Le Management
Raymond – Alain Thietart
Que sais-je?
Presses Universitaires de France
14e edition, 2017
Του Καθηγητή Κωνσταντίνου Ζοπουνίδη
Πολυτεχνείο Κρήτης
Επίτιμος Διδάκτορας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης
Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών και Χρηματοοικονομικών της Ισπανίας
Ακαδημαϊκός, Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων
Distinguished Research Professor, Audencia Business School
Γενικά
Το Μάνατζμεντ, μαγική λέξη, από το τέλος του 1960 χρησιμοποιήθηκε για να εξηγήσει την οικονομική ανωτερότητα ενός κράτους ή την αποτελεσματικότητα μιας επιχείρησης, ξαναβρίσκει μια πραγματικότητα της οποίας τα συστατικά στοιχεία είναι πολύ απλά και οι συνέπειες πολύ σπουδαίες από ότι μπορεί κάποιος να φανταστεί.
Ο Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης
Το μάνατζμεντ, δράση ή τέχνη ή τρόπος να οδηγήσει κάποιος μια επιχείρηση – οργάνωση, να τη διευθύνει, να σχεδιάσει την ανάπτυξή της, να την ελέγξει, εφαρμόζεται σε όλους τους τομείς δραστηριοτήτων της επιχείρησης.
Η επιχείρηση πρέπει να εκλαμβάνεται με την έννοιά της, την πιο πλατιά. Ο διευθύνων Σύμβουλος (CEO) της επιχείρησης, ιδιωτικής ή δημόσιας, κερδοσκοπικής ή μη, οφείλει να εφαρμόσει μέσα τεχνικά, χρηματοοικονομικά και ανθρώπινα για να εκπληρώσει τις δραστηριότητές της και να πραγματοποιήσει τους στόχους της. Η εφαρμογή αυτών των μέσων διαρθρώνεται γύρω από τέσσερις βασικές δραστηριότητες: σχεδιασμός, οργάνωση, δραστηριοποίηση και έλεγχος. Αυτές οι δραστηριότητες είναι οι βάσεις του μάνατζμεντ.
Η προέλευση του σύγχρονου μάνατζμεντ χρονολογείται στις αρχές του 20ου αιώνα, όπου επιστήμονες όπως ο Henri Fayol από τη Γαλλία ή ο Frederik Taylor από τις Η.Π.Α., δημιούργησαν κινήσεις, σκέψεις και διάφορους προσανατολισμούς των οποίων η επίδραση υφίσταται ακόμη και σήμερα.
Σχεδιασμός
Σε όλες τις εποχές, οι άνθρωποι προσπαθούσαν να φανταστούν το μέλλον τους. Ο σχεδιασμός είναι η οργάνωση ενός σχεδίου (πλάνου). Είναι μια βολονταριστική διαδικασία καθορισμού των στόχων, ακολουθούμενη από ένα ορισμό μέσων και πόρων αναγκαίων για να επιτευχθούν οι στόχοι, σύμφωνα με ένα χρονοδιάγραμμα που δίνει τις φάσεις που πρέπει να ξεπεραστούν.
- Εξέλιξη και έννοια του πλάνου
Ο σχεδιασμός γνώρισε μεγάλη επιτυχία την περίοδο 1945 – 1975, ενώ από τα μέσα του 1970 άρχισε μια πραγματική κριτική της έννοιάς του. Τα τυποποιημένα σχέδια αντικαταστάθηκαν από πλάνα πιο γενικά (ολικά), με περισσότερες πληροφορίες, πιο στρατηγικά και αλληλεπιδραστικά. Από τον επιχειρησιακό μακροπρόθεσμο σχεδιασμό, οι επιχειρήσεις πέρασαν στο στρατηγικό. Είναι μια διαδικασία μελλοντική, ποιοτική και πιο ευέλικτη. Ο στρατηγικός σχεδιασμός λαμβάνει υπόψη του όχι μόνο οικονομικά στοιχεία, αλλά και στοιχεία από περιβάλλοντα όπως ανταγωνιστικό, κοινωνικό, πολιτικό και τεχνολογικό (βλ. το βιβλίο των Μ. Μιχαλόπουλο, Ευ. Γρηγορούδη, Κων. Ζοπουνίδη, Στρατηγική των Επιχειρήσεων, Εκδ. Κλειδάριθμος, 2007).
