Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]
Μετά την εντυπωσιακή πρεμιέρα στο Θέατρο «Απόλλων» της Σύρου, όπου και διαδραματίζεται η υπόθεση του έργου, «Ο καιρός των χρυσανθέμων» ανεβαίνει, σε σκηνοθεσία Κίρκης Καραλή, στο Θέατρο Άλφα.Ιδέα, κάθε Δευτέρα και Παρασκευή στις 6 το απόγευμα, έως τις 21 Δεκεμβρίου [28ης Οκτωβρίου (Πατησίων) 37, Αθήνα].
Με βάση το ομότιτλο, βραβευμένο μυθιστόρημα του Μάνου Ελευθερίου -και με τις ευχές του συγγραφέα- η συγκεκριμένη θεατρική διασκευή –που υπογράφουν η Κίρκη Καραλή και η Αλίνα Κοτσοβούλου, φωτίζει λίγο περισσότερο την υπαρκτή πρωταγωνίστρια της εποχής, Ευαγγελία Παρασκευοπούλου, τον ίδιο τον συγγραφέα, αλλά και τον Σαίξπηρ αυτοπροσώπως, που μπαίνει στα παρασκήνια μιας παράστασης, όπου διαδραματίζονται διαχρονικές σκηνές της θεατρικής καθημερινότητας.
Χιούμορ και συγκίνηση, κωμωδία και δράμα, διαρκώς αλληλοκαλύπτονται, φέρνοντας στο προσκήνιο τις τραγικές φιγούρες των ηρώων, μα, κυρίως, των ίδιων των ηθοποιών.
Για την παράσταση, το πρώτο ανέβασμα, τον αξέχαστο Μάνο Ελευθερίου, το τότε και το σήμερα, μιλήσαμε με την Κίρκη Καραλή.
Μιλήστε μας για την υπόθεση της παράστασης. «Ο θίασος της Ευαγγελίας Παρασκευοπούλου- της μεγαλύτερης θεατρικής δόξας της εποχής της- καταφθάνει τον χειμώνα του 1896 στην Ερμούπολη, όπου πρόκειται να παρουσιάσει -μεταξύ άλλων- τη “Φαύστα” στο Θέατρο Απόλλων. Ο θίασος θα δειπνήσει στο μέγαρο των Πινά, μιας παλαιάς οικογένειας που έχει χάσει πια την αίγλη και τα πλούτη της. Ξεπεσμένοι αριστοκράτες και ηθοποιοί μπλέκονται σε ένα σκηνικό θαυμάτων, όπου μυστικά βγαίνουν στο φως, θεατρικά λόγια εκτοξεύονται σαν βέλη, άριες ακούγονται για πρώτη φορά από το γραμμόφωνο και η αγάπη θριαμβεύει, μεταφέροντάς μας σε μια εποχή που έφυγε ανεπιστρεπτί».
Συστήστε μας τα κεντρικά πρόσωπα. «Ο Άγγελος Πινάς, που χάνει τα πλούτη του και βαδίζει προς την καταστροφή. Η Ζενή Πινά, σύζυγός του, στα όρια της κατάθλιψης, μετά τον θάνατο του μικρού τους γιου. Η Μοσχάνθη Μαρκαδάκη, εφηβικός έρωτας του Πινά, πρώην πάμφτωχη, ζάμπλουτη σήμερα. Η Βηθλεέμ Ευδαίμων, κάποτε φρόντιζε τη Μοσχάνθη και σήμερα φροντίζει τη Ζενή. Η Τερέζα και η Καρμέλα Γαδ, το υπηρετικό προσωπικό των Πινά -η πρώτη θα γίνει, όντως, κάποτε αγία. Η Ευαγγελία Παρασκευοπούλου -υπαρκτό πρόσωπο, που κάποτε την έλεγαν “ελληνίδα Σάρα Μπερνάρ”. Ο μεγάλος σε ηλικία ηθοποιός Θανάσης Πατρίδης, που κοιμάται και ξυπνάει αγκαλιά με το χεράκι της νεκρής γυναίκας του. Ο φέρελπις ηθοποιός Γεώργιος Ιβάνωφ και η ενζενί Ρενάτα. Ο αναπληρωματικός ηθοποιός και λίγο…“οργάνωση παραγωγής” Δεληκατερίνης. Ο υποβολέας Νικάκης, που προσπαθεί να τους κουμαντάρει όλους. Ο Ουίλλιαμ Σαίξπηρ - ή μάλλον, το φάντασμά του. Και ο συγγραφέας του έργου που βλέπετε στη σκηνή».
