Γιώργος Σ. Κουλουβάρης
[email protected]

Πρωταγωνίστρια σε ένα αριστουργηματικό έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που διερευνά αν είναι δίκαιο ένας ευφυής άνθρωπος να διαπράξει ένα έγκλημα, καταπατώντας τον νόμο, όταν, με την πράξη του αυτή θα ωφελήσει την ανθρωπότητα, η ηθοποιός Θάλεια Ματίκα μάς μιλά για την παράσταση «Έγκλημα και τιμωρία».

Το γνωστό μυθιστόρημα, που, κατά πολλούς, θεωρείται το σημαντικότερο του σπουδαίου Ρώσου συγγραφέα Φίοντορ Μ. Ντοστογιέφσκι, παρουσιάζεται σε διασκευή και σκηνοθεσία του αναμορφωτή του γεωργιανού θεάτρου και καλλιτεχνικού διευθυντή του Kote Marjanishvili Theatre, Λεβάν Τσουλάτζε, στο θέατρο Άνεσις, από τις 8 Οκτωβρίου.

Ενσαρκώνοντας μία πόρνη, μια αμαρτωλή αγία, στην επική αυτή φιλοσοφική πραγματεία πάνω στο έγκλημα, η οποία παίρνει τη  διάσταση ενός αστυνομικού θρίλερ με θρησκευτικές, φιλοσοφικές και κοινωνικές διαστάσεις, η Θάλεια Ματίκα μιλά για το έργο και για τα εγκλήματα του σύγχρονου κόσμου μας.

Τι διερευνά ο Ντοστογιέφσκι σε αυτό το λογοτεχνικό αριστούργημα;

Την ανατομία της ανθρώπινης ψυχής, όταν βρίσκεται σε οριακές καταστάσεις. Τα κίνητρα μιας εγκληματικής πράξης, την προεργασία της, τις συνέπειές της και την τιμωρία που, αναπόφευκτα, ακολουθεί. Σκιαγραφεί την προσωπικότητα ενός “ιδεολόγου” εγκληματία, που πιστεύει ότι, με την πράξη του, θα συμβάλλει σε μία καλύτερη ανθρωπότητα. Επίσης, καίριο σημείο, που εξετάζεται ενδελεχώς, είναι η σχέση τού ανθρώπου με τον Θεό. Τη διάθεσή του  να υπομένει όλες τις κακουχίες και όλους τους πόνους, με ανέχεια και στωικότητα, καθώς, μόνο έτσι, ο Θεός θα τον συγχωρήσει.

Φυσικά, κυρίως μέσω του Ρασκόλνικωφ, όλα αυτά αμφισβητούνται. Η γραφή βάζει τόσο βαθιά το μαχαίρι στο κόκκαλο, που ο Τολστόι δήλωσε για τον Ντοστογιέφσκι ότι “επειδή είναι άρρωστος, πιστεύει ότι όλος ο κόσμος είναι σαν κι αυτόν”. Βέβαια, ο Ντοστογιέφσκι βρισκόταν σε άλλους κύκλους από τον αστό Τολστόι. Άνθρωπος με πάθη, έχοντας “εξοριστεί” στη Σιβηρία, όπως και ο ήρωάς του, Ρασκόλνικωφ, είχε γνωρίσει από πολύ κοντά τον ανθρώπινο πόνο και τις ανθρώπινες αδυναμίες.

Ο Ρασκόλνικωφ είναι ένας ρομαντικός φοιτητής της Νομικής. Μορφωμένος, ευαίσθητος, με φιλοσοφικές ανησυχίες. Ζει στα όρια της οικονομικής εξαθλίωσης. Βλέπει το έγκλημα σαν έναν τρόπο διαφυγής από την άσχημη οικονομική κατάσταση, στην οποία βρίσκεται, αλλά δεν είναι αυτός ο λόγος που τον κινητοποιεί. Με τον φόνο αυτό, πιστεύει ότι θα απαλλάξει τους συνανθρώπους του από έναν άνθρωπο, που έκανε τη ζωή τους μίζερη και το κοινωνικό σύνολο χειρότερο. Έχοντας ως δικαιολογία ότι πολλοί σπουδαίοι άνθρωποι εγκλημάτησαν για το γενικότερο καλό της ανθρωπότητας, αποφασίζει να ακολουθήσει τον δρόμο τους. Είναι ευφυής, διαθέτοντας, επίσης, υψηλή συναισθηματική νοημοσύνη. Αυτό τον καθιστά ευάλωτο στα ερεθίσματα, που του προκαλεί η συνολική κοινωνική εξαθλίωση. Όταν συναντά την αδικία, δεν μένει στο να την αναλογίζεται. Την εισπράττει πολύ έντονα και μεταφράζεται πάνω του σε ψυχολογική αστάθεια και σε σωματικό πόνο.

