Την Αθήνα από τη Σπάρτη χωρίζουν δύο ημέρες. Οσες διέτρεξε πριν από τη μάχη του Μαραθώνα ο Φειδιππίδης, για να ζητήσει τη συνδρομή των Λακεδαιμονίων κατά των Περσών.

Αλλά τι είναι αυτό που τίς ενώνει; «Ο αρχαίος ελληνικός κόσμος δεν θα είχε ίσως την ίδια ακτινοβολία, εάν εξέλιπε η μία ή η άλλη πόλη, η Αθήνα ή η Σπάρτη, οι οποίες, άλλοτε σε συνεργασία και άλλοτε σε διαμάχη, καθόρισαν το πεπρωμένο και την ιστορική πορεία του Ελληνισμού».

Στο Πολιτιστικό Κέντρο του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αλέξανδρος Ωνάσης, στο Μανχάταν, θα πραγματοποιηθούν στις 5/12 από τον υπουργό Πολιτισμού, Γιώργο Βουλγαράκη, τα εγκαίνια της έκθεσης: «Αθήνα-Σπάρτη: Από τον 8ο έως τον 5ο αιώνα π.Χ.».

Μάθημα ιστορίας και πολιτισμού η έκθεση αυτή, η οποία, με ελεύθερη είσοδο, θα διαρκέσει ώς τις 12 Μαΐου 2007. Μια έκθεση που εξετάζει την παράλληλη πορεία των δύο πόλεων μέσα από 289 εκθέματα, μια έκθεση που δεν «βλέπει», ούτε ερμηνεύει τον αρχαίο κόσμο με μανιχαϊστικό τρόπο. Οι «καλοί» Αθηναίοι με την ιδεώδη δημοκρατία, οι «κακοί» Σπαρτιάτες με τη μιλιταριστική κοινωνία, τον ομοιόμορφο, αυστηρά λιτό, ογκολιθικό τρόπο ζωής. Γνωστή η ιστορία με τον Συβαρίτη, ο οποίος δοκίμασε τον μέλανα ζωμό και είδε τους κοιτώνες στους οποίους διέμεναν οι Σπαρτιάτες. «Τώρα καταλαβαίνω γιατί οι Σπαρτιάτες είναι οι γενναιότεροι άνθρωποι στον κόσμο. Οποιοσδήποτε λογικός άνθρωπος θα προτιμούσε μύριες φορές να πεθάνει από το να ζήσει μια τέτοια ζωή», αναφώνησε.

Ισως, βέβαια, αυτές τις ιστορικές παρεξηγήσεις να οφείλονται και στο γεγονός ότι την ιστορία των δύο πόλεων και των πολέμων συνέγραψαν δύο Αθηναίοι ιστορικοί, ο Ηρόδοτος και ο Θουκυδίδης.

Η Αθήνα, μικρή πόλη - κράτος, είχε την επαναστατική ιδέα της ταυτόχρονης τάξης και ελευθερίας σε μια κοινωνία.

Γνώριζαν τα ακραία πάθη που υπάρχουν σε κάθε ανθρώπινο ον, αλλά είχαν πίστη στην ικανότητα του κάθε ατόμου στη λογική και στη διατήρηση του αυτοελέγχου. Το άτομο μπορεί να τύχει εμπιστοσύνης, έλεγε ο Περικλής. Αφήστε το μόνο του. Η πίστη αυτή, δημιούργησε την πρώτη δημοκρατία και την πρώτη κοινωνία στην οποία κάθε πολίτης είχε τα ίδια δικαιώματα και ήταν ίσος με τον άλλο, μπροστά στο νόμο.

Πώς κατάφεραν κάτι τόσο μεγάλο οι Αθηναίοι σε μια μικρή πόλη - κράτος; Κανείς δεν γνωρίζει σίγουρα, αλλά μερικοί πιστεύουν ότι η αιτία βρίσκεται στο ότι ζούσαν στο σταυροδρόμι τριών ηπείρων και ταξίδευαν σε ολόκληρη τη Μεσόγειο, ίδρυσαν αποικίες και το εμπόριο άνθισε. Αναπτύχθηκε έτσι, η περιέργεια του εξερευνητή και η επιθυμία του φιλόσοφου να αναζητήσει βασικές αλήθειες που τους οδήγησαν στην τέχνη, τη λογοτεχνία, τη φιλοσοφία και την πολιτική.

