Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]

Πρωταγωνιστής σε ένα έργο, στο οποίο άνθρωποι εγκλωβισμένοι στα πάθη και τις φιλοδοξίες τους προσπαθούν να σωθούν, προδίδοντας τα πιο αγαπημένα τους πρόσωπα και τον ίδιο τους τον εαυτό, ο ηθοποιός Μάνος Καρατζογιάννης μάς μιλά για την παράσταση «Το χέρι του Γιάνος».

Πόσος φόβος χρειάζεται, για να γεννήσει μια προδοσία; Τι φοβάται η Ευρώπη του σήμερα; Αυτά τα ερωτήματα διερευνά το έργο του Ντάνιελ Ντιμέκο, που παρουσιάζεται σε σκηνοθεσία Ιουλίας Σιάμου και Ζωρζίνας Τζουμάκα, στον Κάτω Χώρο του Θεάτρου του Νέου Κόσμου.

Ως ένας ήρωας που είναι ικανός για το υψηλό, αλλά και για το χαμηλότερο, και προσπαθεί μάταια να μην προδώσει και να μην προδοθεί, ο Μάνος Καρατζογιάννης μιλά για το έργο και για τα συναισθήματά του για τη σημερινή Ελλάδα.

Τι πραγματεύεται το έργο;

Ο Ντάνιελ Ντιμέκο είναι νέος Αργεντινός βραβευμένος συγγραφέας, του οποίου έργο παρουσιάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, σε μετάφραση του Κωνσταντίνου Χατζόπουλου. Έχει γράψει συνολικά πέντε έργα. Όλα κινούνται μέσα σε ένα συγκεκριμένο ιστορικό πλαίσιο, που προκύπτει μέσα από ενδελεχή έρευνα. Εστιάζει στον άνθρωπο ως πολίτη της Ιστορίας. Πώς βιώνει την εποχή του, τόσο σε ιδιωτικό, όσο και σε δημόσιο επίπεδο.

Το “Χέρι του Γιάνος”, που είναι το πρώτο του έργο, μας ταξιδεύει στη σταλινική Ρωσία του 1938, την περίοδο της βίαιης διαδοχής της εξουσίας από τον Γιοζ στον Μπέρια. Λίγο πριν ξεσπάσει ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Είναι η εποχή των μεγάλων εκκαθαρίσεων: από τη μια, των ανθρώπων του Γιοζ και, από την άλλη, των καλλιτεχνών, συμβόλων της ελεύθερης έκφρασης. Μια αλληγορία είναι το έργο μας, που κινείται ανάμεσα στο δίπτυχο εξουσία - προδοσία. “Όσο το πρόσωπο της εξουσίας, κάτω από τη μάσκα οποιουδήποτε χρώματος θα αγριεύει, τόσο ο άνθρωπος θα εξευτελίζεται, είτε ασκεί την εξουσία, είτε είναι αυτός, πάνω στον οποίον ασκείται”, όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Όσκαρ Ουάιλντ στην “Ψυχή του Ανθρώπου στον Σοσιαλισμό”.

Οι ήρωες του έργου ακροβατούν μετέωροι ανάμεσα στην επιθυμία και την ανάγκη, μέσα σε μια ναρκοθετημένη δημόσια σφαίρα γεμάτη αβεβαιότητες. Για να προδώσουν στο τέλος και να προδοθούν μέσα από μια εξαντλητική διαδρομή ανατροπών και συγκρούσεων, αφού πρώτα εισβάλλει ο δημόσιος τρόμος, ακόμη και στις πιο ιδιωτικές τους σχέσεις. Ο Φόβος… ο Φόβος, που καλλιεργεί η εκάστοτε εξουσία, είναι που απομονώνει τον άνθρωπο. Υπονομεύει την επαφή και την έκφραση. Μπορεί να καταλύσει κάθε αξία.

1938. Τρόμος πλανάται πάνω από τη Σοβιετική Ένωση. Τα όργανα της Μυστικής Αστυνομίας φροντίζουν να «καθαρίσει» η χώρα: συλλήψεις ξένων και αντικαθεστωτικών, εικονικές δίκες και προπαγάνδα μέσω του Τύπου. Τα τρένα για τη Σιβηρία γεμίζουν με κατάδικους. Στη Μόσχα, πέντε άνθρωποι: ο δημοσιογράφος Γιάνος Νόβικοφ, η Γερμανίδα σύντροφός του, συγγραφέας Ματίλντα Ζέβιτ, η ποιήτρια Άννα Κόζλοβα (ρόλος εμπνευσμένος από την Αχμάτοβα), ο επερχόμενος διοικητής της Μυστικής Αστυνομίας, Λαβρέντι Μπέρια, και το “τσιράκι” του, Μαρία Πανίτζε,  είναι εγκλωβισμένοι στα πάθη και τις φιλοδοξίες τους. Για να υπερασπιστούν είτε τη θέση τους, είτε τη ζωή τους, θα προδώσουν τα πιο κοντινά και αγαπημένα τους πρόσωπα, ακόμη και τον ίδιο τους τον εαυτό.