Τι σας τράβηξε στη θεατρική μεταφορά του συγκεκριμένου μυθιστορήματος; «Όλο το παρασκήνιο του θεάτρου, έτσι όπως γλαφυρά περιγράφεται από έναν πολύ παρατηρητικό συγγραφέα, που είχε μανία να ερευνά και να μαζεύει ντοκουμέντα. Ένα παρασκήνιο, που όσα χρόνια κι αν περάσουν, παραμένει ίδιο. Συγχρόνως, το ότι μπλέκονται υπαρκτά πρόσωπα, όπως η Παρασκευοπούλου και ο Σαίξπηρ, είναι υπέροχο. Όλα αυτά, στο μεταφυσικό, ποιητικό σύμπαν του Ελευθερίου, γεμάτο εικόνες, ειρωνίες, χιούμορ, συγκίνηση, περηφάνεια, θα έδιναν έμπνευση και ιδέα όχι απλώς για μια θεατρική διασκευή, αλλά και για πολλά σενάρια μιας άκρως ενδιαφέρουσας τηλεοπτικής σειράς».
Πού εστιάσατε τη σκηνοθετική σας ματιά; «Αλήθεια και ψέμα, ζωή και θάνατος είναι έννοιες που διατρέχουν όλη την πλοκή του μυθιστορήματος και είναι αλληλένδετες με την ίδια τη θεατρική τέχνη. Μια παράσταση είναι ένα τεράστιο ψέμα που πρέπει να μοιάζει με αλήθεια -το οποίο γεννιέται μόλις χτυπήσει το τρίτο κουδούνι και πεθαίνει μόλις χειροκροτήσουν οι θεατές. Με ενδιαφέρει αυτό να γίνει αισθητό, σαφές σ’ αυτόν που το βλέπει. Και συγχρόνως, να δούμε τους μη θεατρικούς χαρακτήρες του έργου “να παίζουν θέατρο” και τους θεατρανθρώπους να βγάζουν τις μάσκες τους για να δούμε τι κρύβεται πραγματικά από κάτω. Είναι ζητήματα που έθεσε ο ίδιος ο Ελευθερίου γράφοντας αυτές τις σελίδες κι εμείς -διασκευάζοντάς το με την Αλίνα Κοτσοβούλου- προσπαθήσαμε να αποδώσουμε. Συγχρόνως, θελήσαμε να αναδείξουμε αυτό το παράξενο “αγαπο-μίσος” που είχε για τους ηθοποιούς. Τη μία μοιάζουν με τέρατα της κόλασης και την άλλη με αγίους. Κι είναι αλήθεια...»
Πείτε μας μία ατάκα από το έργο. Την πρώτη που σας έρχεται στο νου. «Ο Σαίξπηρ, πριν φύγει, λέει: “Έτσι τελειώνουν όλα, αγαπητή Τερέζα μου. Σαν τις τελευταίες νότες μιας άριας στα χείλη μυθικής τραγουδίστριας” κι η Τερέζα, που κάποτε θα γίνει αγία, περιγράφει: “Κι έφυγε προς την εξώπορτα, σκεφτικός και μελαγχολικός, δίχως να πατάει τα πλακάκια του θαλάμου. Έξω πάλι χιόνιζε”.
Μέσα από λίγες φράσεις ακούς τον ήχο απ’ το τούνελ του θανάτου και φαντάζεσαι έναν κόσμο νεκρών, χιονισμένο, χωρίς βαρύτητα, που ακόμη υπάρχουν πράγματα που πρέπει να σκεφτείς και λόγοι για να είναι κανείς μελαγχολικός. Προσωπικά, αυτό το αισιόδοξο σενάριο, μου αρέσει πολύ».
