Της Βάσως Μιχοπούλου
Δέκα έθνη που διαθέτουν σήμερα ισχυρή πυρηνική δύναμη μεταφέρουν περίπου το ½ από το φορτίο των παραμελημένων τροπικών νόσων παγκοσμίως. Πάνω από το ½ των παγκόσμιων περιστατικών ιλαράς και δάγκειου πυρετού και περισσότερο από το 40% του παγκόσμιου επιπολασμού των εντερικών λοιμώξεων εκδηλώνονται στα κράτη που παράγουν πυρηνικά όπλα. Σύμφωνα με το Global Burden of Disease Study στα ίδια κράτη εμφανίζεται και ένα σημαντικό ποσοστό σε παγκόσμιο επίπεδο περιστατικών δερματικής λεϊσμανίασης, κυστικής εχινοκοκκίασης και πιθανότατα και άλλων παραμελημένων τροπικών νόσων (Neglected Tropical Diseases). Αν αυτές οι χώρες διέθεταν για την έρευνα και την ανάπτυξη εμβολίων κάτι λιγότερο από το 1/10.000 του ποσού που δαπανούν για την ανάπτυξη και διατήρηση του πυρηνικού τους οπλοστασίου, θα μπορούσαν να εξαλείψουν σε μεγάλο βαθμό τις παραμελημένες τροπικές νόσους και να προάγουν την παγκόσμια ειρήνη.
Σύμφωνα με τον Arms Control Association, που είναι ένας διεθνής αμερικανικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός αφιερωμένος στην προώθηση και υποστήριξη πολιτικών για την καταπολέμηση των όπλων, εννέα έθνη (ΗΠΑ, Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία, Ισραήλ, Πακιστάν, Ινδία, Ρωσία, Κίνα και Βόρεια Κορέα) έχουν δημιουργήσει, από το 1945 μέχρι σήμερα, ένα μεγάλο πυρηνικό οπλοστάσιο με συνολικά σχεδόν 15.000 πυρηνικές κεφαλές. Επιπλέον, ενώ το Ιράν δεν μπορεί να θεωρηθεί ακόμη ως έθνος πυρηνικών όπλων, σύμφωνα με την Nuclear Threat Initiative διαθέτει ένα προηγμένο πυρηνικό πρόγραμμα με ουσιαστικές δυνατότητες εμπλουτισμένου ουρανίου.
Μετά την ανάπτυξη της ατομικής βόμβας το 1945 από τις ΗΠΑ (με εκτιμώμενο κόστος $20 δις.), δεύτερη πυρηνική δύναμη αναδείχθηκε η Ρωσία το 1949 και από τότε ανά δεκαετία τουλάχιστον ένα καινούργιο μέλος- χώρα εντάσσεται στο «club» με τα πυρηνικά. Σήμερα, από τις χώρες που παράγουν πυρηνικά όπλα, μόνο πέντε (ΗΠΑ, Ρωσία, Ην. Βασίλειο, Γαλλία και Κίνα, που είναι και μόνιμα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ), έχουν υπογράψει από το 1970 τη Συνθήκη μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων. Ωστόσο, σύμφωνα με εκτιμήσεις οι ΗΠΑ έχουν δαπανήσει μέχρι τώρα περισσότερα από $ 5,5 τρις., για την τεχνολογία των πυρηνικών όπλων, ενώ η Γαλλία έχει επενδύσει περίπου $ 1,5 τρις. Παρόλο που δεν υπάρχουν διαθέσιμα δεδομένα, το κόστος και για τα υπόλοιπα κράτη πιστεύεται ότι είναι παρόμοιο. Με πρόχειρους υπολογισμούς, είναι πιθανό τα 10 κράτη με πυρηνικά όπλα ναέχουν επενδύσει τουλάχιστον $ 10 τρις για την παραγωγή και διατήρηση του πυρηνικού τους οπλοστασίου μέσα σε μια δεκαετία.
