Toυ Ιωάννη Παπαδόπουλου,
αναπληρωτή καθηγητή στο Τμήμα Διεθνών και Ευρωπαϊκών Σπουδών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Ο κ. Ιωάννης Παπαδόπουλος
Σε πολλά άρθρα μου έχω επισημάνει τη σταδιακή ρηγμάτωση της Ευρώπης μεταξύ Βορρά και Νότου (γύρω από τη διαχείριση της οικονομικής κρίσης) και Δύσης και Ανατολής (αναφορικά με τη διαχείριση της μεταναστευτικής-προσφυγικής κρίσης), ενώ στο άρθρο μου της προηγούμενης Παρασκευής εξήγησα ότι ο πάλαι ποτέ γαλλογερμανικός άξονας έχει πάψει πλέον να παράγει δυναμική ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθώς η Γερμανία συντάσσεται ολοένα και περισσότερο με το status quo και δεν ακολουθεί τον οραματισμό του Προέδρου Μακρόν για μια ευρωπαϊκή αναγέννηση. Τον τελευταίο καιρό, μία νέα ενδοευρωπαϊκή διαιρετική τομή Δύσης-Ανατολής έχει αρχίσει να κάνει ευδιάκριτη την παρουσία της, αυτήν την φορά με άξονα τις πολιτικές καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής. Η δε Γερμανία ρίχνει το βάρος της με την Ανατολή αντί της Γαλλίας και της «παλαιάς Ευρώπης», εις βάρος της αίσθησης του επείγοντος και της κλιματικής φιλοδοξίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της κοινωνίας των πολιτών.
Σε μια ιστορικής σημασίας έκθεση του ΟΗΕ τον Οκτώβριο 2018, οι καλύτεροι ειδικοί του κόσμου προειδοποίησαν τη διεθνή κοινότητα ότι ακόμα και μια αύξηση της θερμοκρασίας της Γης κατά 1.5°C θα έχει εξοντωτικές επιπτώσεις για τον πλανήτη μας, καθώς θα φέρει ακραία ζέστη, πλημμύρες και καταιγίδες, εκατομμύρια άνθρωποι θα δυστυχήσουν και θα εξαναγκασθούν σε μετανάστευση, ενώ θα τεθεί σε κίνδυνο ακόμα και η ικανότητα της Γης να παράγει αρκετή τροφή για όλους. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, υπό την καθοδήγηση του εξαιρετικού Ισπανού Επιτρόπου Κλιματικής Αλλαγής Μιγκέλ Αρίας Κανιέτε, παρουσίασε κατόπιν πιθανά σενάρια για την εξέλιξη της κλιματικής αλλαγής και πρότεινε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο την υιοθέτηση «κλιματικής ουδετερότητας» (climate neutrality) για το 2050, δηλαδή τη θέσπιση κοινών ευρωπαϊκών πολιτικών για την εκμηδένιση του ισοζυγίου διοξειδίου του άνθρακα (εκπομπή μόνο όσης ποσότητας άνθρακα μπορούν να απορροφήσουν τα δέντρα και οι ωκεανοί). Ο Κανιέτε δηλώνει ότι δεν υπάρχει τρόπος να παρακαμφθεί αυτός ο μακροπρόθεσμος στόχος και να επιτύχουμε το γενικό στόχο της Κλιματικής Διάσκεψης του Παρισιού, ήτοι τη συγκράτηση της αύξησης της θερμοκρασίας της Γης μέχρι 2°C το πολύ.
