ΓΙΑ ΤΙΣ σημερινές επιτυχημένες επιχειρήσεις, η φαντασία και η γνώση που ενσωματώνουν στα προϊόντα τους συνιστούν πολύτιμο πνευματικό κεφάλαιο, το οποίο, ενίοτε, ξεπερνά σε αξία το αντίστοιχο κεφαλαιουχικό
«Ένα προϊόν το οποίο περιέχει μικρή αξία, μπορεί να κατασκευαστεί από τον καθένα, οπουδήποτε στον κόσμο. Όμως, όταν περιέχει γνώση την οποία ουδείς άλλος κατέχει, είναι ένα προϊόν-δυναμίτης».
Τα λόγια αυτά ανήκουν στον Ρόϊ Βάγκελος, τον Ελληνοαμερικανό πρώην επικεφαλής της φαρμακευτικής εταιρείας Merck&Co, ο οποίος γνωρίζει πολύ καλά την σπουδαιότητα της τεχνογνωσίας, καθώς η συγκεκριμένη εταιρεία -μία από τις επιτυχέστερες των ΗΠΑ- έχει δημιουργήσει περισσότερα νέα φάρμακα από οποιαδήποτε άλλη στην χώρα αυτή.
Όπως αναγνωρίζουν όλοι οι ειδικοί του μάνατζμεντ και οι περισσότεροι οικονομολόγοι, ποτέ στην ιστορία των επιχειρήσεων η δύναμη της γνώσης δεν είχε την αξία που έχει κατακτήσει σήμερα. Κάθε εταιρεία βασίζεται όλο και περισσότερο σε προϊόντα γνώσης -πατέντες, τεχνογνωσία, τεχνικές μάνατζμεντ, πληροφορίες για τους πελάτες και τους προμηθευτές- καθώς και στην πολύτιμη εμπειρία του παρελθόντος. Όλα αυτά, αθροισμένα, αποτελούν το «πνευματικό κεφάλαιο» μιας επιχείρησης.
Ο Χιου ΜακΝτόναλντ, στέλεχος στη μεγάλη εταιρεία υπολογιστών Intel, ονομάζει την γνώση αυτή «γνώση η οποία υφίσταται σε μία οργάνωση και που μπορεί να τής προσφέρει ένα συγκριτικό πλεονέκτημα». Απλά, το πνευματικό κεφάλαιο είναι το άθροισμα όλης της γνώσης η οποία «κυκλοφορεί» σε μία επιχείρηση, μέσω του οποίου η τελευταία αποκτά προβάδισμα στην αγορά.
«Στην Intel», μας έλεγε πρόσφατα ο επικεφαλής της μονάδας της στην Ιρλανδία, κ. Τζάστιν Ράτνερ, «η γνώση και η διάδοσή της μάς επιτρέπει να φέρνουμε κάθε δύο χρόνια στο κοινό προϊόντα τα οποία περιέχουν όλο και περισσότερη γνώση. Είναι προϊόντα που δεν αντιγράφονται, άρα, μετά την εμπορευματοποίησή τους αποκτούν τεράστια άϋλη προστιθέμενη αξία -έτσι, υπερκαλύπτεται και το όποιο ερευνητικό τους κόστος».
Στο πλαίσιο αυτό, η Intel, που είναι η μεγαλύτερη εταιρεία παραγωγής ημιαγωγών παγκοσμίως, με μόλις 40 χρόνια ζωής, δίνει τεράστια σημασία στην παγκοσμιοποίηση της εκπαίδευσης. «Δαπανούμε 100 εκατ. δολάρια ετησίως για εκπαίδευση και μέχρι σήμερα έχουμε χρηματοδοτήσει εκπαιδευτικά προγράμματα για δέκα εκατομμύρια παιδιά, ηλικίας 12-18 ετών, σε ολόκληρο τον πλανήτη», τονίζει ο ερευνητής Τζον Ντόργκαν της Intel Ιρλανδίας. «Στα επόμενα πέντε χρόνια θα εκπαιδεύσουμε άλλα δέκα εκατομμύρια παιδιά, των ιδίων ηλικιών».