To ιωνικό και το δωρικό στοιχείο

Αθήνα-Σπάρτη. Διαφορετικές πολιτικές και κοινωνικές μορφές οργάνωσης και διαφορετικές μορφές καλλιτεχνικής έκφρασης, που οποία αντανακλούν το μεγαλείο και την ακτινοβολία της ιωνικής Αθήνας και της δωρικής Σπάρτης.

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν τις νίκες των Ελλήνων εναντίον των Περσών η προσπάθεια των δυο πόλεων για επικράτηση ανάμεσα στις άλλες ελληνικές πόλεις εκδηλώνεται όλο και πιο δυναμικά. Η ίδρυση της πανελλήνιας Δηλιακής συμμαχίας θα δώσει την ευκαιρία στους Αθηναίους, με την ασύγκριτη ναυτική τους δύναμη, να την μετατρέψουν σε ηγεμονία. Από την άλλη μεριά η οργάνωση της πελοποννησιακής συμμαχίας από τους Σπαρτιάτες, οδήγησε αναπόφευκτα στην πόλωση και τη δημιουργία δύο ρευμάτων στα ελληνικά πράγματα.

Κορύφωση στην αντιπαλότητα αυτή ήταν ο εμφύλιος ουσιαστικά πόλεμος που άρχισε το 431 π.Χ. και, με κάποια διαλείμματα, διήρκησε ως το 404 π.Χ. με νίκη της Σπάρτης και των συμμάχων της. Ενα τόσο σημαντικό γεγονός, από το οποίο βγήκαν εξαντλημένες και οι δύο πόλεις.

Στο εξής η μεν Αθήνα έχοντας χάσει την οικονομική και τη ναυτική της δύναμη θα εξακολουθήσει να είναι το μεγαλύτερο πνευματικό και καλλιτεχνικό κέντρο της αρχαιότητας, η δε Σπάρτη διατηρώντας τη στρατιωτική της δύναμη θα παίζει κάποιο ρόλο ισορροπίας στις μεταξύ των ελληνικών πόλεων διενέξεις.

Ουσιαστικά όμως η όλη κατάσταση προετοιμάζει τη διάλυση του σχήματος πόλεως- κράτους, την ενεργό ανάμιξη του βασιλιά Φιλίππου και την ανάληψη της ηγεσίας των ελληνικών δυνάμεων από τον Μέγα Αλέξανδρο για την εκστρατεία όλων των ελληνικών πόλεων στην Ανατολή.

Η Αθήνα και η Σπάρτη διαφορετικές σε νοοτροπία, οργάνωση και καλλιτεχνική έκφραση, ειδικά σε καιρούς ειρήνης, διαμόρφωσαν αυτό που σήμερα είναι παγκόσμια γνωστό και καθολικά αποδεκτό ως κλασικός ελληνικός πολιτισμός.

Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα, με πολλά βουνά και λίγους φυσικούς πόρους. Αυτό που παρήγαγε κυρίως, ήταν ιδανικά, τα οποία μοιράστηκε με όποιον ενδιαφερόταν να τα ανακαλύψει. Το γεγονός ότι τόσο πολλοί ενδιαφέρθηκαν γι' αυτά τα ιδανικά και για τόσο πολύ καιρό, είναι δείγμα της διαρκούς αξίας τους.

K.T.

* Στη φωτογραφία ένα από τα εκθέματα, η μαρμάρινη προτομή ενός οπλίτη, φερόμενου ως «Λεωνίδα». 480-470 π.Χ. Παριανό μάρμαρο. Βρέθηκε στην Ακρόπολη της Σπάρτης, στο ΝΔ μέρος του περιβόλου του ιερού της Αθηνάς Χαλκιοίκου.