Σε μια ακόμα απόδειξη της στρατηγικής συμμαχίας μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, οι ευρωβουλευτές υιοθέτησαν την Πέμπτη 14 Μαρτίου, με ευρεία πλειοψηφία 369 υπέρ - 116 κατά, ένα μη δεσμευτικό ψήφισμα, με το οποίο συντάσσονται με τον μεσοπρόθεσμο στόχο κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050 και τοποθετούνται υπέρ της δραστικής μείωσης του στόχου για περικοπή των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα από 40% σε 55% για το 2030. Με αυτό το ψήφισμα, το Κοινοβούλιο ασκεί πολιτική πίεση προς τους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ ενόψει του Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της 21-22 Μαρτίου. Ωστόσο, ένα διαρρεύσαν σχέδιο συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου απογοητεύει, καθώς εμμένει στο status quo, ενώ όλες οι αναφορές σε μία αύξηση των στόχων, τόσο για το 2030 όσο και για το 2050, έχουν απαλειφθεί. Είναι γεγονός, βέβαια, ότι το χάος γύρω από το Brexit έχει μονοπωλήσει το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων σε τέτοιο βαθμό, που παραμελούν τις υποχρεώσεις τους απέναντι στις επόμενες γενιές και στο μέλλον του κόσμου. Όμως αυτό δεν είναι επαρκής δικαιολογία για τον επικίνδυνο εφησυχασμό.
Το ανησυχητικό είναι ότι από διαρροές αποκαλύφθηκε πως δεν πέρασαν στο σχέδιο συμπερασμάτων του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου οι τροπολογίες της Γαλλίας, με τις οποίες υιοθετείται ο στόχος για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050. Στην πραγματικότητα, δύο νέα μπλοκ κρατών έχουν αρχίσει να σχηματίζονται εμφανώς: το ένα, που θα αποκαλέσω «φιλικό προς το κλίμα» (climate friendly), απαρτίζεται από τα κράτη της «παλαιάς Ευρώπης» (Γαλλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ολλανδία, Λουξεμβούργο, Δανία, Σουηδία και Φινλανδία) και συντάσσεται με τα άλλα δύο θεσμικά όργανα της ΕΕ υπέρ φιλόδοξων και επειγόντων μέτρων, ενώ το δεύτερο, που θα αποκαλέσω «εχθρικό προς το κλίμα» (climate hostile), απαρτίζεται από τη Γερμανία ως κεντρικό παίκτη και τις ανατολικές χώρες της ΕΕ (Ουγγαρία, Πολωνία, Τσεχία) και επιθυμεί την παραμονή στο status quo, παρά την ασκούμενη πολιτική πίεση. Λόγω αυτής της έντονης διαφωνίας, το σχέδιο συμπερασμάτων δεν περιέχει καμία απολύτως αναφορά σε ένα απώτατο χρονικό σημείο για τη δέσμευση της ΕΕ σε φιλικές προς το κλίμα πολιτικές, ενώ και η γαλλική τροπολογία περί «οργάνωσης μιας συζήτησης στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου ενόψει της υιοθέτησης ανακοινώσεων της ΕΕ στην Κλιματική Συνδιάσκεψη του ΟΗΕ, που θα λάβει χώρα τον Σεπτέμβριο στη Νέα Υόρκη» απαλείφθηκε και αυτή ως μη συναινετική.
Εν τω μεταξύ, γύρω από αυτό το δίπολο δράσης-αντίδρασης έχει αρχίσει δυναμικά η κινητοποίηση των κοινωνίας των πολιτών: μεγάλες πορείες για την κλιματική αλλαγή διοργανώνονται πια στις περισσότερες μεγάλες πόλεις της Ευρώπης, ενώ το κίνημα της αποχής των μαθητών κάθε Παρασκευή, ως διαμαρτυρία για την αδράνεια των πολιτικών ηγετών, έχει λάβει πια τέτοιες διαστάσεις, που η εμπνεύστρια και πρωτοπόρα του αγώνα αυτού, 16χρονη Σουηδέζα μαθήτρια Γκρέτα Τούνμπεργκ, προτάθηκε προ ημερών για το Βραβείο Νόμπελ Ειρήνης. Είναι εντυπωσιακό ότι, μέχρι πριν από μία εβδομάδα, 1.693 πορείες καταγράφηκαν σε 106 χώρες στον κόσμο υπό τη σημαία του #FridaysForFuture. Κανένα άλλο κοινωνικό κίνημα δεν έχει παρουσιάσει τέτοια δυναμική παγκοσμίως τα τελευταία χρόνια.
