Χτισμένη από Αιολείς της Λέσβου τον 7ο αιώνα π.Χ., η Άσσος, στην περιοχή της Τρωάδας, ήταν ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια της Μεσογείου.
Σήμερα παραμένει μια από τις πιο καλοδιατηρημένες αρχαιοελληνικές πόλεις. Είχε τραβήξει το ενδιαφέρον Αμερικανών αρχαιολόγων, από τον 19ο αιώνα. Από το 1981, οι ανασκαφές είναι συνεχείς και έχουν αναδείξει πολύ σημαντικά ευρήματα, όπως το βουλευτήριο και το θέατρο, που συμπεριλαμβάνονται στα αρχαιότερα του είδους τους.
«Η ομάδα μας θα συνεχίσει τις ανασκαφές. Φέτος, θα κάνουμε μεγάλη προσπάθεια να φέρουμε στο φως τους δρόμους και το δίκτυο μεταφορών και συγκοινωνιών της Άσσου. Συνεχίζονται, επίσης, τα έργα στην αγορά», εξηγεί ο επικεφαλής της ανασκαφής, δρ. Νουρετίν Αρσλάν.
Βασισμένοι σε μια σειρά από ευρήματα και ενδείξεις, οι αρχαιολόγοι υποστηρίζουν ότι εδώ και 3.000 χρόνια, η πόλη παραμένει διαρκώς κατοικούμενη.
Η πόλη της Άσσου ιδρύθηκε στην περίοδο 1000-900 π.Χ. από Αιολείς αποίκους από την Μήθυμνα της Λέσβου. Οι έποικοι έχτισαν έναν δωρικό ναό της Αθηνάς στην κορυφή του βράχου το 530 π.Χ. Από αυτόν τον ναό, ο Ερμίας από τον Αταρνέα, μαθητής του Πλάτωνα, κυβέρνησε την Άσσο, την Τρωάδα και τη Λέσβο για ένα χρονικό διάστημα, στο οποίο η πόλη γνώρισε την μεγάλη ευημερία της.
Υπό την ηγεμονία του, ενθάρρυνε τους φιλοσόφους να προσέλθουν στην πόλη. Έτσι, το 348 π.Χ. ο Αριστοτέλης ήρθε εδώ και παντρεύτηκε την ανιψιά του βασιλιά Ερμείου, την Πυθία, πριν φύγει για τη Λέσβο, τρία χρόνια αργότερα στο 345 π.Χ. Στην Άσσο, ο Σταγειρίτης φιλόσοφος -που εγκατέλειψε την πλατωνική ακαδημία Αθηνών και ήλθε εδώ με τον Ξενοκράτη, ίδρυσε μια νέα ακαδημία. Εκεί ο Αριστοτέλης ηγήθηκε μιας ομάδας φιλοσόφων και έκαναν καινοτόμες έρευνες στη ζωολογία και τη βιολογία. Αυτή η «χρυσή περίοδος» της Άσσου τελείωσε αρκετά χρόνια αργότερα, όταν έφτασαν οι Πέρσες, οι οποίοι στη συνέχεια βασάνισαν τον Ερμεία μέχρι θανάτου (341 π.Χ.). Ο Αριστοτέλης, που βρισκόταν τότε στην Αθήνα, έγραψε έναν ύμνο προς τιμήν του αδικοχαμένου φίλου του Ερμεία, γεγονός που έδωσε την ευκαιρία στους Αθηναίους να τον κατηγορήσουν για «ασέβεια», επειδή οι ύμνοι γράφονταν και απευθύνονταν μόνο στους θεούς. Ο Αριστοτέλης θορυβημένος και φοβούμενος μην έχει την ίδια μεταχείριση με τον φιλόσοφο Σωκράτη δέχτηκε την πρόταση του βασιλιά της Μακεδονίας Φιλίππου Β΄ να διδάξει τον υιό του Αλέξανδρο και εγκατέλειψε την Αθήνα. Οι Πέρσες εκδιώχθηκαν από τους Έλληνες του Μεγάλου Αλεξάνδρου το 334 π.Χ., ενώ από την περίοδο 241 -133 π.Χ. κυβερνήθηκε από τους Ατταλίδες της Περγάμου που την μετονόμασαν σε Απολλωνία. Από τότε και μετά έγινε μέρος της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο Απόστολος Παύλος επισκέφθηκε, επίσης, την πόλη κατά το τρίτο ιεραποστολικό ταξίδι του μέσω της Μικράς Ασίας, το οποίο ήταν μεταξύ 53-57 μ.Χ., στον δρόμο του για την Λέσβο. Από αυτό το χρονικό διάστημα, η Άσσος συρρικνώθηκε σε ένα μικρό χωριό. Ερείπια γύρω από την πόλη εξακολουθούν να ανασκάπτονται.
Τα τείχη γύρω από την ακρόπολη έχουν μήκος τριών χιλιομέτρων και βρίσκονται πάνω σε λόφο που δεσπόζει της θάλασσας και της γης. Τόσο τα τείχη, όσο και οι πύλες κτίστηκαν σε διαφορετικό στυλ και τεχνοτροπία που προκαλούν εντύπωση. Παρεκτός του ναού της Αθηνάς, το Βουλευτήριο -που περιέχει αγαλματίδια, το θέατρο, η Στοά και η νεκρόπολη των ρωμαϊκών χρόνων είναι τα κύρια μνημεία της Άσσου. Οι πυλώνες του αρχαίου λιμανιού βρίσκονταν εκεί για πάνω από μια χιλιετία. Τελικά, ίσως να πουλήθηκαν. Στις αρχές της δεκαετίας του 1900, έγινε μια προσπάθεια να μετακινηθεί το περιεχόμενο από τον ναό της Αθηνάς. Ένα μεγάλο μέρος της τέχνης έχει μεταφερθεί σε Μουσεία, όπως αυτό του Λούβρου. Η διακόσμηση του ναού που μεταφέρθηκε, περιλαμβάνει εικόνες από μυθικά πλάσματα και εραλδικά γεγονότα.
Πάνω στα ερείπια της αρχαίας ελληνικής πόλης βρίσκεται η σημερινή Μπεχράμκαλε που είναι ακόμη και σήμερα λιμάνι της Τρωάδος. Σώζονται ακόμη και σήμερα τα ερείπια του ναού της Αθηνάς. Κάτω από την απόκρημνη πλευρά του λόφου προς την θάλασσα, στα ακρογιάλια, υπάρχει ένα χωριουδάκι, το Iskele -που σημαίνει προκυμαία ή αποβάθρα. Τα εστιατόρια, τα ξενοδοχεία και τα πανδοχεία είναι κτισμένα από παλαιές πέτρες οικημάτων.
