(Aπόσπασμα από την έκθεση του έργου PASCL που χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Lifelong Learning, Βρυξέλλες 2015, Ενωση Ευρωπαίων Φοιτητών)
Των Δρ Ευαγγελία Κρασαδάκη,
Μέλος του ΕΡΓΑΣΥΑ, Σχολή Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης του Πολυτεχνείου Κρήτης
Καθηγητή Ευάγγελου Γρηγορούδη,
Πολυτεχνείο Κρήτης, Σχολή Μηχανικών Παραγωγής και Διοίκησης
Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη
Πολυτεχνείο Κρήτης, Επίτιμος Διδάκτορας ΑΠΘ, Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών
Distinguished Research Professor, Audencia Business School, France
Καθηγητή Νικόλαου Ματσατσίνη
Πολυτεχνείο Κρήτης, Διευθυντής του Εργαστηρίου ΕΡΓΑΣΥΑ, Πρόεδρος Ελληνικής Εταιρίας Επιχειρησιακών Ερευνών
Έννοια της Φοιτητοκεντρικής Μάθησης (SCL - Student-Centred Learning)
Η φοιτητοκεντρική μάθηση εδράζεται στις εργασίες που δημοσίευσαν αφενός ο Hayward το 1905 και αφετέρου ο Dewey το 1956. Τη δεκαετία του 80’ ο Carl Rogers επέκτεινε την παραπάνω προσέγγιση σε μια θεωρία για την εκπαίδευση. Ομοίως, την ίδια κατεύθυνση μάθησης ενίσχυσαν με τις εργασίες τους οι Piaget και Malcolm Knowles. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (Lea et al., 2003) η φοιτητοκεντρική μάθηση συνοψίζετε ως εξής:
• Στήριξη της ενεργητικής περισσότερο από την παθητική μάθηση.
• Έμφαση στη βαθιά κατανόηση και γνώση.
• Αύξηση της υπευθυνότητας και λογοδοσίας του φοιτητή.
• Αυξημένη αίσθηση αυτονομίας στον φοιτητή.
• Αλληλεξάρτηση μεταξύ διδάσκοντα και φοιτητή.
• Αμοιβαίος σεβασμός στη σχέση φοιτητή – διδάσκοντα.
• Ανακλαστική προσέγγιση στη διαδικασία διδασκαλίας και μάθησης εκ μέρους και του διδάσκοντα και του φοιτητή.
Η φοιτητοκεντρική μάθηση βασίζεται στον επικοδομοισμό (constructivism), ως μια θεωρία μάθησης, o οποίoς υποστηρίζει ότι οι εκπαιδευόμενοι οικοδομούν και επανοικοδομούν τη γνώση προκειμένου να μάθουν αποτελεσματικά, με τη γνώση να επιτυγχάνεται πιο αποτελεσματικά όταν αποτελεί μέρος μιας δραστηριότητας. Δηλαδή, οι εκπαιδευόμενοι μέσω των εμπειριών τους οικοδομούν σταδιακά τη γνώση.
Οι σημερινοί μηχανισμοί διασφάλισης της ποιότητας στην τριτοβάθμια εκπαίδευση υπογραμμίζουν τη σημασία της διδασκαλίας (αλληλεπίδραση μεταξύ διδάσκοντα και φοιτητή, φοιτητές ως συμπαραγωγοί της γνώσης και ως μέλη του σχεδιασμού των προγραμμάτων σπουδών σε σχέση με τα μαθησιακά αποτελέσματα). Ωστόσο, οι τρέχουσες διαδικασίες διασφάλισης της ποιότητας έχουν τους περιορισμούς τους. Οι θεσμικές αξιολογήσεις που πραγματοποιούνται για τη διασφάλιση της ποιότητας σπανίως εντάσσουν τη μάθηση ως βασική τους πτυχή. Στην πραγματικότητα, αυτό σημαίνει ότι η ερευνητική δραστηριότητα επιβραβεύεται περισσότερο από την αριστεία στη διδασκαλία, και υπάρχουν λιγότερα κίνητρα για το ακαδημαϊκό προσωπικό να επενδύσει στην ανάπτυξη των εκπαιδευτικών του δεξιοτήτων, στη χρήση των νέων μεθόδων διδασκαλίας και αξιολόγησης, όπως για παράδειγμα τη μάθηση που βασίζεται στο πρόβλημα και τη μάθηση που βασίζεται σε πρότζεκτ. Ταυτόχρονα, υπάρχουν μόνο λίγες καλές πρακτικές που δίνουν έμφαση στους φοιτητές και τους ενθαρρύνουν να αναλάβουν πιο ενεργό ρόλο στο σχεδιασμό της μαθησιακής τους πορείας, να επωφεληθούν από τις συνεργατικές μεθόδους μάθησης και να αναπτύξουν κριτική σκέψη και βαθιά εδραιωμένη γνώση.
Ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετώπισαν οι εταίροι του έργου PASCL ήταν ότι παρά τη δημοτικότητα της φοιτητοκεντρικής μάθησης, εντούτοις αυτή αποτελεί μια αόριστη ιδέα. Ίσως ο καλύτερος δείκτης της ασάφειας αυτής να είναι ότι δεν υπάρχει κανείς που να ισχυρίζεται κάτι ισχυρά εναντίον της. Η αντίθεση, με επίκεντρο τη μάθηση, ήταν ότι αρκετοί σέβονται ένα στερεότυπο τρόπο της παροχής της ανώτατης εκπαίδευσης που από άλλους θεωρείται αντιπαραγωγικός τρόπος για την κάλυψη των αναγκών των ολοένα και πιο διαφορετικών φοιτητικών πληθυσμών. Επιπλέον, η φοιτητοκεντρική μάθηση συχνά ερμηνεύεται με πολλούς διαφορετικούς και μερικές φορές αντιφατικούς τρόπους.
Εννέα Αρχές
Παρακάτω παρατίθενται μερικές απόψεις διδασκόντων και φοιτητών, όπως αυτές διατυπώθηκαν στο Συνέδριο «Time for a New Paradigm in Education: Students-Centred Learning» που πραγματοποιήθηκε το Μάιο του 2010 στο Βουκουρέστι της Ρουμανίας. Αν και οι παρακάτω αρχές δεν αποτελούν μια εξαντλητική λίστα, ωστόσο συνεισφέρουν στην κατανόηση της φοιτητοκεντρικής μάθησης και στο σχετικό διάλογο.
Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
Αρχή Ι. Η φοιτητοκεντρική μάθηση προϋποθέτει ένα συνεχή αναστοχασμό. Μέρος της φιλοσοφίας της φοιτητοκεντρικής μάθησης είναι ότι κανένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα δεν μπορεί να έχει ένα στυλ, το οποίο να εφαρμόζεται συνεχώς στη διάρκεια του χρόνου. Η φιλοσοφία της φοιτητοκεντρικής μάθησης προϋποθέτει το συνεχή αναστοχασμό διδασκόντων, φοιτητών και Ιδρυμάτων σχετικά με τη διδασκαλία, τη μάθηση και τις υποδομές με στόχο τη συνεχή βελτίωση της εμπειρίας μάθησης των εκπαιδευομένων και τη διασφάλιση ότι τα προβλεπόμενα μαθησιακά αποτελέσματα ενός μαθήματος ή προγράμματος φοίτησης έχουν επιτευχθεί με τέτοιο τρόπο ώστε ταυτόχρονα έχουν ενισχυθεί τόσο η κριτική σκέψη όσο και οι προσωπικές δεξιότητες των φοιτητών.
Αρχή ΙΙ. Η φοιτητοκεντρική μάθηση δεν έχει μια λύση που ταιριάζει για όλα. Ένα σημείο – κλειδί της φοιτητοκεντρικής μάθησης εδράζεται στην πεποίθηση ότι τα πανεπιστημιακά ιδρύματα, οι διδάσκοντες και οι φοιτητές διαφέρουν μεταξύ τους, αντίστοιχα. Επομένως, όλοι οι παραπάνω λειτουργούν σε ανόμοια περιβάλλοντα και επιστημονικές κατευθύνσεις. Προφανώς λοιπόν, η προσέγγιση της φοιτητοκεντρικής μάθησης προϋποθέτει μαθησιακές υποστηρικτικές δομές ανάλογες του περιεχομένου, της διδασκαλίας και των στυλ μάθησης για κάθε περίπτωση.
Αρχή ΙΙΙ. Οι φοιτητές διαθέτουν διαφορετικά στυλ μάθησης. Η φοιτητοκεντρική μάθηση αναγνωρίζει ότι οι φοιτητές έχουν διαφορετικές παιδαγωγικές ανάγκες. Μερικοί μαθαίνουν καλύτερα μέσω δοκιμής και σφάλματος, ενώ άλλοι μαθαίνουν καλύτερα μέσω πρακτικής εξάσκησης. Μερικοί φοιτητές προτιμούν να μαθαίνουν μελετώντας, άλλοι προτιμούν να σκέφτονται και να συζητούν, κλπ.
