Η εξωσωματική γονιμοποίηση, σύμφωνα με τους ειδικούς, αφορά πλέον όλο και περισσότερα ζευγάρια που θέλουν να αποκτήσουν μωρό και δεν μπορούν είτε από κάποιο θέμα υγείας είτε ακόμα και από θέμα ηλικίας.
Πολλοί στρέφονται στη δωρεά ωαρίων για να αποκτήσουν το πολυπόθητο μωρό, ωστόσο για το συγκεκριμένο θέμα υπάρχουν πολλά αναπάντητα ερωτήματα. Για παράδειγμα, ποιες γυναίκες είναι κατάλληλες δότριες, πόσο αποτελεσματική είναι η εξωσωματική με «δανεικά» ωάρια, πώς γίνεται και πότε συνιστάται. Σε αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα μας απαντά ο γνωστός μαιευτήρας-χειρουργός γυναικολόγος Δρ. Ιωάννης Π. Βασιλόπουλος, MD, MSc, ειδικός στην Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή και ιδρυτικό μέλος του Institute of Life-ΙΑΣΩ.
Πότε ενδείκνυται η γονιμοποίηση με δωρεά ωαρίων
Ο λόγος για τη χρήση δωρεάς ωαρίων είναι η υπογονιμότητα που οφείλεται σε μειωμένη ωοθηκική εφεδρεία, δηλαδή σε μειωμένο αριθμό ωοθυλακίων είτε λόγω ηλικίας είτε εξαιτίας πρόωρης ωοθηκικής ανεπάρκειας, η οποία με τη σειρά της μπορεί να οφείλεται σε χρωμοσωμικές ανωμαλίες, χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία για καρκίνο κ.λπ. Ο μειωμένος αριθμός ωοθυλακίων κατά κανόνα υποδηλώνει και χαμηλής ποιότητας ωάρια. Υπολογίζεται ότι περισσότερο από το 70% των γυναικών ηλικίας άνω των 45 ετών οι οποίες προσπαθούν να αποκτήσουν μωρό, χρησιμοποιούν «δανεικά» ωάρια, διότι η ποιότητα των ωαρίων φθίνει ραγδαία μετά την ηλικία των 35-40 ετών. Η δωρεά ωαρίων μπορεί επίσης να είναι απαραίτητη σε περιπτώσεις κατά τις οποίες η εξωσωματική γονιμοποίηση έχει αποτύχει πολλαπλές φορές, καθώς και όταν υπάρχει κίνδυνος η μητέρα να μεταδώσει κάποιο γενετικό νόσημα στα παιδιά της.
Οι κατάλληλες δότριες ωαρίων
Με βάση την ισχύουσα νομοθεσία, οι δότριες πρέπει να έχουν ηλικία άνω των 18 ετών αλλά να μην έχουν συμπληρώσει το 35ο έτος της ηλικίας τους. Πρέπει επίσης, να έχουν πλήρη δικαιοπρακτική ικανότητα (επομένως να μην έχουν τεθεί σε δικαστική συμπαράσταση), καθώς και να είναι υγιείς. Δεν γίνονται δεκτές όσες πάσχουν από κληρονομικά, γενετικά ή μεταδοτικά νοσήματα. Αν η γυναίκα είναι έγγαμη ή συζεί με ελεύθερη ένωση, απαιτείται και η έγγραφη συναίνεση του συζύγου ή συντρόφου, πέρα από τη δική της έγγραφη συναίνεση να προσφέρει τα ωάριά της για την τεκνοποίηση τρίτων προσώπων.
Πώς ελέγχεται η καταλληλότητά αυτών των γυναικών
Όλες οι δότριες πριν ενταχθούν στο πρόγραμμα, εξετάζονται από παθολόγο, γενετιστή και γυναικολόγο, για τον έλεγχο της φυσικής και νοητικής τους κατάστασης, του γενετικού τους υλικού (χρωμοσωμικός έλεγχος-καρυότυπος) και του αναπαραγωγικού τους συστήματος.
Επιπλέον, υποβάλλονται σε εργαστηριακές εξετάσεις: (Ομάδα αίματος – Rhesus, Ηπατίτιδες (Β, C), HIV, Ηλεκτροφόρηση αιμοσφαιρίνης, Μυκόπλασμα, χλαμύδια, CMV, τοξόπλασμα, λιστέρια, Κυστική ίνωση).
Ο τρόπος λήψης των ωαρίων
Τα ωάρια λαμβάνονται με τον ίδιο τρόπο που εφαρμόζεται στην εξωσωματική γονιμοποίηση, δηλαδή με ωοθηκική διέγερση. Η διέγερση γίνεται με ενέσιμες ορμόνες (FSH και LH) τις οποίες λαμβάνει η γυναίκα σε καθημερινή βάση από τα πρώτα στάδια του έμμηνου κύκλου. Όταν οι εξετάσεις αίματος και τα υπερηχογραφήματα που κάνει σε τακτά χρονικά διαστήματα δείξουν ότι έχουν παραχθεί αρκετά ώριμα ωοθυλάκια, χορηγούνται πρόσθετες ορμόνες και προγραμματίζεται η ωοληψία η οποία συνήθως γίνεται με ελαφρά αναισθησία («μέθη»).