Για το ανέβασμα, λάβατε και τις ευχές του αξέχαστου Μάνου Ελευθερίου. Μιλήστε μας γι’ αυτό. «Πρώτη, έλαβε τις ευχές η Αλίνα Κοτσοβούλου, που είχε την ιδέα να γίνει αυτό το βιβλίο παράσταση, πολυπρόσωπη, με ανάδειξη της εποχής και της ατμόσφαιράς της. Έπειτα, ένα πρωί, χτύπησε το τηλέφωνό μου από ένα άγνωστο νούμερο, το σήκωσα και μου είπε: “Καλησπέρα σας. Είμαι ο Μάνος Ελευθερίου”. Ήταν λίγες μέρες αφότου είχα μιλήσει με την Αλίνα και στο τηλεφώνημα αυτό μ’ έπιασε δέος, σχεδόν τρόμος, παρότι γνωριζόμασταν. Φοβήθηκα πως θα ακούσω τις υποδείξεις του συγγραφέα για το πώς πρέπει να ανέβει το έργο του. Αντ’ αυτού, άκουσα φράσεις όπως: “χαρά στο κουράγιο σας ρε παιδάκι μου, τόσες σελίδες”, “τη Φαύστα του Βερναρδάκη να βάλετε μέσα άμα θέλετε, που είναι υπέροχη”, “θα σας στείλω ένα γράμμα που έχω βρει της Ευαγγελίας στον Ραγκαβή, αν σας αρέσει”, “να πατήσεις στο youtube να δεις τη Σάρα Μπερνάρ, τις εκφράσεις της”, “ό,τι χρειαστείτε να μου τηλεφωνείτε -πρωινές ώρες είναι καλύτερα”, “θα ψάξω να δω τι φωτογραφίες μπορεί να έχω που να σας ενδιαφέρουν”... Μου μιλούσε για ώρα με τόση έννοια, τόση φροντίδα, τόση θέληση να βοηθήσει σε κάτι που ένιωθε πως ήταν αδιανόητα δύσκολο. Ο τρόπος του έδινε έμπνευση και σε ξεκλείδωνε. Όταν κλείσαμε, είχα την αίσθηση πως είχα μιλήσει με τον άνθρωπο που θα είχε τη μεγαλύτερη αγωνία τη μέρα της πρεμιέρας και συγχρόνως μ’ αυτόν που θα χειροκροτούσε πρώτος πρώτος. Είχε κάτι πολύ παιδικό, και μαζί πάνσοφο, αυτή η τελευταία μας συνομιλία».
Το έργο ανέβηκε πρώτη φορά στην Ερμούπολη, την πόλη που βρίσκεται στον πυρήνα του μυθιστορήματος, τέλη του περασμένου Σεπτεμβρίου, στο εμβληματικό θέατρο Απόλλων. Λίγα λόγια σας για την πρεμιέρα της παράστασης; «Σίγουρα είναι ανατριχιαστικό να λέει το έργο “Παρασκήνια Θεάτρου Απόλλων”, “Καμαρίνια”, “Σκηνή” και να βρίσκεσαι όντως εκεί, μιλώντας για πράγματα που πάνω κάτω συνέβησαν εκεί πριν εκατό χρόνια. Όπως είναι έντονο το να μιλάς στους Συριανούς για ιστορίες και πρόσωπα που εμμέσως γνωρίζουν και για ονοματεπώνυμα που τους είναι οικεία. Το θέατρο, στις δύο παραστάσεις που κάναμε εκεί, ήταν γεμάτο, το χειροκρότημα θερμό και οι φίλοι του Ελευθερίου που βρέθηκαν εκεί και είδαν την παράσταση μας είπαν πως έσφυζε μέσα του η ιδιοσυγκρασία του συγγραφέα και μαζί όλες οι γλυκές εμμονές του. Εμείς, απ’ την πλευρά μας, νιώθαμε πολύ τυχεροί και χαρούμενοι που καταφέραμε να κάνουμε εκεί την πρεμιέρα μας και η κατάστασή μας έμοιαζε, σχεδόν, με πενθήμερη εκδρομή. Όμως, κάποιος έλειπε. Στα φανερά. Γιατί στα κρυφά, είχαμε όλη μια αίσθηση μεταφυσικής παρουσίας. Ίσως γιατί οι συγγραφείς κάνουν συμβόλαια με την αθανασία».