Αρχή ΙV. Οι φοιτητές έχουν διαφορετικές ανάγκες και ενδιαφέροντα. Όι φοιτητές έχουν κάποιες ανάγκες που ξεφεύγουν των αιθουσών διδασκαλίας. Μερικοί ενδιαφέρονται για τον πολιτισμό, άλλοι για τον αθλητισμό και άλλοι να συμμετέχουν σε όργανα διοίκησης (συλλόγους, κλπ.). Επιπλέον, κάποιοι φοιτητές μπορεί να είναι ήδη γονείς ή να αντιμετωπίζουν ψυχολογικά προβλήματα ή να πάσχουν από κάποια ασθένεια ή αναπηρία, επομένως κάθε φοιτητής είναι μια χωριστή προσωπικότητα.
Αρχή V. Η επιλογή αποτελεί κεντρικό ζήτημα της αποτελεσματικής μάθησης στη φοιτητοκεντρική προσέγγιση. Στους φοιτητές αρέσει να μαθαίνουν διάφορα αντικείμενα. Με την έννοια αυτή, θα πρέπει να υποστηρίζεται η δυνατότητα επιλογών είτε με τη μορφή μαθημάτων ελεύθερης συμμετοχής ή μαθημάτων επιλογής μέσω των προγραμμάτων σπουδών.
Αρχή VI. Οι φοιτητές διαθέτουν διαφορετικές εμπειρίες και υπόβαθρο γνώσεων. Οι ανάγκες μάθησης πρέπει να προσαρμόζονται στη ζωή και στην εμπειρία των εκπαιδευομένων. Για παράδειγμα, εάν οι φοιτητές διαθέτουν υψηλό επίπεδο γνώσεων και ικανοτήτων στη χρήση της τεχνολογίας και των υπολογιστών δεν έχει νόημα να ξαναδιδαχθούν αυτά που ήδη γνωρίζουν. Επίσης, η προσωπική εμπειρία μπορεί να αποτελέσει ενός είδους κίνητρο, όπως για παράδειγμα να μοιραστούν την εμπειρία τους με άλλους φοιτητές.
Αρχή VII. Οι φοιτητές πρέπει να ασκούν έλεγχο στη μάθηση. Οι φοιτητές θα πρέπει να έχουν την ευκαιρία να εμπλέκονται στη σχεδίαση των μαθημάτων, στη σχεδίαση των προγραμμάτων σπουδών και στην αξιολόγηση. Οι φοιτητές πρέπει να αντιμετωπίζονται ως ενεργητικά συμμετέχοντες, δηλαδή ως εταίροι στην συνδιαμόρφωση της εκπαιδευτικής λειτουργίας. Ο καλύτερος τρόπος διασφάλισης της εφαρμογής της φοιτητοκεντρικής μάθησης είναι η συμμετοχή των ιδίων των φοιτητών στον τρόπο που αυτή θα υλοποιηθεί.
Αρχή VIII. Η φοιτητοκεντρική μάθηση αφορά τη «συμμετοχή» και όχι την «εξιστόρηση». Δηλαδή, στοχεύει στο να δώσει στο φοιτητή μεγαλύτερη ευθύνη, του επιτρέπει να σκέφτεται, να επεξεργάζεται, να αναλύει, να συνθέτει, να επικρίνει, να εφαρμόζει, να λύνει προβλήματα, κλπ., και όχι απλά να εξιστορεί γεγονότα και αριθμούς.
Αρχή ΙΧ. Η μάθηση προυποθέτει συνεργασία μεταξύ φοιτητών και διδασκόντων. Είναι σημαντικό οι φοιτητές και οι διδάσκοντες να συνεργάζονται για να αναπτύσουν μια από κοινού κατανόηση των προβλημάτων μάθησης, προτείνοντας λύσεις που μπορεί να λειτουργούν θετικά για τις δύο ομάδες. Στην αίθουσα, μια τέτοια συνεργασία θα έχει θετικό αποτέλεσμα, καθώς οι δύο ομάδες ολοένα και περισσότερο θα εμπαιδώνουν μια εταιρική σχέση συνεργασίας προς όφελος της μάθησης. Μια τέτοια εταιρική σχέση είναι κεντρική στη φιλοσοφία της φοιτητοκεντρικής μάθησης, η οποία θεωρεί ότι η μάθηση προυποθέτει μια εποικοδομητική αλληλεπίδραση μεταξύ των δύο ομάδων, φοιτητών και διδασκόντων.
Ως συμπέρασμα σε αυτή τη σύντομη παρουσίαση των συμπερασμάτων του έργου PASCL, πρέπει να τονιστεί ότι η υλοποίηση μιας πιο φοιτητοκεντρικής μάθησης και διδασκαλίας συναρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ισχύουσα κουλτούρα κάθε ιδρύματος.
