Ενα μόλις 24ωρο πριν από την άφιξη του Πάπα στην Τουρκία, ο πρωθυπουργός Ερντογάν αποφάσισε τελικά να τον συναντήσει δημόσια, στο αεροδρόμιο της Κωνσταντινούπολης.
Η επιδέξια αυτή πιρουέτα της τελευταίας στιγμής, καταδεικνύει το βαθύ σχίσμα που κυοφορείται στην τουρκική κοινωνία. Πρέπει η χώρα να προσανατολιστεί ανατολικά προς τους μουσουλμάνους γείτονές της, ή δυτικά προς την Ευρώπη;
Κατά την τελευταία πενταετία, οι Μουσουλμάνοι αισθάνθηκαν κατ' επανάληψη προδομένοι από την Δύση. Οι ΗΠΑ κρατούν Μουσουλμάνους στο Γκουαντάναμο, χωρίς να τους έχουν απαγγείλει κατηγορίες. Εισέβαλαν στο Ιράκ και βασάνισαν κρατουμένους στις φυλακές Αμπού Γκράιμπ. Οι ελπίδες της Τουρκίας να ενταχθεί στην Ε.Ε. μειώνονται. Ο Πάπας, σε ομιλία του, εκφράστηκε επικριτικά για το Ισλάμ.
Η Τουρκία, μία μουσουλμανική χώρα με άκαμπτο κοσμικό καθεστώς, βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Προσπαθεί να προχωρήσει κινούμενη ανάμεσα στις δυνάμεις που την έλκουν πιο κοντά στο Ισλάμ και στους κανόνες που θέσπισε ο Κεμάλ Ατατούρκ.
Τα δύο άκρα είναι ορατά στους δρόμους της Κωνσταντινούπολης, όπου οι μίνι φούστες παρελαύνουν δίπλα στις μαντήλες και οι μπουτίκ εσωρούχων λειτουργούν δίπλα σε τζαμιά.
Η επίσκεψη του Πάπα έρχεται να ενταχθεί μέσα σε αυτό το ρήγμα και σηματοδοτεί μία αδιόρατη, αλλά πάντως σταθερή αλλαγή. Η Τουρκία αισθάνεται μουσουλμανική όλο και περισσότερο. Η τάση ανησυχεί τους πολιτικούς που τάσσονται υπέρ του κοσμικού κράτους, καθώς και τους στρατιωτικούς. Αλλοι εκτιμούν ότι η απειλή εμφανίζεται διογκωμένη.
Η θρησκεία εξορίστηκε από την καρδιά του νέου τουρκικού κράτους πριν από 80 χρόνια. Ομως το ποσοστό των Τούρκων που προσδιορίζονται από την θρησκεία τους αυξήθηκε στο 46% εφέτος, έναντι 36% που ήταν πριν από επτά χρόνια, σύμφωνα με δημοσκόπηση του ανεξάρτητου Ιδρύματος Οικονομικών και Κοινωνικών Ερευνών, που εδρεύει στην Κωνσταντινούπολη. Η τάση αυτή εμφανίζεται σε πολλές μουσουλμανικές χώρες μετά την 11η Σεπτεμβρίου.
Κατά παράδοξο όμως τρόπο, η ενίσχυση της μουσουλμανικής ταυτότητας δεν συμβαδίζει με την άνοδο του φονταμενταλισμού, όπως για παράδειγμα στο Ιράκ, ούτε με την απαίτηση να γίνει το κράτος θρησκευτικό. Σύμφωνα με την ίδια δημοσκόπηση, το ποσοστό των Τούρκων που επιθυμούν την επιβολή του ισλαμικού νόμου έχει πέσει στο 9%, από 21%.
Ο ισχυρότερος ίσως παράγοντας που ωθεί τους Τούρκους προς τα ανατολικά, είναι οι απογοητευτικές δυσκολίες στις ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Ε.Ε.
Η πλειοψηφία των Τούρκων πιστεύει ότι αιτία των δυσκολιών δεν είναι το Κυπριακό, αλλά η θρησκεία. Πράγματι, το 2002 ο πρώην πρόεδρος της Γαλλίας, Βαλερί Ζισκάρ Ντ' Εστέν, είχε δηλώσει ότι η ένταξη της Τουρκίας θα αποτελούσε «το τέλος της Ευρώπης». Την ίδια άποψη διατυπώνει και ο Νικολά Σαρκοζί, υποψήφιος για τις προεδρικές εκλογές στη Γαλλία, ενώ ο ίδιος ο Πάπας, όταν ήταν ακόμη Καρδινάλιος, είχε δηλώσει δημόσια πως η Τουρκία δεν ταιριάζει με την Ευρώπη λόγω της θρησκείας της.
Οι αλλαγές αρχίζουν να επηρεάζουν το εμπόριο. Ενώ η Ευρώπη παραμένει ο σημαντικότερος εμπορικός εταίρος της Τουρκίας, οι συναλλαγές με γειτονικές χώρες, όπως η Συρία, το Ιράν και το Ιράκ, έχουν αυξηθεί θεαματικά τα τελευταία χρόνια.
Κατά την τελευταία τετραετία, η κυβέρνηση Ερντογάν κατάφερε να μειώσει τον πληθωρισμό στο κατώτερο επίπεδο μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο και να ανεβάσει τους δείκτες ανάπτυξης στο υψηλότερο επίπεδο, συμβάλλοντας στην ένταξη των θρησκευόμενων Τούρκων στους κοσμικούς θεσμούς.
Ακόμη και έτσι όμως, η αυξανόμενη θρησκευτικότητα μπορεί να προκαλέσει κλυδωνισμούς στην κοινωνία. Οι δυσκολίες με την Ε.Ε. αναζωπυρώνουν την απογοήτευση και τον αποπροσανατολισμό. Αυτός είναι και ο λόγος που Τούρκοι αξιωματούχοι, περιλαμβανομένου και του Ερντογάν, έδειχναν διστακτικοί ενόψει της επίσκεψης του Πάπα, προσώπου που γι' αυτούς συμβολίζει την αποστροφή για το Ισλάμ.
Ομως ο Πάπας έφτασε και οι συναντήσεις θα γίνουν.
NEW YORK TIMES
