Θέματα που αφορούν τη διοίκηση, αμιγώς ακαδημαϊκά θέματα, καθώς και θέματα οργάνωσης των μεταπτυχιακών και διδακτορικών σπουδών περιλαμβάνει το νομοσχέδιο για την τριτοβάθμια εκπαίδευση, τα βασικά σημεία του οποίου παρουσίασε ο υπουργός Παιδείας Κώστας Γαβρόγλου, μία εβδομάδα πριν την ανάρτησή του προς διαβούλευση.
Σύμφωνα με τον σχεδιασμό του υπουργείου Παιδείας, στη Σύγκλητο θα συμμετέχουν οι Πρόεδροι όλων των Τμημάτων και ταυτόχρονα θα θεσμοθετηθεί το Πρυτανικό Συμβούλιο για την διευκόλυνση της καθημερινής διοίκησης των Α.Ε.Ι.
Όπως ανέφερε ο κ. Γαρβρόγλου, στις λειτουργίες διοίκησης και αντιπροσώπευσης, η αποτελεσματικότητα της διοίκησης θα ενισχυθεί σημαντικά μέσω της εκλογής των Αντιπρυτάνεων και μάλιστα σε ξεχωριστό ψηφοδέλτιο από τους Πρυτάνεις και με μονοσταυρία. Κατ’ αυτόν τον τρόπο διευρύνεται στο μέγιστο η δημοκρατική νομιμοποίηση όλων των διοικούντων και ενισχύεται η δυνατότητα των μελών ΔΕΠ που θέλουν να προσφέρουν χωρίς να δεσμεύονται από τη συγκρότηση της όποιας ομάδας ταυτόσημων απόψεων.
Στα συλλογικά όργανα θα δοθεί θεσμικά λόγος στους φοιτητές και θα επανέλθει η φοιτητική συμμετοχή στους Τομείς, τα Τμήματα και τη Σύγκλητο. Οι φοιτητές δεν θα συμμετάσχουν στην εκλογή μονοπρόσωπων οργάνων (Πρόεδρος, Κοσμήτορας, Πρύτανης, Αντιπρύτανης).
Παράλληλα, συγκροτούνται περιφερειακά Ακαδημαϊκά Συμβούλια Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας (Α.Σ.Α.Ε.Ε.). Ο κ. Γαβρόγλου επισήμανε ότι για πρώτη φορά θεσμοθετείται ένα όργανο σε επίπεδο περιφέρειας, το οποίο συγκροτείται από εκπροσώπους όλων των Πανεπιστημίων, ΤΕΙ και των Ερευνητικών Κέντρων (Ε.K.), οι οποίοι είναι μέλη ΔΕΠ ή ερευνητές της οικείας ή άλλης Περιφέρειας ή από το εξωτερικό, με τετραετή θητεία. Ανά τετραετία άλλο ίδρυμα θα αναλαμβάνει την προεδρία του Συμβουλίου. Στα Α.Σ.Α.Ε.Ε. θα συμμετάσχει και εκπρόσωπος του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου της κάθε Περιφέρειας. Τα Α.Σ.Α.Ε.Ε. θα έχουν ως κύριο σκοπό χάραξη στρατηγικής για την ανάπτυξη του Ενιαίου Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας, σε περιφερειακό επίπεδο, εκτιμώντας της αναπτυξιακές προοπτικές και την στρατηγική που έχει κάθε ίδρυμα, τη δυνατότητα εκπαιδευτικών και ερευνητικών συνεργειών μεταξύ των ιδρυμάτων και τη διαμόρφωση κρίσιμων κοινών υποδομών. Με αυτό τον θεσμό αναμένεται να ενταθεί η αλληλεπίδραση και η συνεργασία των ιδρυμάτων με κοινωνικούς, πολιτιστικούς και οικονομικούς συντελεστές της Περιφέρειας, των οποίων τη γνώμη θα ζητούν. Η θεσμοθέτηση του οργάνου αυτού προέκυψε από την ανάγκη ύπαρξης ενός οργάνου που χαράσσει στρατηγική, όχι στα στενά πλαίσια ενός και μόνον ιδρύματος, αλλά συνολικά για όλα τα ιδρύματα της περιφέρειας, προωθώντας εν τοις πράγμασι την ώσμωση, την συνέργεια και την εξωστρέφεια, χωρίς να εμπλέκεται στα της καθημερινής διοίκησης, αλλά ταυτόχρονα με αρμοδιότητες ουσιαστικής λογοδοσίας. Τα Α.Σ.Α.Ε.Ε. θα λειτουργούν συμπληρωματικά με το Εθνικό Συμβούλιο Εκπαίδευσης και Ανάπτυξης Ανθρώπινου Δυναμικού και την Επιτροπή Μελέτης των Οικονομικών της Εκπαίδευσης, τα οποία έχουν ήδη θεσμοθετηθεί.