Βρισκόμαστε, λοιπόν, στο 1896, στην Ερμούπολη της Σύρου, σε μια εποχή που έφυγε ανεπιστρεπτί. Τι πήρε μαζί της για πάντα; «Αίγλη, πλούτη, όνειρα και μαζί ψευδαισθήσεις, οράματα για μεγαλεία που έχουν σχέση με δόξες στην Ευρώπη και με πανάκριβα υλικά αγαθά. Και εκεί πάνω που αρχίζει η παρακμή κι οι πρώην σπουδαίοι του νησιού ματαιώνονται, αποκαλύπτονται οι πραγματικοί τους εαυτοί. Αυτά που κάποτε θέλησαν πολύ, αλλά οι... περιστάσεις τους έκαναν να τα αρνηθούν. Όσα δεν τόλμησαν ποτέ. Είτε μιλάμε για έναν παιδικό έρωτα ή για μια βόλτα στην Άνω Σύρο, που καμία σχέση δεν είχε με την αριστοκρατική περιοχή της Ερμούπολης. Η εποχή που μόλις έφυγε μοιάζει σαν σε σεντόνι που ξεσκέπασε την αλήθεια τους».
Ένα σχόλιό σας για τη σύγχρονη ελληνική καθημερινότητά μας;
«Μοιάζει να συνδυάζεται αυτή η ερώτηση με την προηγούμενη. Κι εμείς, εδώ και μερικά χρόνια, με τη ματαίωση ερχόμαστε αντιμέτωποι και με τους αληθινούς μας εαυτούς. Πολύ περισσότερο οι μεγαλύτερες γενιές απ’ τη δική μου. Γιατί η δική μου έτσι έμαθε και μαθαίνει. Δεν έχει μέτρο σύγκρισης. Αν και, ακόμη κι εμείς, στην πλειονότητά μας, τρομάζουμε με τη βία -τη βαρβαρότητα σχεδόν- που διατρέχει όλο τον ιστό της κοινωνίας, ελληνικής ή και όχι».
Μια αγωνία σας; «Πώς θα λυτρωθούμε απ’ αυτή τη βία. Πώς τα παιδιά που έχουν υποστεί ψυχολογική ή σωματική βία, που έχουν υποφέρει -τα ίδια ή οι οικογένειές τους- από την κοινωνική αδικία, δεν θα ορμήσουν σαν αγρίμια σε λίγα χρόνια να σφάξουν όποιον βρεθεί μπροστά τους, πιστεύοντας σε χυδαία “πολιτικά” κηρύγματα-διαταγές ημίτρελων ανθρωποειδών. Φοβάμαι πως οπισθοδρομούμε».
Μια ευχή σας;
«Να μην είμαστε ούτε θύματα ούτε θύτες σ’ αυτόν τον παραλογισμό. Να τον τελειώσουμε χωρίς να χρειαστεί να περάσουμε το στάδιο μιας μεγάλης καταστροφής».
Ταυτότητα Παράστασης
Θεατρική Διασκευή: Αλίνα Κοτσοβούλου και Κίρκη Καραλή, σκηνοθεσία: Κίρκη Καραλή. Ερμηνεύουν (αλφαβητικά): Κώστας Κάππας, Αλίνα Κοτσοβούλου, Δημήτρης Μαύρος, Μαρούσκα Παναγιωτοπούλου, Ολυμπία Σκορδίλη, Γιώργος Ψάλτου. Μαζί τους ο Στέλιος Γούτης και η Ειρήνη Κονίδου.