Επίσης, μέσω του προγράμματος World Ahead, το οποίο στόχο έχει την πρόσβαση και την συνδεσιμότητα, η Intel στοχεύει στο να βελτιώσει τις ζωές του κόσμου, επιταχύνοντας την πρόσβαση για όλους σε μία τεχνολογία χωρίς σύνορα, όπου στον κόσμο κι αν βρίσκεται κανείς. «Έτσι, μας ενδιαφέρουν πολύ οι άνθρωποι στις αναπτυσσόμενες χώρες, οι οποίοι πρέπει να έχουν τεχνολογικά δικαιώματα στον ίδιο βαθμό με εμάς», προσθέτει ο Τζον Ντόργκαν.
Αυτή η συλλογική γνώση είναι δύσκολο να προσδιοριστεί και ακόμα δυσκολότερο να αξιοποιηθεί αποτελεσματικά. Το πνευματικό κεφάλαιο ήταν ανέκαθεν πιο ορατό και η αξία του αναγνωριζόταν περισσότερο στην πρώτη γραμμή της επιστήμης -είτε όταν ήταν απαραίτητο για το λιώσιμο του μπρούτζου, πριν 5.500 χρόνια, είτε σήμερα, στην ανάπτυξη προγραμμάτων λογισμικού.
«Προστατεύουμε τα αποτελέσματα της έρευνάς μας με πολύ μεγαλύτερη προσοχή από ό,τι τα υπόλοιπα περιουσιακά στοιχεία της εταιρείας», υπογραμμίζει ο Τζον Ντόργκαν.
Εντυπωσιακή ποσότητα γνώσης περιέχουν επίσης σήμερα τα προϊόντα της βιοτεχνολογίας και της γενετικής -δύο κλάδοι που, σύμφωνα με όλες τις προβλέψεις και εκτιμήσεις, θα γνωρίσουν απίστευτη ανάπτυξη στη διάρκεια του 21ου αιώνα.
Λόγου χάρη, στην εταιρεία Pioneer Hi-Bred International οι επιστήμονες αναπαράγουν ειδικές ποικιλίες καλαμποκιού για να αντέχουν στις αρρώστιες, να έχουν μεγάλη απόδοση και ορισμένες ιδιαιτερότητες, όπως υψηλή περιεκτικότητα σε λάδι.
Πριν από μία δεκαετία, το έργο αυτό απορροφούσε εκατοντάδες στρέμματα καλλιεργήσιμης γης και κατανάλωνε ανυπολόγιστες εργατοώρες. Σήμερα, όμως, το ίδιο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται με την απλή τροποποίηση του DNA του φυτού στο εργαστήριο, γεγονός που όχι μόνον εξοικονομεί τεράστια ποσά για την επιχείρηση, αλλά παράλληλα μειώνει κατά τουλάχιστον δύο χρόνια το διάστημα των επτά έως δέκα ετών που απαιτείται για την ανάπτυξη ενός νέου υβριδίου.
Πραγματική μάχη γνώσεων εξελίσσεται και στον τομέα της ενέργειας. Έτσι, όταν ο οδηγός Ντάριο Φαρντάτι πήρε μέρος στους αγώνες Ιντιανάπολις-500, πρόσθεσε μία παράδοξη πινελιά στην ιστορία του αγωνίσματος. Έγινε ο πρώτος οδηγός που κέρδισε την κούρσα καίγοντας καθαρή αιθανόλη, δηλαδή καθαρό οινόπνευμα πολλών οκτανίων από καλαμπόκι.
