Η ΗΤΤΑ του Ούγκο Τσάβες στο δημοψήφισμα, που σχεδιάστηκε ώστε να παρατείνει την παραμονή του στην προεδρία και να ενισχύσει την εξουσία του, θα λειτουργήσει ως έμπνευση για σημαντικές αλλαγές όχι μόνο στη Βενεζουέλα, αλλά και σε ολόκληρη τη Λατινική Αμερική. Έως πρόσφατα η Νότιος Αμερική ήταν διαιρεμένη σε τρία μπλοκ:
των λαϊκιστών: περιλαμβάνονται οι χώρες, που αντλούν την ισχύ τους από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο (Βενεζουέλα, Βολιβία και Εκουαδόρ), οι μαρξιστικού τύπου κοινωνίες (Νικαράγουα και Κούβα), που στηρίζονται στα πετροδολάρια του Τσάβες, των σοσιαλδημοκρατικών χωρών (Βραζιλία, Ουρουγάη, Χιλή και Περού) και
των μετριοπαθών: οι φιλοαμερικανικές Κολομβία και Παραγουάη και η Αργεντινή, που τάσσεται με επιφυλάξεις υπέρ του Τσάβες.
Μετά τη νίκη των δυνάμεων του «όχι» στη Βενεζουέλα, η ορμή του Τσάβες στη Λατινική Αμερική και κατά συνέπεια η ικανότητά του να επιβάλλει την πολιτική του ατζέντα αναμένεται να εξασθενήσουν.
Η ήττα, ωστόσο, δύσκολα θα αλλάξει τον ίδιο τον Τσάβες. Αντιθέτως, θα προσπαθήσει να ανακτήσει τις δυνάμεις του τόσο στη Βενεζουέλα όσο και στην περιοχή και πιθανότατα θα το κάνει ανεβάζοντας τους τόνους: μέσω πιο σκληρής ρητορικής και πολιτικής εκτιμά πως θα διασφαλίσει ότι η ενότητα των υποστηρικτών του δεν θα απειληθεί από την ήττα του.
Η συνήθης ρητορική του όμως για την πάλη των τάξεων πιθανότατα δεν θα είναι αρκετή: γιατί πολύ απλά δεν υπάρχουν πολλοί πλούσιοι για να μισεί κανείς, ενώ το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος καταδεικνύει ότι πολλοί άνθρωποι υποστηρίζουν τη δημοκρατία.
Πράγματι, οι ψήφοι από τους φτωχούς της Βενεζουέλας αποδείχθηκαν καθοριστικής σημασίας στην ανατροπή των σχεδίων του Τσάβες για ισόβια εξουσία. Πολλοί φτωχοί μάλιστα δεν ψήφισαν και η αποχή τους ουσιαστικά ήταν ψήφος κατά του Τσάβες.
Η αντιπολίτευση της Βενεζουέλας θα πρέπει να το αναγνωρίσει αυτό και να δημιουργήσει ένα πλουραλιστικό, συνεκτικό και δημοκρατικό μέτωπο, που θα αντιμετωπίζει τα κοινωνικά ζητήματα, θα σέβεται το κράτος δικαίου και θα προωθεί την ισορροπία των δυνάμεων εντός της κοινωνίας εάν θέλει να ωθήσει τον Τσάβες στο περιθώριο.
Μετά τον Τσάβες, ο Βολιβιανός πρόεδρος, Έβο Μοράλες, είναι πιθανότατα ο μεγαλύτερος ηττημένος του δημοψηφίσματος της Βενεζουέλας. Η ήττα του Τσάβες υπονομεύει τις προσπάθειες του Μοράλες να επιβάλει μία αντίστοιχη συνταγματική μεταρρύθμιση, που θα του επιτρέπει να επανεκλέγεται για απεριόριστο αριθμό θητειών.
Επιπλέον, η Βολιβία παραμένει σήμερα απομονωμένη σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο, μόνη και αβοήθητη εξαιτίας των αντιπαραθέσεων για το φυσικό αέριο με τη γειτονική, Βραζιλία, τον παραδοσιακό αγοραστή βολιβιανού φυσικού αερίου. Ο Μοράλες ανέμενε ότι θα εκμεταλλευθεί τους φυσικούς πόρους της Βολιβίας. Ως στήριγμα θα είχε τον Τσάβες, που θα αποκτούσε τον απόλυτο έλεγχο επί των κρατικών κεφαλαίων της Βενεζουέλας, σε περίπτωση επικράτησης του «ναι» στο δημοψήφισμα, καθώς η κεντρική τράπεζα της χώρας θα έχανε την ανεξαρτησία της.
Η Βενεζουέλα και η Κούβα προσφέρουν στον Μοράλες την κινητήριο δύναμη της εξουσίας του: επικοινωνίες, άνδρες ασφαλείας, στρατιωτική βοήθεια, σύστημα μεταφορών και δίκτυα μυστικών υπηρεσιών. Εάν όμως ο Μοράλες θέλει να συνεχίσει να οδεύει στο μονοπάτι του αυταρχισμού, κινδυνεύει να διασπάσει τη Βολιβία όχι μόνο κοινωνικά, αλλά και γεωγραφικά, με την απόσχιση των πλούσιων επαρχιών και τον εμφύλιο να θεωρούνται ήδη πιθανά.