Ο Γιάννος, που υποδύομαι στην παράσταση, έχει ένα συνηθισμένο όνομα, γιατί έχει ένα σύνηθες χαρακτηριστικό σε όλους τους ανθρώπους: είναι ικανός για το υψηλό, αλλά και για το χαμηλότερο. Είναι μαλακός σαν το χόρτο, όπως γράφει και ο Σεφέρης στον “Τελευταίο σταθμό”. Μετέωρος, ακροβατεί ανάμεσα στην ανάγκη του για εξουσία και την αγάπη του για τη Ματίλντα. Με μοναδικό “πατέρα” τον Στάλιν, έχει αποφασίσει να επιβιώσει σε έναν ναρκοθετημένο δημόσιο χώρο, πάση θυσία. Είναι ένας από εμάς. Γίνεται γρανάζι του οποιουδήποτε συστήματος, μέχρι να παρανοήσει και, εν τέλει, να θυσιαστεί. Με το χέρι του, κινεί κατ’ ουσία ολόκληρη την ιστορία, πριν συνθλιβεί και ο ίδιος από αυτήν. Προσπαθεί να μην προδώσει και να μην προδοθεί. Τελικά, κάνει και τα δύο, μια και τον προδίδει το ίδιο του το νευρικό σύστημα.

Συγκρούονται τα αισθήματα, που νιώθω για την Ελλάδα σήμερα. Ένα θυμικό γεμάτο αντιφάσεις: θλίψη, πόνος, οργή, αγάπη, περηφάνια, ντροπή. Θυμάμαι, καμιά φορά, την απάντηση της Μελίνας Μερκούρη στο ερώτημα “Τι είναι η Ελλάδα;”: “Μαγεία και Καταστροφή μαζί!”. Δεν καταλάβαινα μικρός την Καταστροφή! Τώρα, βλέπω: την έλλειψη δεοντολογίας, τον φασισμό, την οικογενειοκρατία, τη διχόνοια, την καπατσοσύνη συχνά των δημόσιων προσώπων, αλλά και των πολιτών. Όλοι, μάλλον, τα βλέπουμε. Αργεί, όμως, να αλλάξει κάτι. Η ανοχή μας είναι, ίσως, μεγάλη. Δεν ξέρω… Χάθηκε και η πίστη μας. Και δεν εννοώ τη θρησκευτική. Η πίστη μας ότι μπορεί να αλλάξει κάτι. Και, χωρίς πίστη, δεν μετακινούνται ούτε οι άνθρωποι, ούτε τα βουνά, ούτε ακόμη και τα θεατρικά πρόσωπα από το χαρτί στη σκηνή.

Με μια φίλη, σπουδαία ηθοποιό χρόνων, όταν θυμώνουμε και απογοητευόμαστε με όλα αυτά, καταλήγουμε: “Ψυχραιμία, Αγάπη, Χιούμορ!”. Χρειάζεται, όμως, να ενηλικιωθούμε κι εμείς οι πολίτες. Δεν μου πολυπάνε οι συμβουλές. Αλλά σε μένα, ο μεγαλύτερος εχθρός έχει σταθεί ο εαυτός μου. Στον εύκολο εαυτό μας να αντισταθούμε οι πολίτες. Αλλά χρειάζεται και οι πολιτικοί να αγαπήσουν αυτόν τον τόπο. Και με σθένος και εντιμότητα, να εμπνεύσουν τους πολίτες. Να αποκατασταθούν κάπως οι σχέσεις μας. Το ίδιο θα πρέπει να θέλουμε πολίτες και πολιτικοί. Τον ίδιο σκοπό να έχουμε. Με την ίδια θέρμη. Πρέπει, επιτέλους, να συμφωνήσουμε σε κάποια πράγματα και να παλέψουμε για αυτά.

Τι σας τονώνει το ηθικό;

Ο έρωτας και οι φίλοι μου! Η αδελφή μου και η μάνα μου. Ο ανιψιός μου και ο σκύλος μου. Τα μικρά παιδιά και οι μεγάλοι άνθρωποι. Η ποίηση και το θέατρο. Είναι σαν παστίλια πόνου αυτήν την περίοδο για μένα. Δρα θεραπευτικά!

Μετάφραση: Κωνσταντίνος Χατζόπουλος, σκηνοθεσία: Ιουλία Σιάμου - Ζωρζίνα Τζουμάκα, σκηνικά - κοστούμια: Άση Δημητρολοπούλου, σχεδιασμός φωτισμών: Αποστόλης Τσατσάκος, πρωτότυπη μουσική: Δημήτρης Πικράκης, σχεδιασμός προβολών: Ντένης Κωστόπουλος, φωτογραφίες: Κωνσταντίνος Λέπουρης. Παίζουν: Νικόλας Αγγελής (Μπέρια), Ελένη Ζαραφίδου (Ματίλντα), Μάνος Καρατζογιάννης (Γιάνος), Καλλιόπη Παναγιωτίδου (Μαρία), Έβρη Σωφρονιάδου (Άννα).

Θέατρο του Νέου Κόσμου - Κάτω Χώρος: Αντισθένους 7 & Θαρύπου - Αθήνα, τηλ.: 210 9212900. Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Τετάρτη έως Σάββατο: 21:15, Κυριακή: 19.00. Τιμές εισιτηρίων: Τετάρτη, Πέμπτη και Παρασκευή: κανονικό: 12 ευρώ, φοιτητικό: 10 ευρώ, ανέργων: 8 ευρώ, Σάββατο και Κυριακή: κανονικό: 13 ευρώ, φοιτητικό και ανέργων: 10 ευρώ. Προπώληση εισιτηρίων: καταστήματα: Public, Seven Spots, Reload, Media Markt, βιβλιοπωλεία Ευριπίδης, τηλεφωνικά: 11876, ηλεκτρονικά: viva.gr.