Έτσι, το Ιντιανάπολις-500 το «έρριξε στο ποτό», ένδειξη ότι το ενδιαφέρον στρέφεται έντονα προς τα βιοκαύσιμα -δηλαδή τα ντόπιας παραγωγής υποκατάστατα του πετρελαίου και της βενζίνης τα οποία προέρχονται από καλλιέργειες καλαμποκιού, σόγιας και ζαχαροκάλαμου.
Οι υποστηρικτές τους διατείνονται ότι τα ανανεώσιμα αυτά καύσιμα θα μπορούσαν να αναστήσουν την ετοιμοθάνατη αγροτική οικονομία των ΗΠΑ, να θέσουν τέλος στην εξάρτηση από την Μέση Ανατολή και, το κυριότερο, να περιστείλουν τις ραγδαία αυξανόμενες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα.
Έτσι, αντί να απελευθερώνεται ο πανάρχαιος αποθηκευμένος άνθρακας από την καύση ορυκτών καυσίμων, ανεβάζοντας λεπτό προς λεπτό τη θερμοκρασία της γης, στην περίπτωση των βιοκαυσίμων το διοξείδιο του άνθρακα της ατμόσφαιρας θα αιχμαλωτίζεται εκ νέου, μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης από τα φυτά, καθώς αυτά θα αναπτύσσονται.
Θεωρητικά, από τη στιγμή που το ντεπόζιτό του θα καίει αιθανόλη, ακόμα και η οδήγηση ενός αγωνιστικού στο Ιντιανάπολις θα μπορούσε να μην επιβαρύνει την ατμόσφαιρα με διοξείδιο του άνθρακα. Το θέμα απασχολεί σημαντικά την διεθνή επιστημονική κοινότητα, καθώς και τους οικονομολόγους. Κάποιες δε εταιρείες, όπως η αμερικανική Cargill, ετοιμάζονται να επενδύσουν μερικά δισεκατομμύρια δολάρια σε προϊόντα γνώσης.
Είναι λοιπόν σαφές ότι, για αρκετές επιχειρήσεις σε μη παραδοσιακούς τομείς, το πνευματικό κεφάλαιο αποτελεί κορυφαίο συντελεστή παραγωγής πλούτου.
Όμως, για τις περισσότερες επιχειρήσεις, η διαχείριση του πνευματικού κεφαλαίου παραμένει άγνωστη και είναι ελάχιστα τα στελέχη που κατανοούν πώς να την εξερευνήσουν. Μπορεί να γνωρίζουν τα πάντα για τα περιουσιακά στοιχεία που έχουν απτή μορφή, όπως τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας, ή να έχουν κάποια ιδέα για την αξία άλλων, όπως του λογισμικού που κινεί τα συστήματα πληροφορικής.
Ακόμη, ίσως να διαισθάνονται ότι η εκπαίδευση και η εμπειρία που σταδιακά αποκτούν οι υπάλληλοί τους εντάσσονται κάπως στο σύνολο των περιουσιακών τους στοιχείων. Ωστόσο, δύσκολα συνειδητοποιούν τί σημαίνει για μία εταιρεία πνευματικό κεφάλαιο και ποιες υπηρεσίες μπορεί να προσφέρει στην δραστηριότητά της.
Στο πνευματικό κεφάλαιο, ανήκει και το ταλέντο. Στην αξία ενός εργαστηρίου, για παράδειγμα, συγκαταλέγεται η ικανότητα των επιστημόνων να προβούν σε νέες ανακαλύψεις στο μέλλον. Ποια τιμή μπορεί κανείς να βάλει σε αυτό;
Ή σε άλλες άϋλες αξίες, όπως το ντιζάϊν, η εξυπηρέτηση πελατών -τομείς που συχνά ξεχωρίζουν τους νικητές από τους ηττημένους; Αυτά τα πνευματικά περιουσιακά στοιχεία συμπεριφέρονται συνήθως με έναν τρόπο που αμφισβητεί τους παραδοσιακούς κανόνες. Η διαχείριση της τεχνογνωσίας δεν μοιάζει με τη διαχείριση κεφαλαίων ή κτηρίων -ωστόσο, οι επενδύσεις σε πνευματικό κεφάλαιο απαιτούν εξίσου σοβαρή μεταχείριση.