Πιο απειλητικές οι μολυσματικές ασθένειες από τα πυρηνικά όπλα
Τα παραπάνω κράτη, με εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο, υποφέρουν από παραμελημένες μολυσματικές τροπικές ασθένειες και συναφείς παρασιτικές λοιμώξεις, οι οποίες εκδηλώνονται σε πολύ μεγάλα ποσοστά, είναι χρόνιες και εξουθενωτικές. Εκτός από τις επιπτώσεις στην υγεία, οι νόσοι προκαλούν και φτώχεια, καθώς βλάπτουν τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη των παιδιών, την υγεία των εγκύων και την παραγωγικότητα των εργαζομένων, ενώ ταυτόχρονα προάγουν τις συγκρούσεις και τον πόλεμο μέσω των αποσταθεροποιητικών επιπτώσεών τους στη γεωργία και την κοινωνία. Παρόλο που συνήθως οι ασθένειες περιορίζονται στις χώρες χαμηλού εισοδήματος (υποσαχάρια Αφρική, Νοτιοανατολική Ασία και Λατινική Αμερική), νέα στοιχεία δείχνουν πως μολύνσεις παρουσιάζουν επίσης υψηλό επιπολασμό και σε χώρες μεσαίου εισοδήματος όπως η Κίνα, η Ινδία, το Πακιστάν, η Βόρεια Κορέα, το Ιράν και η Συρία, καθώς και σε περιοχές με φτώχεια στις ΗΠΑ, τη Ρωσία και την Ανατολική Ευρώπη. Οι εντερικές λοιμώξεις από ελμινθίνη (δηλ. ασκαρίαση, τριχουρίαση και αγκυλόστομα) που μεταδίδονται από το έδαφος συνιστούν τις συνήθεις παραμελημένες τροπικές ασθένειες των πληθυσμών που ζουν σε συνθήκες φτώχειας. Από τα εκτιμώμενα 800 εκατ. περιστατικά που εντοπίζονται κυρίως στις χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, περίπου το 1/3 καταγράφονται σε αυτές που διαθέτουν πυρηνικά όπλα, όπως η Ινδία (140 εκατ.), η Κίνα (86 εκατ.), το Πακιστάν (7 εκατ. ) και το Ιράν (5 εκατ.). Στα ίδια έθνη εμφανίζεται επίσης το 20% των παγκόσμιων περιπτώσεων μόλυνσης από αγκυλόστομα, που συνδέεται με την αναιμία και την ακραία φτώχεια. Στην Ινδία καταγράφεται περίπου το 1/4 των 120 εκατ. περιπτώσεων ελεφαντίασης (lymphatic filariasis), ενώ στην Κίνα εμφανίζονται σοβαρές λοιμώξεις του ήπατος (κλονορχίαση) και των πνευμόνων. Η κλονορχίαση είναι επίσης ενδημική στη Β. Κορέα, ενώ μια σχετική λοίμωξη του ήπατος που είναι γνωστή ως οιστορχειρίαση είναι ιδιαίτερα ενδημική στη Ρωσία, όπου εκτιμάται ότι 12,5 εκατ. άνθρωποι κινδυνεύουν από λοίμωξη. Σε ορισμένα μέρη της Σιβηρίας το 95% του πληθυσμού έχει ήδη μολυνθεί. Περίπου 169.000 περιπτώσεις κυστικέρκωσης καταγράφονται σε ισπανόφωνους Αμερικανούς των ΗΠΑ. Η σπλαγχνική λεϊσμανίαση ενδημεί επίσης στο Ιράν και τη Συρία, ενώ εμφανίζεται και στη νότια Γαλλία. Στις ΗΠΑ, κατά μήκος των συνόρων με το Μεξικό καταγράφεται δερματική λεϊσμανίαση προκαλούμενη από L. mexicana και ενδεχομένως άλλα είδη. Η νόσος Chagas εντοπίζεται επίσης στη Γαλλία. Πρόκειται μια σημαντική συγγενήλοίμωξη από πρωτόζωα που οδηγεί σε τύφλωση και βαθιές διανοητικές αναπηρίες που συναντάται σε όλες τις χώρες με πυρηνικά όπλα, αλλά κυρίως στις ΗΠΑ και τη Γαλλία. Σχεδόν το ήμισυ των παγκόσμιων περιπτώσεων τραχώματος, περίπου 60-80 εκατ. εμφανίζονται σε αυτά τα κράτη, ενώ η Κίνα έχει τον μεγαλύτερο αριθμό περιπτώσεων από οποιοδήποτε άλλο έθνος. Ομοίως, η Ινδία έχει τον μεγαλύτερο αριθμό κρουσμάτων λέπρας. Εκεί καταγράφονται περισσότερες από το ½ των νέων κρουσμάτων παγκοσμίως κάθε χρόνο. Τέλος, μετά την κατάρρευση της πρώην ΕΣΣΔ το 1991, ως αποτέλεσμα της διάλυσης του συστήματος υγειονομικής περίθαλψης στο πλαίσιο πολιτικών και κοινωνικοοικονομικών αλλαγών, αυξήθηκε και το ποσοστό της σύφιλης με ρυθμό 34 φορές υψηλότερο από ό, τι στη Δ. Ευρώπη.
Πιο κοντά στο όλεθρο σύμφωνα με το «Ρολόι της Αποκάλυψης»
Δυστυχώς τα 10 παραπάνω κράτη επιλέγουν να αφιερώνουν τους περισσότερους πόρους τους στην παραγωγή όπλων αντί στον έλεγχο παραμελημένων τροπικών νόσων. Για παράδειγμα, η Ινδία διαθέτει μόνο $ 0,40 ανά άτομο ετησίως για τη θεραπεία του πληθυσμού της που κινδυνεύει από σπλαχνική λεϊσμανίαση. Το 2010 ο προβλεπόμενος ετήσιος προϋπολογισμός της αμερικανικής κυβέρνησης για τον έλεγχο τροπικών ασθενειών σε παγκόσμιο επίπεδο ήταν $ 65 εκατομμύρια, περίπου 1.000 φορές μικρότερος από τον ετήσιο προϋπολογισμό για τα πυρηνικά όπλα.
Μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο και τις βομβιστικές επιθέσεις στη Χιροσίμα και στο Ναγκασάκι, το Security Board of the Bulletin of the Atomic Scientists (Συμβούλιο Ασφαλείας του δελτίου των ατομικών επιστημόνων) όρισε το «Ρολόι της Αποκάλυψης» ή το «Ρολόι της Ημέρας της Κρίσης» (Doomsday Clock), δηλαδή ένα συμβολικό ρολόι, το οποίο δείχνει το πόσο κοντά βρίσκεται η ανθρωπότητα στον όλεθρο. Κατά καιρούς, οι δείκτες μετακινούνται πιο μακριά ή πιο κοντά στα «μεσάνυχτα του ολέθρου», ανάλογα με την επικρατούσα κατάσταση στον κόσμο. Όσο πιο κοντά βρίσκονται οι δείκτες του ρολογιού στα μεσάνυχτα, τόσο πιο κοντά πλησιάζει η ανθρωπότητα στην ολική καταστροφή από ανθρωπογενή αίτια όπως ο πυρηνικός πόλεμος ή η κλιματική αλλαγή. Το 2018 η ανθρωπότητα έφτασε δύο λεπτά πριν τα μεσάνυχτα, δηλαδή, το πλησιέστερο που παρατηρήθηκε από τότε που οι ΗΠΑ πυροδότησαν την πρώτη βόμβα υδρογόνου, το 1953. Η τελευταία φορά πριν το 2018 που ο δείκτης μετακινήθηκε ήταν το 2012, όταν το Συμβούλιο τον τοποθέτησε πέντε λεπτά πριν τα «μεσάνυχτα» σε ένδειξη ανησυχίας για την κατάσταση του πυρηνικού οπλοστασίου στον κόσμο, λαμβάνοντας υπόψη του το πυρηνικό δυστύχημα στη
Φουκοσίμα και την έξαρση του ιού του Η5Ν1. Όπως φαίνεται, η ανθρωπότητα τώρα κινδυνεύει περισσότερο, καθώς η πιθανότητα παγκόσμιας καταστροφής είναι πολύ υψηλή.
Καθώς πλησιάζουμε τα μεσάνυχτα στο ρολόι Doomsday, οι ηγέτες των δέκα χωρών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα (μάλιστα οι 6 από αυτές ανήκουν στην G20), και πλήττονται από λοιμώδεις νόσους, θα πρέπει να αναγνωρίσουν την ανάγκη περιορισμού των δαπανών για τα πυρηνικά προγράμματα και της αύξησής τους για την υγεία, συμβάλλοντας έτσι και στην προώθηση των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Αν οι επιστημονική ηγεσία των παραπάνω κρατών αναπτύξει τη διπλωματία των εμβολίων, η εξάλειψη των ασθενειών που επισημάνθηκαν μπορεί να καταστεί εφικτή.
Οι ΗΠΑ και η Ρωσία (καθώς και άλλα έθνη που διαθέτουν πυρηνικά) έχουν αναπτύξει στρατεύματα σε περιοχές που εκδηλώνονται παραμελημένες τροπικές νόσοι (NTDs). Μέσω της διπλωματίας των εμβολίων διαφαίνεται τώρα η ευκαιρία της πλήρους εξάλειψής τους. Με αυτό τον τρόπο ίσως η ανθρωπότητα καταφέρει να γυρίσει προς τα πίσω το ρολόι Doomsday για τουλάχιστον μερικά λεπτά!
Πηγές:
Arms Control Association. Fact Sheets & Briefs. Available from: https://www.armscontrol.org/factsheets/Nuclearweaponswhohaswhat, accessed April 2, 2019.
Bulletin of the Atomic Scientists. Timeline. Available from: https://thebulletin.org/timeline, accessed March 3, 2019
Hotez, P. J. (2016). Southern Europe’s coming plagues: vector-borne neglected tropical diseases.
Hotez PJ, Damania A, NaghaviM (2016) Blue Marble Health and the Global Burden of Disease Study 2013. PLoS Negl Trop Dis. 10(10):e0004744. https://doi.org/10.1371/journal.pntd.0004744 PMID:27788134
Hotez, P. J. (2010). Nuclear weapons and neglected diseases: the “ten-thousand-to-one gap”.
Hotez, P. J. (2017). Russian–United States vaccine science diplomacy: Preserving the legacy. PLoS neglected tropical diseases, 11(5), e0005320.
Hotez, P. J., Fenwick, A., Ray, S. E., Hay, S. I., & Molyneux, D. H. (2018). “Rapid impact” 10 years after: The first “decade”(2006–2016) of integrated neglected tropical disease control. PLoS neglected tropical diseases, 12(5), e0006137.
