Η φετινή ετήσια έκθεση του ΟΟΣΑ με τίτλο «Στοχεύοντας στην ανάπτυξη» («Going for Growth) επιφύλασσε μια έκπληξη: Ο Οργανισμός συμφωνεί ότι το ΑΕΠ δεν είναι επαρκές μέτρο της ευημερίας για μια χώρα και πρέπει να συμπληρωθεί με άλλους αντιπροσωπευτικότερους δείκτες.
Σύμφωνα με τον επικεφαλής οικονομολόγο του ΟΟΣΑ Ζαν-Φιλίπ Κοτίς, η ευημερία είναι πιο πολύπλοκη και «ολιστική έννοια» από την οικονομική μεγέθυνση (growth), γι' αυτό ακριβώς το κατά κεφαλήν ΑΕΠ, όσο κι αν παραμένει πρακτικά χρήσιμο, «πρέπει να συμπληρωθεί με άλλους δείκτες, αλλιώς καταλήγουμε με μια υπερβολικά συρρικνωμένη και αφαιρετική προσέγγιση της ευημερίας. Θα ήταν διαστροφή αν πασχίζαμε για ταχύτερη αύξηση της παραγωγής, σε περίπτωση που αυτό θα συνεπαγόταν μείωση της ευημερίας της τρέχουσας και των μελλοντικών γενεών. Το εισόδημα και η κατανάλωση δεν είναι οι μόνοι παράγοντες που καθορίζουν την ευημερία. Η αναψυχή-ελεύθερος χρόνος, το καθαρό περιβάλλον, η κοινωνική συνοχή, η κατανομή του εισοδήματος κ.α. πρέπει να συμπεριληφθούν».
Ο «Εconomist», σε άρθρο του με τίτλο «ΑΕΠ = Ακαθάριστη Εικόνα Παραπλάνησης: Είναι επείγον οι οικονομολόγοι να κοιτάξουν πέρα από το ΑΕΠ», εκθείασε την πρωτοβουλία αυτή. Προτρέπει μάλιστα τον ΟΟΣΑ «να ενθαρρύνει τις κυβερνήσεις ώστε να αρχίσουν να παράγουν πιο αντιπροσωπευτικά στατιστικά στοιχεία», για να δώσουν επιτέλους μια πληρέστερη εικόνα της οικονομίας.
Ακόμα τονίζει ότι, πέρα από τα όποια «μαγειρέματα» των ισολογισμών, το μεγαλύτερο λογιστικό σκάνδαλο όλων των εποχών αφορά τους εθνικούς λογαριασμούς των κυβερνήσεων και πρωτίστως το ΑΕΠ, που συνιστά ένα άκρως παραπλανητικό οδηγό για την ευημερία ενός κράτους, από τη στιγμή που σε αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται πράγματα όπως ο βαθμός ανισότητας στη κατανομή του ΑΕΠ, ο βαθμός ρύπανσης του περιβάλλοντος και εξάντλησης των μη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ο ρυθμός απαξίωσης του παγίου κεφαλαίου, ο ελεύθερος χρόνος, κλπ.
Αλλα «μέτρα και σταθμά»
Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) σχεδιάστηκε κατά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο για να καθοδηγήσει την πολεμική παραγωγή και σίγουρα όχι για να αποτελέσει μέτρο της ευημερίας. Επειδή το σχετικό σύστημα Εθνικών Λογαριασμών αναπτύχθηκε και απέκτησε συγκεκριμένες διεθνείς προδιαγραφές, το ΑΕΠ έγινε ο πιο γνωστός οικονομικός δείκτης, εύκολα συγκρίσιμος στο χώρο και το χρόνο. Ομως, όπως παραδέχεται τώρα ο ΟΟΣΑ ακόμα και για τις οικονομικές-χρηματικές όψεις της ευημερίας, είναι ένας ατελής δείκτης.
