Τα δημοψηφίσματα στη Γαλλία και την Ολλανδία λειτούργησαν ως ένα είδος φόρουμ, στο οποίο οι άνθρωποι εξέφρασαν τις ελπίδες και τους φόβους τους για την οικονομία, σχολιάζει ο εξέχων οικονομολόγος Τζέρεμι Ρίφκιν στην εφημερίδα του Αμβούργου «Die Zeit».

Το ολλανδικό και το γαλλικό «όχι» μπορεί να θεωρηθεί μια διαμαρτυρία κατά της απελευθέρωσης των αγορών και της οικονομικής αναστάτωσης, σημειώνει, προσθέτοντας «Αυτό δεν συμβαίνει μόνο στην Ευρώπη, αλλά σε ολόκληρο τον κόσμο. Ολο και περισσότεροι Ευρωπαίοι διερωτώνται ποιό οικονομικό μοντέλο, αυτό μιας φιλελεύθερης ή αυτό μιας κοινωνικής αγοράς, υπόσχεται το καλύτερο οικονομικό μέλλον».

Στη Δύση γίνεται μια ενδοσκόπηση για τον καπιταλισμό, συμπληρώνει. Αν η Ευρώπη επιτύχει την κοινωνική μεταρρύθμιση του καπιταλισμού, τότε θα αποτελέσει πρότυπο για τον υπόλοιπο κόσμο, καταλήγει.

Οι απόψεις του αυτές συμπίπτουν με αυτές που διατυπώνει στο τελευταίο του βιβλίο «Το Ευρωπαϊκό Ονειρο», στο οποίο υποστηρίζει ότι η Ευρώπη βρίσκεται στη διαδικασία προσδιορισμού ενός οράματος για το μέλλον.

Στο «The European dream» κάνει μια σύγκριση μεταξύ του αμερικανικού ονείρου και του ευρωπαϊκού. Λέει λοιπόν ότι το αμερικανικό όνειρο βασίστηκε στην πρόοδο και την ευημερία του ατόμου, δηλαδή ο Αμερικανός κάνει καλές σπουδές, δουλεύει, μοχθεί, ευημερεί, πάει καλά και πάντα το αμερικανικό όνειρο αναφέρεται στο άτομο. Αντίθετα, η Ευρώπη βασίζεται στην ευημερία του συνόλου, στην ευημερία της κοινωνίας, στην ευημερία της κοινότητας, μέσα στην οποία το άτομο μπορεί να εργαστεί και να ευημερεί.

Ο Ρίφκιν δίνει κάποια στατιστικά στοιχεία, όπως πόσοι Αμερικάνοι ανά 100 άτομα είναι στις φυλακές, πόσοι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, κοινωνικά στοιχεία πάνω στα οποία η Ευρωπαϊκή Ενωση έχει καλύτερους δείκτες.

Ωστόσο, το θέμα είναι αν το ίδιο όνειρο για την Ευρώπη, που συχνά-πυκνά έχει την ψευδαίσθηση πως είναι ένας επίγειος παράδεισος, έχει ο κ. Σιράκ, ο κ. Σρέντερ, ο κ. Μπλερ, κι αν αυτό τουλάχιστον εφάπτεται –δεν λέμε να ταυτίζεται- με τα όνειρα των πολιτών.

Το σύμβολο της Αμερικής είναι ο μοναχικός καουμπόι, η ατομική ανεξαρτησία. Στην Ευρώπη, αν δεχτούμε ότι είναι ο κύκλος -το ιδανικό της ενότητας- στην ευρωπαϊκή σημαία, το πρόβλημα έγκειται στο ότι είναι ελλειπτικός.

* Στη φωτογραφία «Η αρπαγή της Ευρώπης» του Ρούμπενς

K.T.