Επιπλέον, όπως ανέφερε ο υπουργός Παιδείας, προωθούνται ρυθμίσεις που ενισχύουν το αυτοδιοίκητο των ΑΕΙ και συγκεκριμένα:
- Η διαδικασία προκήρυξης των θέσεων των καθηγητών Τ.Ε.Ι. θα διενεργείται εξ ολοκλήρου από τα οικεία ιδρύματα, με εξαίρεση τη διαδικασία για τη βεβαίωση ύπαρξης πίστωσης, όπως εφαρμόζεται ήδη για τα πανεπιστήμια.
- Οι άδειες απουσίας των καθηγητών των Α.Ε.Ι. να χορηγούνται αποκλειστικά από τον οικείο Πρύτανη / Πρόεδρο Τ.Ε.Ι., ανεξάρτητα από τον αριθμό των ημερών απουσίας.
- Για την απόκλιση από το υποχρεωτικό ωράριο των καθηγητών που παράλληλα συμμετέχουν στα όργανα διοίκησης των ιδρυμάτων, να εκδίδεται απόφαση από τον οικείο Πρύτανη / Πρόεδρο Τ.Ε.Ι.
- Η αρμοδιότητα της σύστασης τομέων να περιέλθει στα Α.Ε.Ι.
Σε ό,τι αφορά τα αμιγώς ακαδημαϊκά ζητήματα, θα δοθεί για πρώτη φορά η δυνατότητα σε φοιτητές εφόσον το επιθυμούν να παρακολουθήσουν και να εξεταστούν, επιπλέον των μαθημάτων του Τμήματος εισαγωγής τους, στο 25% των μαθημάτων ενός άλλου συνεργαζόμενου Τμήματος. Η συνεργασία των Τμημάτων, στη βάση της συνάφειας των επιστημονικών αντικειμένων που θεραπεύουν, θα γίνεται μέσω συμφωνιών των Τμημάτων. Η επιτυχία στις εξετάσεις των μαθημάτων θα συνοδεύεται από αντίστοιχο πιστοποιητικό.
Επίσης, τόνισε ότι στόχος της νομοθετικής παρέμβασης είναι να περιγραφούν οι ακαδημαϊκοί όροι και οι λειτουργικές προϋποθέσεις που θα διασφαλίσουν υψηλής ποιότητας μεταπτυχιακές σπουδές, ενώ ταυτόχρονα λαμβάνεται μέριμνα, ώστε να διασφαλιστεί η ελεύθερη πρόσβαση των φοιτητών στα ΠΜΣ ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, ο κ. Γαβρόγλου διευκρίνισε ότι με τις προτεινόμενες διατάξεις ενισχύεται η αυτοδιοίκηση των ΑΕΙ, τα οποία έχουν την ευθύνη για την ίδρυση, τη λειτουργία και την οικονομική διαχείριση των ΠΜΣ. Ταυτόχρονα, ο Υπουργός έχει δικαίωμα αναπομπής της απόφασης της Συγκλήτου περί ίδρυσης ΠΜΣ αν διαπιστώσει: (α) ότι υπάρχει πρόδηλη δυσαναλογία μεταξύ των τελών φοίτησης και των παροχών προς τους φοιτητές, ή (β) ότι το ύψος των τελών φοίτησης είναι τέτοιο που καθιστά αδύνατη ή δυσχερή τη συμμετοχή σε ΠΜΣ φοιτητών περιορισμένης εισοδηματικής ικανότητας, παραβιάζοντας τη γενική ελευθερία πρόσβασης στην παιδεία, ή (γ) ότι δεν είναι επαρκώς δικαιολογημένο το λειτουργικό κόστος του ΠΜΣ. Επίσης στον Υπουργό παραμένει και η τελική απόφαση έγκρισης των διακρατικών ΠΜΣ.
