Του Κώστα Δεληγιάννη
Νέες αστρονομικές παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν για μία ακόμη φορά το γεγονός ότι η Ιώ, ο τέταρτος μεγαλύτερος δορυφόρος του Δία, αποτελεί το ουράνιο σώμα με τη μεγαλύτερη ηφαιστειακή δραστηριότητα στο ηλιακό μας σύστημα. Οι παρατηρήσεις αυτές προήλθαν από επίγειο τηλεσκόπιο στην Αριζόνα και αποκάλυψαν δύο τεράστια «κύματα» λάβας στη λεκάνη Loki Patera, όπου βρίσκεται ένας κρατήρας ηφαιστείου διαμέτρου 200 χιλιομέτρων.
Σύμφωνα με τις μετρήσεις, τα «κύματα» δημιουργήθηκαν σε δύο διαφορετικά σημεία της λεκάνης και κινήθηκαν σε αντίθετες κατευθύνσεις μέχρι, μερικούς μήνες αργότερα, να συναντηθούν. Εκτιμάται πως το ένα κύμα διαδιδόταν με ταχύτητα περίπου 1 χιλιομέτρων ανά ημέρα, ενώ το δεύτερο κάλυπτε διπλάσια απόσταση στο ίδιο χρονικό διάστημα.
Η ανακάλυψη δείχνει έμπρακτα πόσο έχουν εξελιχθεί τα τελευταία χρόνια οι τεχνολογίες απεικόνισης και τα συστήματα «προσαρμοστικής οπτικής», ώστε οι αστρονόμοι να μπορούν με επίγεια όργανα να εντοπίζουν κυματισμούς σε μία «θάλασσα» λάβας που βρίσκεται σε απόσταση 629 εκατομμυρίων χιλιομέτρων.
Για την παρατήρηση της Ιούς, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν το τηλεσκόπιο LBT (Large Binocular Telescope) και αξιοποίησαν μία σχετικά σπάνια ευθυγράμμιση της Ιούς, της Γης και την Ευρώπης, επίσης δορυφόρου του Δία. Έτσι, τον Μάρτιο του 2015, όταν η Ευρώπη παρεμβλήθηκε ανάμεσα στη Γη και την Ιώ, μπλόκαρε το μεγαλύτερο σχεδόν ποσοστό της ακτινοβολίας που εκπέμπει η λεκάνη Loki Patera.
Αποτυπώνοντας την Ιώ σε διάφορες φάσεις διέλευσης της Ευρώπης, οι επιστήμονες μπόρεσαν να καταγράψουν την υπέρυθρη ακτινοβολία που προέρχεται από διάφορες ζώνες της λεκάνης. Έτσι, δημιούργησαν έναν θερμικό χάρτη της περιοχής, όπου τα φωτεινότερα σημεία αντιστοιχούν σε “φρέσκια” και θερμότερη λάβα, ενώ τα σκοτεινότερα σε παλιότερα και πιο ψυχρό μάγμα. Έτσι, από την κατανομή αυτών σημείων, μπόρεσαν να διακρίνουν τόσο την ύπαρξη των δύο “κυμάτων”, όσο και την κίνησή τους.
Το φαινόμενο αυτό οφείλεται στην ψύξη τμημάτων της λεκάνης, τα οποία αποκτούν έτσι μεγαλύτερη πυκνότητα και βυθίζονται κάτω από την επιφάνεια του δορυφόρου. Η κίνηση αυτή συμπαρασύρει ακόμη περισσότερα, γειτονικά κομμάτια του φλοιού, με συνέπεια στο κενό που δημιουργείται να αναδύεται νέα ποσότητα λάβας, σχηματίζοντας “κύματα”.
Σε άλλες περιπτώσεις , οι ρωγμές στον φλοιό είναι τόσο στενές που το μάγμα εκτινάσσεται τον ουρανό, σχηματίζοντας πύρινα «σιντριβάνια». Η όλη διαδικασία διαρκεί μήνες, ενώ φαίνεται να επαναλαμβάνεται ανά περίπου 1,5 έτος.
Η Ιώ είναι ένα από τα 67 γνωστά “φεγγάρια” του Δία και έχει μέγεθος λίγο μεγαλύτερο από τη Σελήνη. Λόγω της έντονης ηφαιστειακής δραστηριότητας, από το υπέδαφος απελευθερώνεται διοξείδιο του θείου, το οποίο σχηματίζουν πυκνά νέφη σε ύψος μερικών εκατοντάδων χιλιομέτρων.