Τα χαρακτηριστικά της έννοιας των πλάνων είναι τα εξής:
- σε διάρκεια: από βραχυπρόθεσμα σε μέσο- μακροπρόθεσμα πλάνα,
- σε τομέα: από πλάνο ανθρωπίνων πόρων σε πλάνο παραγωγής,
- σε φύση: από ρύθμιση διοικητικών διαδικασιών στο πλάνο της επιχείρησης,
- σε επίπεδο: από σχέδιο τμημάτων σε σχέδιο της επιχείρησης,
- σε μορφή: από ενδεικτικό πλάνο σε πολύ τυποποιημένο πλάνο.
- Διαδικασία και πλάνα
Η διαδικασία του σχεδιασμού διακρίνεται γενικά σε τρεις μεγάλες φάσεις: διατύπωση του στρατηγικού πλάνου, δημιουργία επιχειρησιακών πλάνων, προσδιορισμός του προϋπολογισμού.
Το στρατηγικό πλάνο πηγάζει κατευθείαν από τη στρατηγική. Από τη διάγνωση της υπάρχουσας κατάστασης (πόροι και μέσα), ο στόχος της είναι να ανακαλύψει το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της επιχείρησης και να επεξεργαστεί το πλάνο δράσης της. Γνωρίζοντας τις βασικές κατευθυντήριες γραμμές του στρατηγικού πλάνου, η καθημερινή ενασχόληση είναι να προκαθοριστούν οι επιχειρησιακοί στόχοι ώστε κάθε μέλος της επιχείρησης να αναλάβει και να φέρει εις πέρας αυτά που πρέπει να κάνει ή αυτά που περιμένουν από αυτόν. Τα πλάνα αυτά έχουν βραχυπρόθεσμο – μεσοπρόθεσμο ορίζοντα.
Η τελευταία φάση είναι η μετάφραση των πλάνων σε χρηματοοικονομικούς όρους. Πρόκειται για την επεξεργασία του προϋπολογισμού. Ο προϋπολογισμός «μεταφράζει» σε χρηματοοικονομικούς όρους τους στόχους, τις πολιτικές, τις τακτικές, τα προγράμματα σε όλες τις δραστηριότητες της επιχείρησης. Περιέχει πληροφορίες για προβλέψεις στα κόστη και στα έσοδα, πληροφορίες για τις σχέσεις μεταξύ κόστους, όγκου, τιμής πώλησης, κέρδους, αλλά και ενδείξεις της εξέλιξης των στοιχείων του οικονομικού περιβάλλοντος (βλ. το βιβλίο του Κ. Ζοπουνίδη, Βασικές Αρχές του Χρηματοοικονομικού Μάνατζμεντ, Εκδ. Κλειδάριθμος, 2013).
Οργάνωση
Η οργάνωση είναι χωρίς καμία αμφιβολία το μέρος το πιο ορατό του μάνατζμεντ. Σε ένα φορμαλιστικό επίπεδο, η οργάνωση επιτρέπει να οριστούν οι δραστηριότητες που πρέπει να επιτευχθούν, να ομαδοποιηθούν, να προσδιοριστούν συνδέσεις εξουσίας, συνεργασίας και πληροφορίας που ενώνουν τα στελέχη μεταξύ τους και να δημιουργηθούν ενότητες υποστήριξης που επιτρέπουν τους υπεύθυνους να αποκτήσουν συμπληρωματικές πραγματογνωμοσύνες.
Η οργάνωση διακρίνεται ως προς τον καταμερισμό της εργασίας αλλά και ως προς τις διάφορες μορφές διοίκησης επιχειρήσεων και οργανισμών. Έτσι, μπορούμε να βρούμε:
- οργάνωση ανά προϊόν (μηχανές – εργαλεία, βιομηχανικά εργαλεία, γεωργικά υλικά),
- οργάνωση ανά λειτουργία (τμήματα χρηματοοικονομικό, μάρκετινγκ, παραγωγή, έρευνα – ανάπτυξη, ανθρωπίνων πόρων),
- οργάνωση ανά πελατεία (βιομηχανία, τοπικές κοινότητες, κλπ.),
- γεωγραφική οργάνωση (Ασία, Ευρώπη, Λατινική Αμερική, κλπ.),
- οργάνωση ανά διαδικασία παραγωγής,
- προσωρινή οργάνωση.