Επίσης, ετησίως θα δημοσιοποιείται, με ανάρτηση στην ιστοσελίδα των ΑΕΙ, ο απολογισμός εσόδων – εξόδων κάθε ΠΜΣ, με αναγραφή της κατανομής των δαπανών ανά κατηγορία, και ιδίως του ύψους των τελών φοίτησης, των αμοιβών των διδασκόντων στα Π.Μ.Σ. και του αριθμού των διδασκόντων που τις εισέπραξαν. Επίσης, κατά την πρώτη εφαρμογή του νόμου, τα ΑΕΙ οφείλουν επίσης να δημοσιοποιήσουν τον απολογισμό για τα έτη 2012 έως 2016.
Η διασφάλιση της ποιότητας των ΠΜΣ, σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας, αναβαθμίζεται με εσωτερική και εξωτερική ακαδημαϊκή αξιολόγηση. Η εξωτερική ακαδημαϊκή αξιολόγηση πραγματοποιείται περιοδικά (παρακολούθηση ανά έτος και τελική αξιολόγηση ανά πενταετία) από Επιστημονική Συμβουλευτική Επιτροπή (Ε.Σ.Ε.), η οποία συγκροτείται με απόφαση της οικείας Κοσμητείας και αποτελείται από εννέα έως δέκα πέντε μέλη ΔΕΠ άλλων Α.Ε.Ι. ή ερευνητές από Ιδρύματα του εσωτερικού ή εξωτερικού. Οι αξιολογήσεις δημοσιοποιούνται στο διαδικτυακό τόπο των ιδρυμάτων και κοινοποιούνται στον Υπουργό Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων.
Ο κ. Γαβρόγλου ανακοίνωσε ακόμη ότι η ελεύθερη πρόσβαση των φοιτητών στα ΠΜΣ διασφαλίζεται ανεξάρτητα από την οικονομική τους κατάσταση. Όπως έκανε γνωστό, για τον λόγο αυτό ενισχύεται η ίδρυση δωρεάν ΠΜΣ, καθότι προσμετράται θετικά η λειτουργία τέτοιων ΠΜΣ κατά τις επιχορηγήσεις των ιδρυμάτων. Ταυτόχρονα ενισχύεται η δωρεάν φοίτηση σε όσες περιπτώσεις υπάρχουν τέλη φοίτησης, ορίζοντας ότι σε κάθε ΠΜΣ το 40% των φοιτητών απαλλάσσονται των τελών φοίτησης, βάσει οικονομικών κριτηρίων. Αν οι φοιτητές με χαμηλό εισόδημα υπερβαίνουν το 40%, το Υπουργείο θα εξετάζει τη δυνατότητα κάλυψης των τελών, με επιπλέον επιχορήγηση του ιδρύματος. Πέραν των ανωτέρω, παρέχεται η δυνατότητα απαλλαγής φοιτητή από τα τέλη φοίτησης με παροχή επικουρίας αποκλειστικά ακαδημαϊκού περιεχομένου στο ίδρυμα. Από την πλευρά τους, τα ιδρύματα καλούνται να καλύπτουν τις λειτουργικές τους ανάγκες πρωτίστως από τα λοιπά μέσα χρηματοδότησης και μόνο αν αυτά δεν επαρκούν μπορούν να επιβάλουν τέλη φοίτησης. Τα ιδρύματα στην απόφαση ίδρυσης ΠΜΣ καλούνται να καταθέσουν ειδική αιτιολόγηση της τυχόν ανάγκης επιβολής τέλους φοίτησης, καθώς και του ύψους του τέλους αυτού σε αναλογία προς τις πάσης φύσεως παροχές προς τους φοιτητές. Επιπλέον, δίνεται η δυνατότητα στο 1/3 των μελών ΔΕΠ του οικείου Τμήματος να αντιλέξει σε περίπτωση που θεωρεί ότι το οριζόμενο στην εισήγηση τέλος φοίτησης είναι υψηλό και αυτό δημιουργεί απαίτηση από την Σύγκλητο να αποφανθεί αιτιολογημένα επ’ αυτών των αντιρρήσεων.
