Ένα ιατροφαρμακευτικό κείμενο του διάσημου Έλληνα γιατρού της αρχαιότητας, Γαληνού, αποκάλυψαν ερευνητές στις ΗΠΑ, σε ένα παλίμψηστο χειρόγραφο, κρυμμένο κάτω από ένα κείμενο με ψαλμούς, και άρχισαν να το διαβάζουν - παλίμψηστα ονομάζονται τα κείμενα που έχουν γραφτεί σε παπύρους ή περγαμηνές και που, κατόπιν, επικαλύφθηκαν από άλλα κείμενα. Είναι η πρώτη φορά έπειτα από 1.000 περίπου χρόνια, αφότου σκεπάστηκε το αρχαίο χειρόγραφο, που διαβάζεται και πάλι.
Πρόκειται για το έργο του Γαληνού «Για τα μείγματα και τις δυνάμεις των απλών φαρμάκων», το οποίο μεταφράστηκε τον 6ο αιώνα μ.Χ. στα συριακά, μια γλώσσα που αποτέλεσε τη γέφυρα ανάμεσα στα ελληνικά και τα αραβικά, βοηθώντας σημαντικά στη διάδοση των γνώσεων του Γαληνού στον ισλαμικό κόσμο.
Η συριακή αυτή μετάφραση είναι η πιο πλήρης εκδοχή του έργου που έχει φθάσει ως τις μέρες μας, αλλά είχε καλυφθεί τον 11ο αιώνα από χριστιανικούς ψαλμούς -μια συνήθης πρακτική κατά το Μεσαίωνα. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου Στάνφορντ στην Καλιφόρνια, με επικεφαλής τον Ούβε Μπέργκμαν, χρησιμοποίησαν την ακτινοβολία του συγχρότρου SSRL (Stanford Synchrotron Radiation Lightsource) του Εθνικού Επταχυντή SLAC του υπουργείου Ενέργειας των ΗΠΑ, για να μελετήσουν το παλίμψηστο. Όπως ανακοίνωσαν, έχουν ήδη καταφέρει να αποκαλύψουν το μεγαλύτερο μέρος του κρυμμένου ιατρικού κειμένου.
Για «τρομακτική επιτυχία» έκανε λόγο ο Μπέργκμαν, ο οποίος είπε ότι αρχικά οι ερευνητές ήλπιζαν ότι θα είχαν απομείνει ελάχιστα ίχνη του κρυμμένου μελανιού για να διαβάσουν μια-δυο λέξεις, αλλά τελικά έφεραν στο φως σχεδόν όλο το κείμενο.
Ο πιο διάσημος ιατρός της ελληνορωμαϊκής αρχαιότητας μετά τον Ιπποκράτη, ο Γαληνός από την Πέργαμο, ιατρός -μεταξύ άλλων- του Ρωμαίου αυτοκράτορα Μάρκου Αυρήλιου, υπήρξε πολυγραφότατος και άσκησε τρομερή επίδραση επί πολλούς αιώνες μετά τον θάνατό του στη δυτική -και όχι μόνο- ιατρική.
Εδώ και σχεδόν μία δεκαετία, μία διεπιστημονική ομάδα προσπαθεί να ξεκλειδώσει τα μυστικά του «Συριακού Παλίμψηστου του Γαληνού» με προχωρημένες τεχνικές απεικόνισης και ψηφιοποίησης. Όλες οι σελίδες του κειμένου θα μετατραπούν σε ψηφιακές εικόνες υψηλής ανάλυσης και θα είναι ελεύθερα διαθέσιμες online.«Αν θέλει κανείς να κατανοήσει την ιατρική στη Μέση Ανατολή, πρέπει να μελετήσει τη μετάφραση. Ελπίζουμε ότι το κείμενο αυτό θα μας βοηθήσει να καταλάβουμε πώς αντιμετώπιζαν και θεράπευαν τις αρρώστιες ιστορικά σε εκείνη την περιοχή του κόσμου» δήλωσε ο Καθηγητής κλασικών και ελληνο-αραβικών σπουδών Πίτερ Πόρμαν του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ.
Γαληνός και Ιπποκράτης, ιταλική τοιχογραφία.
Η δερματόδετη περγαμηνή είχε αρχικά εμφανιστεί στη Γερμανία στις αρχές του 20ού αιώνα και, μετά από μελέτη, οι ειδικοί κατέληξαν ότι προερχόταν από τη Μονή της Αγίας Αικατερίνης στο Σινά. Στην πορεία, διάφορα φύλλα του συριακού χειρογράφου διαχωρίστηκαν και κατέληξαν σε βιβλιοθήκες στην Ευρώπη, την Αφρική και τις ΗΠΑ (βιβλιοθήκες του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Παρισιού, Βατικανού, Μονής Σινά κ.ά.).
Στόχος των ερευνητών είναι να επανενώσουν ψηφιακά όλο το χειρόγραφο, και γι’ αυτό, ήδη, με ειδικές κάμερες έχουν φωτογραφίσει όλα τα διασκορπισμένα ανά τον κόσμο μέρη του.
Οι προσπάθειες ξεκίνησαν το 2009, αλλά αποδείχθηκε δύσκολο να διαβάσουν τη συριακή μετάφραση του έργου του Γαληνού κάτω από το βιβλίο των Ψαλμών, επειδή και τα δύο κείμενα ήταν γραμμένα με παρόμοιο μελάνι, ενώ το υποκείμενο ιατρικό κείμενο είχε σβηστεί καλά από τους μεσαιωνικούς γραφείς με τη χρήση διαδοχικών στρώσεων ασβεστίου.
Όμως, χάρη στον ισχυρό επιταχυντή του συγχρότρου κατέστη δυνατό το κρυφό κείμενο να διαβαστεί σελίδα-σελίδα. Χρησιμοποιήθηκε η τεχνική της φασματοσκοπίας φθορισμού ακτίνων Χ, που είχε αξιοποιηθεί και σε ένα άλλο παλίμψηστο, το οποίο έκρυβε ένα μαθηματικό έργο του Αρχιμήδη.
Για το σκανάρισμα καθεμιάς από τις 26 σελίδες χρειάστηκαν περίπου δέκα ώρες. Τώρα, οι ερευνητές χρησιμοποιούν υπολογιστικά συστήματα με τεχνητή νοημοσύνη, για να διαβάσουν το κείμενο.
Ειδικοί αλγόριθμοι αναγνωρίζουν διαφορετικά μέρη του κρυμμένου χειρογράφου και ανακατασκευάζουν έγχρωμες ψηφιακές εικόνες του κειμένου. Όταν το έργο ολοκληρωθεί, θα είναι δυνατόν πλέον να μελετηθεί το περιεχόμενο του έργου του Γαληνού.