Απαγορεύεται η δωρεά σε γνωστά πρόσωπα
Βασική αρχή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής είναι η ανωνυμία του δότη, γι’ αυτό και οι ιατρικές πληροφορίες που τον αφορούν φυλάσσονται με απόλυτη μυστικότητα και σε κωδικοποιημένη μορφή στην Τράπεζα Κρυοσυντήρησης και στο Εθνικό Αρχείο Δοτών και Ληπτών. Επομένως η δωρεά σε γνωστά πρόσωπα απαγορεύεται.
Ποσοστά επιτυχία της μεθόδου
Σύμφωνα με στοιχεία από την Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ), από τους κύκλους εξωσωματικής γονιμοποίησης που πραγματοποιούνται ετησίως στη χώρα μας το 15-20% γίνονται με δωρεά ωαρίων. Το έτος 2013, για το οποίο υπάρχουν αναλυτικά διαθέσιμα στοιχεία, έγιναν συνολικώς 12.207 νέοι κύκλοι εξωσωματικής γονιμοποίησης, με ποσοστό κλινικών κυήσεων 32,2%. Στους κύκλους με δωρεά ωαρίων το ποσοστό κλινικών κυήσεων ήταν 54%. Για παράδειγμα στο Institute of Life το ποσοστό επιτυχίας του προγράμματος δωρεάς ωαρίων άγγιξε το 2016 το 69%, καθώς τόσο η διαδικασία επιλογής των δοτριών όσο και η διαδικασία προετοιμασίας του ενδομητρίου των ληπτριών έχει προσαρμοστεί στα αυστηρότερα διεθνή πρότυπα.
Η ασφάλεια της μεθόδου
Οι διαδικασίες στις οποίες υποβάλλεται η δότρια και τα φάρμακα που λαμβάνει είναι ίδια με αυτά που χρησιμοποιούνται στην κλασική εξωσωματική, επομένως, οι κίνδυνοι είναι εξίσου χαμηλοί με εκείνους που θα διέτρεχε μια γυναίκα εάν προχωρούσε σε ωοληψία για να αποκτήσει δικό της παιδί. Σύμφωνα με την ΕΑΙΥΑ, από τις χιλιάδες γυναίκες που κάνουν ετησίως εξωσωματική στη χώρα μας καμία δεν εκδηλώνει σοβαρές επιπλοκές.
Υπάρχει κάποια εξελιγμένη μέθοδος στη δωρεά ωαρίων;
Η πρόσφατη γέννηση του πρώτου παιδιού με τρεις βιολογικούς γονείς αναμφίβολα είναι μια επιστημονική εξέλιξη που άφησε ανεξίτηλα το σημάδι της στην ιστορία της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής. Μόλις το 2016 ήρθε στον κόσμο το πρώτο υγιές αγοράκι χωρίς τη μιτοχονδριακή ασθένεια που έφερε η μητέρα του, χάρη στην πρωτοποριακή τεχνική της Μεταφοράς Μητρικής Ατράκτου ή αλλιώς Spindle Transfer (MST).
Η τεχνική MST περιλαμβάνει την αφαίρεση του πυρήνα από το ωάριο της μητέρας που πάσχει και τη μεταφορά του σε ένα ωάριο δότριας στο οποίο έχει αφαιρεθεί ο πυρήνας του. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η μητέρα έφερε την πληροφορία της ασθένειας στα μιτοχόνδρια του ωοκυττάρου της, τα οποία αντικαταστάθηκαν από υγιή μιτοχόνδρια. Έτσι δημιουργήθηκε ένα νέο, διορθωμένο ωάριο με το πυρηνικό DNA της μητέρας και το μιτοχονδριακό DNA της δότριας, το οποίο στη συνέχεια γονιμοποιήθηκε με το σπερματοζωάριο του πατέρα και προέκυψε ένα υγιές έμβρυο.
Στη χώρα μας, και συγκεκριμένα στο Institute of Life, έπειτα από ειδική άδεια της ΕΑΙΥΑ, γίνεται μεγάλη έρευνα για το κατά πόσο η τεχνική MST μπορεί να βοηθήσει ασθενείς με ενδομητρίωση εφόσον έχουν προηγουμένως εξαντληθεί οι υπόλοιπες θεραπευτικές επιλογές, σε ασθενείς με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, με επαναλαμβανόμενες αποτυχίες στις προσπάθειες εξωσωματικής, σε γυναίκες αυξημένης αναπαραγωγικής ηλικίας και σε γυναίκες με επαναλαμβανόμενες αποτυχίες εμφύτευσης καλής ποιότητας εμβρύων ή επαναλαμβανόμενες αποβολές.
Σύμφωνα με τον γιατρό, πολύ σύντομα αναμένεται να υπάρξουν εξελίξεις προς αυτή την κατεύθυνση, δίνοντας μια εναλλακτική λύση για ουσιαστική επιδιόρθωση των ελαττωματικών ωαρίων και χαρίζοντας τη μητρότητα απλόχερα σε όσες ασθενείς αδυνατούν να τεκνοποιήσουν με τις κλασικές μεθόδους εξωσωματικής γονιμοποίησης.
