5°C μέχρι το τέλος του αιώνα. Αυτό ήταν και το μενού του προγράμματος COP25 για την κλιματική αλλαγή που έγινε πρόσφατα στη Μαδρίτη.
Σχετικά με το κλίμα, οι «collapsologues» δεν ανακαλύπτουν κάτι καινούργιο, απλά ευχαριστιούνται να προτείνουν τις πιο απαισιόδοξες, «μαύρες» υποθέσεις. Όπως η περίπτωση των παγωμένων εκτάσεων των αρκτικών περιοχών, όπου η τήξη απελευθερώνει μεγάλες ποσότητες μεθανίου (CH4), το οποίο είναι ένα αέριο που συνεισφέρει πολύ στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Αυτή η μελέτη αναζητεί να διερευνήσει αυτό που θα μπορούσε να συμβεί και όχι αυτό που πρόκειται να γίνει. Η λέξη «κατάρρευση» δεν χρησιμοποιείται πραγματικά από τους κλιματολόγους. Παρ’ όλα αυτά η κατάσταση παραμένει σοβαρή και πρέπει να εξεταστεί διεξοδικά.
Κράτη σε κίνδυνο
Ο ορισμός της κατάρρευσης παρουσιάζεται ως μια κατάσταση όπου οι βασικές ανάγκες (τροφή, νερό, κατοικία, θέρμανση, μεταφορές, κ.λπ.) δεν προμηθεύονται σε ένα λογικό κόστος, σε ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού από τις υπηρεσίες του κράτους. Καταρρεύσεις επιμέρους κρατών είναι: Σομαλία, Ιράκ,… Η καινοτομία της collapsologie είναι η πιθανότητα μιας γενικής κατάρρευσης.
Με την παγκοσμιοποίηση τα κράτη είναι αλληλοσυνδεόμενα και όταν παρουσιάζεται μια βλάβη κάπου, όλη η μηχανή σταματάει. Η λίστα με τους πυροκροτητές είναι ανάμικτη και αποτελείται από τρομοκρατικές επιθέσεις, χρηματοοικονομικές κρίσεις, μεταναστευτικά κύματα, ξηρασία, επιδημίες, πυρηνικό ατύχημα, κοινωνικές αναταραχές. Αλλά στην πραγματικότητα τίποτα δεν συμβαίνει όπως είχε προβλεφθεί. Διότι υπάρχει η ελευθερία των ανθρώπων, η ικανότητά τους να αντιδρούν και να παίρνουν ορθολογικές αποφάσεις. Εξ ορισμού, η πολιτική είναι ο κλάδος της ανθρώπινης ελευθερίας.
Η ιστορία έδειξε ότι και στις χειρότερες καταστάσεις η ανθρωπότητα κατόρθωσε να βρει τα μέσα να μεταρρυθμιστεί και να οργανώσει μια κοινή ζωή. Γιατί να μην μπορεί να γίνει αυτό και στο μέλλον; Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να ανησυχούμε. Βέβαια σε πολύ μακροπρόθεσμη περίοδο όλα μπορούν να συμβούν. Μερικά είδη θα προσαρμοστούν, αλλά θα εξαφανιστούν, άλλα θα επανεμφανιστούν. Θα υπάρχουν κερδισμένοι και χαμένοι. Είναι πιθανό η ανθρωπότητα να είναι με τους χαμένους. Άρα πρέπει να είμαστε έτοιμοι για κάθε περίπτωση.
Είναι πολύ αργά πλέον
Η σύνοδος κορυφής για τη Γη το 1992 πρότεινε μια νέα έννοια-κλειδί: βιώσιμη ανάπτυξη. Δηλαδή μια κοινωνία πιο πράσινη, πιο δίκαιη. Αλλά αυτή η αφήγηση δεν είναι αξιόπιστη πλέον. Περισσότερο πράσινη η οικονομία; Λιγότερος άνθρακας; Η μεγέθυνση εξαρτάται από τις πρώτες ύλες.
Ο ΟΗΕ έδειξε ότι η εξόρυξη ποσοτήτων από τον πλανήτη πέρασε από τα 22 δισ. τόνους το 1970 σε 70 δισ. τόνους το 2010 και θα φθάσει τα 180 δισ. τόνους το 2050. Σε τρία χρόνια η Κίνα κατανάλωσε τόσο τσιμέντο όσο οι ΗΠΑ σε έναν αιώνα. Κάθε υγιής σκεπτόμενος άνθρωπος δεν αμφιβάλλει πλέον για την επερχόμενη καταστροφή. Βέβαια, υπάρχει μια γνώμη πιο διπλωματική: δεν θα υπάρχει ολική κατάρρευση. Ο βιομηχανικός πολιτισμός θα γνωρίσει αλλαγές, μερικές εκ των οποίων θα είναι επώδυνες. Η τελική ερώτηση είναι: το τέλος του κόσμου θα έρθει; Οι περισσότεροι αναφέρουν ότι είναι μόδα όπως η βιώσιμη ανάπτυξη ή η ύφεση. Μια λέξη είναι χρήσιμη από όλη την ανωτέρω παρουσίαση.
Αν η κατάρρευση μπορεί να συνεισφέρει στην ευαισθητοποίηση των κυβερνήσεων και των πολιτών, εκπλήρωσε την αποστολή της. Και θα μπορούμε να την εγκαταλείψουμε χωρίς λύπη. Για τον οικονομολόγο νομπελίστα Jean Tirole, η σωτηρία του πλανήτη μπορεί να γίνει αν αποσπάσουμε μερικές μονάδες από το ΑΕΠ. Για τον ίδιο η μεγέθυνση δεν παίζει έναν σημαντικό ρόλο όσο η ποιότητα της ζωής. Τέλος, υπάρχει μια διπλή αποτυχία στη λειτουργία των αγορών και του κράτους. Οι αγορές δημιουργούν «ρύπανση» με τη συνεχή ανάπτυξη της ανθρωπότητας και το κράτος που δεν μπορεί να διορθώσει την τάση των αγορών. Η κοινωνική υπευθυνότητα των πολιτών και των επιχειρήσεων αποτελεί το κλειδί σωτηρίας της ανθρωπότητας σε όλα τα επίπεδα.