Ποιοι λόγοι τον ωθούν στο έγκλημα;

Η ορμή της νιότης του δεν τον αφήνει να συμβιβαστεί. Η καλλιέργειά του τον οδηγεί σε συνεχείς σκέψεις και συμπεράσματα. Αρνείται να ανεχτεί την κοινωνική αδικία. Με αφορμή κάποια από τα προσωπικά του προβλήματα, όπως το γεγονός ότι η αδελφή του ετοιμάζεται να “θυσιαστεί” σε έναν γάμο, μόνο και μόνο για να τον βοηθήσει, κινητοποιείται και αποφασίζει να διαπράξει φόνο, σκεπτόμενος ότι δεν εγκληματεί με αυτόν τον τρόπο. Ο Ρασκόλνικωφ είναι ο πρώτος αναρχικός ήρωας της λογοτεχνίας. Ο Ντοστογιέφσκι μάς παρουσιάζει έναν ρομαντικό επαναστάτη - τρομοκράτη.

Μετά την πράξη του, η ψυχολογική και σωματική του αστάθεια εντείνονται, συνεπικουρούμενες από την παρουσία του ανακριτή Πορφύρη, ο οποίος παίζει μαζί του, όπως η γάτα με το ποντίκι. Αναζητώντας τη χαμένη του γαλήνη, συναντά την ηρωίδα που  υποδύομαι, τη Σόνια, μία κοπέλα που έχει βγει στην πορνεία, για να θρέψει την οικογένειά της. Είναι βαθιά θρησκευόμενη, και ο συγγραφέας, κατά κύριο λόγο, μέσω αυτής, περιγράφει τα βαθιά θρησκευτικά στοιχεία του έργου.

Στη σχέση τους, τίθεται πολύ έντονα το θέμα του προορισμού του ανθρώπου κι αν αξίζει να θυσιάζεται κανείς για τους άλλους, ενώ ξέρει ότι η θυσία του αποβαίνει άκαρπη. Ο Ρασκόλνικωφ αρνείται να κατανοήσει τη θρησκευτική λογική και τη θυσία της Σόνια, η οποία προτάσσει την άδολη αγάπη προς τον συνάνθρωπο ως τη μόνη σωτηρία τού κόσμου. Προσπαθεί να τον εξιλεώσει, υπενθυμίζοντάς του ότι ο Θεός υπάρχει και ότι η πίστη προς Αυτόν αποτελεί το καταφύγιο των δοκιμασμένων ψυχών.

Είναι, πράγματι, δύσκολη η μεταφορά, ειδικά όταν πρόκειται για ένα τόσο σημαντικό λογοτεχνικό κείμενο, μεγάλο σε αξία, αλλά και σε έκταση. Είναι ευτυχές το ότι η μεταφορά γίνεται από τον κ. Τσουλάτζε, καθώς είναι ένας καλλιτέχνης, που - λόγω καταγωγής, και όχι μόνο - γνωρίζει πολύ καλά τα έργα του Ντοστογιέφσκι. Έχει συμπιέσει με μαεστρία τα σημεία τομής τού μυθιστορήματος, προσδίδοντάς τους θεατρική αξία. Το έργο μπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα αστυνομικό θρίλερ, σαν ένα κοινωνικό δράμα, σαν ένα παραμύθι, σαν μια θρησκευτική πραγματεία. Αυτή η ολότητα αποδεικνύει περίτρανα ότι πρόκειται για ένα πανανθρώπινο κείμενο και, γι’ αυτό, χαρακτηρίζεται ως αριστούργημα.

Στην Ελλάδα, όπως και σε όλο τον πλανήτη, καθημερινά, διαπράττονται εγκλήματα, μικρά, μεγάλα, αιματηρά, πολιτιστικά, κοινωνικά κ.ο.κ.. Είναι μια πολύ ταραγμένη περίοδος, η οποία με έχει τρομοκρατήσει, γιατί φοβάμαι μην ακολουθήσουν οι χειρότερες των εξελίξεων. Εγκλήματα ανέκαθεν διαπράττονταν. Το ζήτημα είναι ότι, αυτήν την εποχή, συγχρόνως με την εγκληματικότητα, ανθίζει και η απρόσωπη διάθεση και η απάθεια απέναντι στα γεγονότα. Όλο αυτό το παγκόσμιο φαινόμενο έχει, φυσικά, βρει έδαφος και στη χώρα μας, και το μόνο σίγουρο είναι ότι ο καλλιεργητής του, επειδή ακριβώς δεν είναι  ορατός,  καθίσταται ακόμα πιο επικίνδυνος.

Τον τρόπο σκέψης μας. Να ξεφύγουμε λίγο από το εγώ, που μας εγκλωβίζει στη μοναχικότητά μας. Να σκύψουμε περισσότερο στα προβλήματα των συνανθρώπων μας. Ίσως, έτσι, να αντιμετωπιστεί καλύτερα το τσουνάμι της απρόσωπης διάθεσης της τάξης των πραγμάτων.

Ταυτότητα παράστασης
Διασκευή - σκηνοθεσία - φωτισμοί - μουσική επιμέλεια: Λεβάν Τσουλάτζε, μετάφραση (από τα γεωργιανά): Xάτια Γκόσουα, σκηνικά: Σταύρος Λίτινας, κοστούμια: Ηλένια Δουλαδίρη. Παίζουν: Ιεροκλής Μιχαηλίδης, Τάσος Ιορδανίδης, Θάλεια Ματίκα, Σοφία Πανάγου, Δημήτρης Καπετανάκος, Δημήτρης Διακοσάββας, Θοδωρής Κατσαφάδος.