Αν και η Ευρώπη είναι οπωσδήποτε μια κοινωνία με υψηλή μόρφωση, μόνο το 21% του πληθυσμού της Ε.Ε. που είναι σε ηλικία κατάλληλη για εργασία έχει τελειώσει τριτοβάθμια εκπαίδευση, ποσοστό που είναι σημαντικά χαμηλότερο από τις ΗΠΑ (38%), τον Καναδά (43%) και την Ιαπωνία (36%), καθώς και τη Νότια Κορέα (26%).
Αν και γενικά στην Ευρώπη θεωρείται ότι η τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι «δημόσιο αγαθό», οι εγγραφές στην τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι υψηλότερες και παρουσίασαν ταχύτερη αύξηση σε άλλα μέρη του κόσμου – κυρίως χάρη στο πολύ υψηλότερο επίπεδο ιδιωτικής χρηματοδότησης. Εχοντας μέσο μικτό ποσοστό εγγραφών 52%, η Ε.Ε. είναι λίγο πιο πάνω από την Ιαπωνία (49%), αλλά υστερεί σε σχέση με τον Καναδά (59%) και παρουσιάζει μεγάλη υστέρηση σε σύγκριση με τις ΗΠΑ (81%) και τη Νότια Κορέα (82%).
Αν και η Ε.Ε. εκπαιδεύει περισσότερους πτυχιούχους στους τομείς των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας και παράγει συνολικά περισσότερα διδακτορικά, απασχολεί μόνο 5,5 ερευνητές ανά 1.000 μισθωτούς, ποσοστό που είναι οριακά μικρότερο από τον Καναδά και τη Νότια Κορέα, αλλά υστερεί πολύ σε σχέση με τις ΗΠΑ (9,0) και την Ιαπωνία (9,7).
Δύο πρόσφατες έρευνες http://europa.eu.int/comm/education/policies/2010/consultation_en.html , http://europa.eu.int/comm/education/policies/2010/lisbon_en.html , που δίνουν έμφαση στην έρευνα διαπίστωσαν ότι, με εξαίρεση ελάχιστα πανεπιστήμια της Μεγάλης Βρετανίας, δεν υπάρχουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση πανεπιστήμια που περιλαμβάνονται στα 20 καλύτερα του κόσμου, ενώ λίγα είναι εκείνα που συγκαταλέγονται στα 50 καλύτερα.
Η ταχύρρυθμη ανάπτυξη των ασιατικών πανεπιστημίων, τόσο των δημόσιων όσο και των ιδιωτικών, είναι άλλη μια πρόκληση για την Ευρώπη –και τις ΗΠΑ– όσον αφορά τους υποψήφιους διδάκτορες στους τομείς των θετικών επιστημών και της τεχνολογίας
Η τριτοβάθμια εκπαίδευση στην Ευρώπη -που έχασε από τις ΗΠΑ τη δεκαετία του '90 τη θέση της ως τόπου προορισμού για τους μετακινούμενους φοιτητές- εξακολουθεί να παραμένει απομονωμένη από τη βιομηχανία, με περιορισμένη μεταφορά γνώσεων και κινητικότητα. Το αποτέλεσμα είναι ότι υπερβολικά μεγάλος αριθμός πτυχιούχων –ακόμη και του υψηλότερου επιπέδου- δεν κατέχουν την επιχειρηματικότητα και τις δεξιότητες που ζητούνται στην αγορά εργασίας.
Τα περισσότερα πανεπιστήμια εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το κράτος και δεν είναι προετοιμασμένα για παγκόσμιο ανταγωνισμό για υψηλού επιπέδου προσωπικό, γόητρο και πόρους. Το αίτημα των πανεπιστημίων για περισσότερη αυτονομία δεν σημαίνει την απομάκρυνση του κράτους: αντίθετα, στην Ευρώπη υπάρχει σχετική συναίνεση ως προς το ότι το κράτος θα πρέπει να διατηρήσει την ευθύνη του για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Τα πανεπιστήμια ζητούν ένα θεμελιωδώς νέο τύπο σχέσεων (ή "συμβόλαιο") με την κοινωνία, βάσει του οποίου θα είναι υπεύθυνα και θα λογοδοτούν για τα προγράμματά τους, το προσωπικό τους και τους πόρους τους, ενώ οι δημόσιες αρχές θα επικεντρώνονται στο στρατηγικό προσανατολισμό του συστήματος ως συνόλου.
Τα πανεπιστήμια αντιμετωπίζουν, όμως, και δύο τεράστια ελλείμματα επένδυσης στον τομέα της γνώσης:
– όσον αφορά την έρευνα, οι χώρες της Ε.Ε. δαπανούν το 1,9% του ΑεγχΠ, ενώ οι ΗΠΑ, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα πλησιάζουν το 3%, χάρη στις πολύ υψηλότερες επενδύσεις για έρευνα εκ μέρους της βιομηχανίας.
– όσον αφορά την τριτοβάθμια εκπαίδευση, οι χώρες της Ε.Ε. δαπανούν κατά μέσο όρο μόλις το 1,1% του ΑΕγχΠ, όσο και η Ιαπωνία, αλλά πολύ λιγότερο από τον Καναδά (2,5%), τις ΗΠΑ (2,7%) και τη Νότια Κορέα (2,7%). Αυτό οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στα πολύ χαμηλότερα επίπεδα επενδύσεων από τη βιομηχανία και τα νοικοκυριά στην Ευρώπη. Για να φθάσει η Ευρώπη στο επίπεδο των ΗΠΑ, θα πρέπει να δαπανά επιπλέον 150 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση.
Για να προσελκύσουν περισσότερη χρηματοδότηση, τα πανεπιστήμια πρέπει πρώτα να πείσουν τους ενδιαφερομένους -κυβερνήσεις, εταιρείες, νοικοκυριά– ότι οι υπάρχοντες πόροι χρησιμοποιούνται αποτελεσματικά και ότι οι νέοι πόροι θα παράγουν προστιθέμενη αξία για αυτούς. Η αύξηση της χρηματοδότησης δεν μπορεί να δικαιολογηθεί χωρίς αλλαγές σε βάθος.
Η Ε.Ε. δεν χρειάζεται να αναπαραγάγει το σύστημα των ΗΠΑ, όπου ο ανταγωνισμός για πανεπιστημιακούς αστέρες έχει οδηγήσει σε πληθωρισμό των μισθών. Ωστόσο, μια συνολική επένδυση ύψους περίπου 2% του ΑΕγχΠ (πρβλ. ΗΠΑ: 2,7%) είναι το ελάχιστο που απαιτείται για τις οικονομίες έντασης γνώσεων.
K.T.