Η δομή της οργάνωσης μπορεί να είναι αποκεντρωμένη ή συντονισμένη. Σύμφωνα με το βαθμό αποκέντρωσης, οι υπεύθυνοι λήπτες απόφασης απολαμβάνουν μια ελευθερία περισσότερο ή λιγότερο σημαντική. Ο συντονισμός επιτρέπει διάφορες οργανωσιακές μονάδες να προσεγγίσουν όσο το δυνατόν περισσότερο την προσπάθεια τους για την επίτευξη κοινού στόχου. Στην περίπτωση αυτή ο σχεδιασμός είναι ένα μέσο συντονισμού των στόχων, των πολιτικών, των προγραμμάτων που ο καθένας πρέπει να ακολουθεί και να σέβεται.
Οι επιχειρήσεις έχουν ακόμη επιχειρησιακές και λειτουργικές οργανώσεις. Οι επιχειρησιακές είναι επιφορτισμένες με δραστηριότητες όπως η πώληση ή η παραγωγή και οι λειτουργικές με όλες τις δραστηριότητες υποστήριξης όπως η διοίκηση προσωπικού ή ο έλεγχος διοίκησης (λέγονται επίσης μονάδες υπηρεσιών).
Τέλος, η οργάνωση χαρακτηρίζεται από ευκαμψία και δραστικότητα. Η ευκαμψία και η δραστικότητα μπορούν να επιτρέπουν τη συμμετοχή ατόμων από τα επιχειρησιακά σχέδια στη λήψη στρατηγικών αποφάσεων και επεξεργασία της στρατηγικής σκέψης, η οποία παρέμεινε αρχικά σε μια μικρή ομάδα το λεγόμενο τοπ μάνατζμεντ.
Δραστηριοποίηση και Έλεγχος
Η δραστηριοποίηση έχει για στόχο να εμψυχώσει τα στελέχη της επιχείρησης (άνδρες και γυναίκες) που σχεδιάζουν, οργανώνουν, και ελέγχουν (όπως στις φυσικές επιστήμες). Ο συγγραφέας μείωσε την ανάλυσή του σε πέντε σημαντικούς τομείς: κίνητρα, ισχύ, εξουσία, επίδραση που εξασκούν τα στελέχη στο εσωτερικό της επιχείρησης και σύγκρουση συμφερόντων. Για τα κίνητρα, έχουν αναπτυχθεί διάφορες θεωρίες:
- κλασσική: (homo economicus, το άτομο είναι ορθολογικό και επιλέγει την απόφαση που μεγιστοποιεί τις χρηματοοικονομικές απολαβές του),
- θεωρία αναγκών (A.H.Maslow, το άτομο ιεραρχεί τις ανάγκες του),
- θεωρία των δύο παραγόντων (F. Herzberg),
- θεωρία των προτροπών (προέλευση από τους Έλληνες φιλόσοφους που αναπτύσσουν τις αρχές του ηδονισμού, μεγιστοποίηση της ευχαρίστησης, ελαχιστοποίηση της λύπης),
- θεωρία των προσδοκιών (J. Bentham και J. Stuart Mill, βρίσκει τις βάσεις της από τη φιλοσοφία του ηδονισμού),
- θεωρία της δικαιοσύνης (de Homans, ο οποίος αναπτύσσει τη διανοητική δικαιοσύνη, η οποία περιγράφει τον τρόπο με τον οποίο οι ανταμοιβές – απολαβές και το κόστος των δραστηριοτήτων, διαμοιράζεται ανάμεσα στα άτομα της επιχείρησης).
Τελειώνοντας τη φάση αυτή, ο συγγραφέας αναφέρεται στην ισχύ, τη σύγκρουση, την εντολή – διαταγή και την αλλαγή.