Στο Εκουαδόρ, ο πρόεδρος Ραφαέλ Κορέα επίσης εξετάζει την προώθηση συνταγματικών αλλαγών για την ενίσχυση της προσωπικής του εξουσίας. Ο Κορέα έχει εκφράσει τη στήριξή του στην ιδέα του Τσάβες για «σοσιαλισμό του 21ου αιώνα», αλλά είναι πιο πραγματιστής και λογικός από τον Μοράλες και επομένως δεν θεωρείται πιθανό να θέσει σε κίνδυνο το μέλλον του στηρίζοντας άκριτα την ατζέντα του Τσάβες.
Ο Κορέα είναι σε καλύτερη θέση από τον Μοράλες. Σε αντίθεση με την ηπειρωτική Βολιβία, το Εκουαδόρ έχει τη δυνατότητα να εξάγει πετρέλαιο μέσω των δικών του λιμανιών. Επιπλέον, έχει ισχυρό ιδιωτικό τομέα, ενώ απουσιάζουν οι οργισμένες ντόπιες «φυλές» και η «ιουρασική Αριστερά», που κυριαρχούν στη Βολιβία. Αυτό σημαίνει ότι ο Κορέα μπορεί τελικά να απομακρυνθεί από τον άξονα του Τσάβες.
Η Κούβα και η Νικαράγουα, όμως, αποτελούν ξεχωριστές περιπτώσεις. Τα στηριζόμενα σε ιδεολογικές αρχές καθεστώτα τους αναζητούν τη μετάβαση από τον Μαρξισμό στον εθνικό λαϊκισμό.
Ο πρόεδρος της Νικαράγουα Ντανιέλ Ορτέγκα επανήλθε στην εξουσία μέσω δημοκρατικής εκλογής με ισχνή πλειοψηφία στη Βουλή. Στην Κούβα, η μετάβαση εξαρτάται από την απόσυρση του Φιντέλ Κάστρο και τη διαδοχή του από τον αδερφό του, που βασίζεται σε στρατιωτική και όχι πολιτική στήριξη.
Και για τα δύο καθεστώτα η στήριξη από τον Τσάβες είναι καθοριστικής σημασίας: Τα πετροδολάρια της Βενεζουέλα έχουν αντικαταστήσει τη χρηματοδότηση, την οποία η Αβάνα και η Μανάγκουα, ελάμβαναν από τη Μόσχα την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου. Και στις δύο περιπτώσεις η συμμαχία με τη Βενεζουέλα πλαισιώνεται από μία ευρύτερη παγκόσμια συμμαχία έναντι των ΗΠΑ, στην οποία περιλαμβάνεται και το Ιράν.
Το σοσιαλδημοκρατικό μπλοκ της Λατινικής Αμερικής νιώθει τη μεγαλύτερη ικανοποίηση από την ήττα του Τσάβες. Ο Τσάβες έχει έρθει δημοσίως σε σύγκρουση με τον Περουβιανό πρόεδρο ¶λαν Γκαρσία και την πρόεδρο της Χιλής Μισέλ Μπασελέ. Έχει παρέμβει σε ευαίσθητες εδαφικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στη Βολιβία και τη Χιλή, το Εκουαδόρ και του Περού, ενώ είχε εκφράσει τη στήριξή του σε αντίπαλο του Γκαρσία στις προεδρικές εκλογές του Περού.
Όσο για τη Βραζιλία, δεν θα είναι πια αναγκαίο για τον πρόεδρο Λουίζ Ινάσιο Λούλα ντα Σίλβα να «συγκρατεί» τον Τσάβες κρατώντας τον κοντά του, κάτι που δικαιολογούσε την ένταξη της Βενεζουέλα στη Mercosur, την περιφερειακή ζώνη ελεύθερου εμπορίου της οποίας ηγείται η Βραζιλία. Την οικονομική συμμαχία, που ο Λούλα οικοδόμησε με τον Τσάβες, θα πρέπει τώρα να τη διαχειριστή με ευφυία και ρεαλισμό.
Ο Λούλα, όμως, όπως και η πρόεδρος της Αργεντινής, Κριστίνα Κίρχνερ, είναι αρκετά έξυπνος ώστε να καταλάβει ότι ο «Τσαβισμός» δεν θα καθορίζει πλέον το μέλλον της Λατινικής Αμερικής. Οι ψηφοφόροι της Βενεζουέλα φρόντισαν ώστε αυτό να μη συμβεί.
ΚΑΡΛΟΣ ΠΕΡΕΖ ΛΑΝΑ, πρώην πρέσβης της Αργεντινής στη Γαλλία, αντιπρόεδρος του τμήματος Διεθνών Σχέσεων, στο 21st Century University Cοrdoba και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Di Tella του Μπουένος ¶ιρες.
Copyright: Project Syndicate, 2007