Το πρώτο βήμα για την αξιοποίηση του πνευματικού κεφαλαίου είναι ο εντοπισμός και ο προσδιορισμός του.
«Το συνηθέστερο είναι οι επιχειρήσεις να μην έχουν την παραμικρή ιδέα για το ποιες ακριβώς είναι οι ικανότητες αυτές των υπαλλήλων τους οι οποίες τους καθιστούν πολύτιμους», υποστηρίζει ο Τζέφρι Στάλεϊ, αντιπρόεδρος της εταιρείας συμβούλων Scientific Generics.
Ο Στάλεϊ συμβουλεύει επιχειρήσεις με στόχο να χαρτογραφήσουν τα πνευματικά περιουσιακά τους στοιχεία, δηλαδή να τα εντοπίσουν, να τα ορίσουν και να χαράξουν δρόμους για την αξιοποίησή τους και σε άλλους τομείς της επιχείρησης.
Όπως εξομολογείται, οι περισσότεροι πελάτες του έμειναν άναυδοι από το μέγεθος του πνευματικού κεφαλαίου που διέθεταν. Όπως λέει και ο Βίρτζιλ Μπάρι, σύμβουλος της εταιρείας A.T.Kearney, «όταν μία εταιρεία κάνει μία μηχανολογική επένδυση, ξέρει ακριβώς πόση αξία προσθέτει στην παραγωγική της διαδικασία. Όταν όμως προσλαμβάνει έναν ερευνητή ή αναπτύσσει μία νέα τεχνική, δεν γνωρίζει πού θα οδηγήσει αυτό».
Το δεύτερο βήμα για την αξιοποίηση του πνευματικού κεφαλαίου μιας εταιρείας είναι να εναρμονιστούν οι ανάγκες της επιχείρησης σε αυτού του είδους το κεφάλαιο με την γενικότερη στρατηγική της. Η Polaroid, λόγου χάρη, διαθέτει πάρα πολλούς επιστήμονες οι οποίοι κατέχουν τα πάντα για τη χημεία του φιλμ. Όταν, όμως, ξημέρωσε η εποχή της ψηφιακής φωτογραφίας, η Polaroid είχε ανάγκη από ειδικούς στα ηλεκτρονικά.
Για να τους αποκτήσει, η εταιρεία προέβη σε ριζική αναδιάρθρωση της διαχείρισης του ανθρώπινου δυναμικού της.
Κατ' αρχήν, δημιούργησε ένα πολύπλοκο μοντέλο των αναγκών της για νέες προσλήψεις, το οποίο συνδυάζει στοιχεία από την παρελθούσα εμπειρία της όσον αφορά στις διάφορες τάσεις του εργατικού δυναμικού -π.χ. τις ηλικίες συνταξιοδότησης- προκειμένου να προβλέψει πόσοι εργαζόμενοι και σε ποιες ηλικίες θα αποχωρήσουν από την εταιρεία στην διάρκεια της προσεχούς δεκαετίας.
Στην συνέχεια, οι πληροφορίες αυτές συνδυάζονται με το μακροπρόθεσμο πλάνο της εταιρείας, για να διαπιστωθεί κατά πόσον οι συνταξιοδοτούμενοι πρέπει να αντικατασταθούν από νέους υπαλλήλους με παρόμοια ή διαφορετική εκπαίδευση. Παράλληλα, η εταιρεία δεν παραμελεί και το υπάρχον προσωπικό, το οποίο μετεκπαιδεύει, προσφέροντάς του κίνητρα για την απόκτηση νέων δεξιοτήτων.
ΑΘΑΝ. Χ. ΠΑΠΑΝΔΡΟΠΟΥΛΟΣ