Οι τρεις πρώτες έννοιες έχουν σχέση με τα άτομα μέσα στην επιχείρηση και την αλληλεπίδρασή τους σε ότι αφορά την ανταλλαγή ιδεών, διαπραγματεύσεων, δύναμης και επιβολής απόψεων σχετικά με το μέλλον της. Στην περίπτωση της εντολής – διαταγής, η επιχείρηση είναι υποχρεωμένη να θεσμοθετήσει τυπικές νόρμες με βάση τις οποίες το ένα άτομο εξασκεί τη δύναμη της ισχύος στο άλλο άτομο (ο ένας διατάζει και ο άλλος εκτελεί).
Η οργανωσιακή αλλαγή έχει ως στόχο να μεταβάλλει τις πεποιθήσεις, τις θέσεις, τις δομές ώστε αυτές να προσαρμόζονται εύκολα στις εξελίξεις της επιχείρησης. Πρόκειται για τη διοίκηση της μετάβασης μιας οργάνωσης από ένα επίπεδο Α σε ένα επίπεδο Β, χωρίς μεγάλο κόστος (είναι η λειτουργία της μάθησης).Τα ρήματα «ελέγξτε», «εξακριβώστε», «οδηγήστε», έχουν για στόχο να εξασφαλίσουν ώστε τα αποτελέσματα να ανταποκρίνονται στους στόχους.
Οι φάσεις του ελέγχου είναι οι ακόλουθες: (1) καθορισμός των προτύπων, (2)η εκτίμηση και η επικοινωνία των αποτελεσμάτων, (3) η διορθωτική πράξη.
Η οργάνωση του ελέγχου ως μια λειτουργία του μάνατζμεντ προκαλεί πολλές φορές δυσπιστία στα στελέχη της επιχείρησης, η οποία οδηγεί σε δυσμενείς συμπεριφορές και εμποδίζει την καλή πορεία της. Η έρευνα μιας ισορροπίας μεταξύ του ελέγχου και των άλλων βασικών δραστηριοτήτων του μάνατζμεντ, είναι μια αναγκαία συνθήκη για μια ποιοτική εφαρμογή του. Οι ερωτήσεις που τίθενται μπορεί να είναι:
- Ποιον έλεγχο να υιοθετήσουμε σύμφωνα με το βαθμό συγκέντρωσης της δομής της επιχείρησης;
- Πώς να συνδέσεις τον έλεγχο στα διάφορα πλάνα της επιχείρησης;
- Πώς το στυλ του τοπ μάνατζμεντ επιδρά στον τύπο ελέγχου που θα υιοθετηθεί;
Ο μοντέρνος τρόπος διοίκησης είναι να εμπιστεύεσαι σε άλλα στελέχη μέρος των δραστηριοτήτων σου, αλλά ταυτόχρονα να έχεις τη θέληση να διατηρήσεις την κυριαρχία τους. Τα διάφορα στυλ μάνατζμεντ αλλάζουν σύμφωνα με τα άτομα και ανάλογα με τα συστήματα των αξιών τους, τις διάφορες δραστηριότητες που πρέπει να επιτύχουν, τις συνήθειες και τις πολλαπλές εμπειρίες τους. Με τον τρόπο αυτό, τα στυλ του μάνατζμεντ μπορούν να μεταβάλλονται από αυτά με τη μεγαλύτερη ελευθερία έως αυτά με τη μεγαλύτερη αυταρχικότητα.
Το μάνατζμεντ του μέλλοντος
Ευκαμψία, δραστικότητα, αυτονομία αλλά και αλληλεπίδραση, συμπληρωματικότητα, συνεργία, είναι οι ιδιότητες που αναζητούν οι επιχειρήσεις για ένα σύγχρονο και ποιοτικό μάνατζμεντ. Η ανάπτυξη του διεθνούς ανταγωνισμού απαιτεί την εφαρμογή εύκαμπτων δομών οι οποίες διευκολύνουν την τοπική διαχείριση, λαμβάνοντας όμως υπόψη το διεθνές πλαίσιο στην ολότητά του. Όπως το υπενθυμίζει ο Karl Weick (αμερικανός θεωρητικός των οργανώσεων): «συνεχίστε να πραγματοποιείτε αυτό που κάνετε πάντα βραχυπρόθεσμα, ενεργείστε διαφορετικά για να ετοιμαστείτε για το μακροπρόθεσμο μέλλον, και φυσικά, πραγματοποιήστε και τα δύο ταυτόχρονα».