Αναλυτικότερα, για να περιορισθούμε στη εγχρήματη όψη των συναλλαγών, ένα πρώτο ορθότερο μέτρο θα ήταν το Ακαθάριστο Εθνικό Εισόδημα ή Προϊόν (ΑΕΕ), που προσθέτει στο ΑΕΠ το εισόδημα που κερδίζουν οι κάτοικοι της χώρας στο εξωτερικό και αφαιρεί το εισόδημα που κερδίζουν στη χώρα οι μη κάτοικοι, αλλά το στέλνουν στην πατρίδα τους (στην πράξη, με εξαίρεση σπάνιες εξαιρέσεις όπως η Ιρλανδία, το ΑΕΠ και το ΑΕΕ είναι παραπλήσια).
Ακόμα πιο κοντά στην υλική ευημερία είναι το Καθαρό Εγχώριο Προϊόν (ΚΕΠ), που αφαιρεί από το ΑΕΠ την απαξίωση (απόσβεση) του παγίου κεφαλαίου, ενώ ακόμη καλύτερο είναι το Καθαρό Εθνικό Εισόδημα (ΚΕΕ), που πέρα από την απόσβεση κεφαλαίου, προσθέτει το καθαρό εισόδημα από το εξωτερικό. Ομως τα νούμερα για το ΚΕΕ είναι δυσκολότερο να βρεθούν και ακόμα δυσκολότερες είναι οι συγκρίσεις του μεταξύ χωρών και διαχρονικά, οπότε οι οικονομολόγοι καταφεύγουν στο πιο προσιτό στατιστικά ΑΕΠ.
Ο ΟΟΣΑ προσπάθησε να αναπροσαρμόσει το ΑΕΠ παίρνοντας υπόψη την ανισοκατανομή του εισοδήματος. Ετσι, παραδέχεται ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ στην πιο «δίκαιη» Γαλλία είναι τελικά υψηλότερο από το αντίστοιχο στην πιο «άνιση» ΗΠΑ, όταν με κάποιο τρόπο ποσοτικοποιείται ο βαθμός εισοδηματικής ανισότητας ως συντελεστής της ευημερίας. Επειδή οι εισοδηματικές ανισότητες έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια στις περισσότερες χώρες, σύμφωνα με τον ΟΟΣΑ, το μέσο αναπροσαρμοσμένο (με βάση την ανισότητα) κατά κεφαλήν ΑΕΠ αυξήθηκε μόνο κατά 0,6% ετησίως στα κράτη-μέλη του έναντι αύξησης 1,4% του (κανονικού) κατά κεφαλήν ΑΕΠ την περίοδο 1985-2002. Με άλλα λόγια, το συμβατικό ΑΕΠ, που παραγνωρίζει τη διευρυνόμενη ανισότητα, υπερεκτιμά την αύξηση της ευημερίας.
Αν, πέρα από την ανισότητα, συμπεριλάβουμε και τον παράγοντα «ελεύθερος χρόνος», που μεταφράζεται πρακτικά σε περισσότερο χρόνο διακοπών και σε μικρότερη εβδομάδα εργασίας στην Ευρώπη, πράγματα που ασφαλώς αυξάνουν την ευημερία του καθενός αλλά δεν υπολογίζονται στο ΑΕΠ, τότε η αναπτυξιακή ψαλίδα Ευρώπης-ΗΠΑ σχεδόν εξαφανίζεται: Οι Ευρωπαίοι που δουλεύουν λιγότερο και ζουν σε λιγότερο άνισες κοινωνίες (επειδή έτσι προτιμούν), δεν έχουν μικρότερη ευημερία από τους εργασιομανείς και πιο άνισους εισοδηματικά Αμερικανούς, που τυπικά έχουν υψηλότερο ΑΕΠ ανά κεφαλή.
* Η φωτογραφία είναι ο πίνακας «Αλληγορία του πλούτου» του Simon Vouet, Λάδι σε καμβά 170 x 124 εκ., Μουσείο Λούβρου
Πηγές: ΟΟΣΑ, Economist, AΠΕ