Σύμφωνα με τον κ. Γαβρόγλου, η ακαδημαϊκότητα των ΠΜΣ διασφαλίζεται και με μια σειρά διατάξεων που σκοπό έχουν να συνδέσουν την λειτουργία των ΠΜΣ με τις αντικειμενικές δυνατότητες των Τμημάτων για την λειτουργία υψηλή στάθμης ΠΜΣ. Σύμφωνα με αυτό το σκεπτικό, ορίζεται ότι ΠΜΣ οργανώνονται και λειτουργούν σε αυτοδύναμα τμήματα που παρέχουν σπουδές πρώτου κύκλου. Μη αυτοδύναμα τμήματα των ΑΕΙ μπορούν να συμμετέχουν σε διατμηματικά ή διαιδρυματικά ΠΜΣ μόνο σε συνεργασία με αυτοδύναμα τμήματα. Οι διδάσκοντες σε ΠΜΣ προέρχονται κατά 60% τουλάχιστον από τα μέλη ΔΕΠ του οικείου Τμήματος (και 80% σε περίπτωση διατμηματικού). Ο υπουργός Παιδείας πρόσθεσε ότι, διασφαλίζοντας την ουσία της έννοιας του δημόσιου λειτουργού της εκπαίδευσης, ορίζεται η προτεραιότητα της συμμετοχής αμισθί σε ΠΜΣ έναντι της συμμετοχής επ’ αμοιβή. Συγκεκριμένα, προβλέπεται ότι για να αμειφθεί μέλος Δ.Ε.Π. για τη συμμετοχή του σε ΠΜΣ, πρέπει να συμμετέχει αμισθί σε τουλάχιστον ένα ΠΜΣ του Τμήματός του ή άλλου Τμήματος του ιδίου ή άλλου ΑΕΙ και η αμοιβή αυτή δεν μπορεί να υπερβαίνει το 20% των μηνιαίων τακτικών αποδοχών του.
Σε ό,τι αφορά τον τρίτο κύκλο σπουδών, ο οποίος παρέχεται από αυτοδύναμα Τμήματα Πανεπιστημίων, σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας, ορίζονται διατάξεις που συστηματοποιούν τη διαδικασία επιλογής υποψηφίων διδακτόρων, τον ορισμό των επιβλεπόντων και των τριμελών συμβουλευτικών επιτροπών, τις υποχρεώσεις των υποψηφίων διδακτόρων και την διαδικασία υποστήριξης της διατριβής.
Στη φιλοσοφία της ενίσχυσης του Ενιαίου Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης και Έρευνας το υπουργείο κρίνει ιδιαίτερα σημαντική την εισαγωγή διάταξης σύμφωνα με την οποία μπορεί να δοθεί από το Τμήμα εντολή επίβλεψης διδακτορικών διατριβών και σε μέλη ΕΠ ΤΕΙ (καθηγητές, αναπληρωτές καθηγητές, και μόνιμους επίκουρους καθηγητές) ή ερευνητές Α΄, Β΄ ή Γ΄ βαθμίδας από ερευνητικά κέντρα του άρθρου 13α του ν. 4310/2014, με την προϋπόθεση όλοι οι ανωτέρω να είναι κάτοχοι διδακτορικού διπλώματος. Όπως επισημαίνει, η διάταξη αυτή θα αναβαθμίσει τις ακαδημαϊκές δυνατότητες των μελών Ε.Π. και των ερευνητών, δίνοντας στα Πανεπιστημιακά Τμήματα με τα οποία συνεργάζονται την δυνατότητα, την ευθύνη και την ηθική υποχρέωση να δώσουν επίσημο χαρακτήρα σε αυτό το οποίο σε μεγάλο βαθμό γίνεται σήμερα, δηλ. την άτυπη επίβλεψη επί της ουσίας υποψηφίων διδακτόρων.
