Του Κωνσταντίνου Χαζάκη,
Προέδρου του Τμήματος Οικονομικών Επιστημών στο Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, ΔΠΘ

Η εισβολή στην Ουκρανία και η παράνομη κατοχή εδαφών είχε ως συνέπεια την επιβολή οικονομικών κυρώσεων από μεγάλη ομάδα χωρών κατά της Ρωσίας. Ο κύριος στόχος των οικονομικών κυρώσεων είναι η διάρρηξη των παραγωγικών - εμπορικών - χρηματοοικονομικών - τεχνολογικών σχέσεων της χώρας με το παγκόσμιο οικονομικό σύστημα και η επίτευξη συγκεκριμένων πολιτικών - στρατιωτικών σκοπών.

Η επιβολή «στοχευμένων - έξυπνων» κυρώσεων σε ειδικές θεματικές περιοχές της ρωσικής οικονομίας αποσκοπεί σε χειρουργικού τύπου πλήγματα εναντίον προσώπων, εταιρειών και τομέων οικονομικής δράσης, υπονομεύοντας κρίσιμες πτυχές του εθνικού οικονομικού και πολιτικού συστήματος λήψης αποφάσεων.

Η Ρωσία εξαρτάται από τη διεθνή οικονομία σε τελικά και ενδιάμεσα προϊόντα υψηλής τεχνολογίας (πάνω από 60% εισαγωγή από Ε.Ε. και ΗΠΑ), όπου δεν μπορεί να κάνει υποκατάσταση εισαγωγών, με αποτέλεσμα την τρωτότητα του εθνικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Τομείς όπως η αεροπορική βιομηχανία (πάνω από το 60% των επιβατικών αεροσκαφών είναι Airbus και Boeing με ό,τι αυτό σημαίνει για συντήρηση - ανταλλακτικά), η αυτοκινητοβιομηχανία (ανταλλακτικά), οι ημιαγωγοί (μεταξύ 2007 και 2020 υπήρξε διπλασιασμός εισαγωγών), η βιοτεχνολογία, η φαρμακευτική βιομηχανία, ο μηχανολογικός εξοπλισμός για εξόρυξη πετρελαίου σε θαλάσσιες περιοχές θα πληγούν από τα μέτρα.

Επιπρόσθετα, η απαγόρευση εξαγωγών ρωσικού στρατιωτικού εξοπλισμού θα έχει αρνητικά αποτελέσματα στα έσοδα της ρωσικής οικονομίας. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης απέδειξε ότι δεν αρκούν νησίδες τεχνολογικής αριστείας για την εύρυθμη λειτουργία μίας οικονομίας, αλλά απαιτείται επίτευξη θετικών αποτελεσμάτων σε πολλούς τομείς που συνδέονται με τη διεθνή ανταγωνιστικότητα και δημιουργούν συλλογική οικονομική ευημερία.

Εξίσου σημαντικό, οι χρηματοοικονομικές κυρώσεις αποβλέπουν στην αποδυνάμωση των ενεργειακών εσόδων της Ρωσίας, στην υποβάθμιση της επενδυτικής της θέσης, στην επιδείνωση του προφίλ χρέους της, στην κατάρρευση της συναλλαγματικής ισοτιμίας της, στην αποσύνδεσή της από το τραπεζικό σύστημα (swift) και στην ανεξέλεγκτη αυξητική τάση του πληθωρισμού.

Στόχος είναι να διαρραγούν τα παραγωγικά και χρηματοοικονομικά δίκτυα, με επιπτώσεις τόσο σε ειδικούς τομείς της οικονομίας και σε οργανισμούς (για παράδειγμα το πάγωμα περιουσιακών στοιχείων της κεντρικής τράπεζας της Ρωσίας) όσο και στον πληθυσμό (αύξηση τιμών τροφίμων και ειδών καθημερινής διαβίωσης).

Τα επιβαλλόμενα μέτρα αποσκοπούν στη δημιουργία συνθηκών κοινωνικής κρίσης, με την ελπίδα ότι αυτή θα πυροδοτήσει αμφισβήτηση εκ των έσω των όρων πολιτικής ηγεμονίας, καθιστώντας άχρηστο το διαπραγματευτικό όπλο του πυρηνικού κινδύνου στις διακρατικές σχέσεις Ρωσίας και τρίτων χωρών.

Ποιά είναι τα κυριότερα ζητήματα για την επιτυχία των κυρώσεων;

1. Ο ρόλος της Κίνας ως «ενεργητικού ουδέτερου» μπορεί να υποβαθμίσει το εύρος των αρνητικών συνεπειών για τη Ρωσία μέσω της χρηματοοικονομικής και παραγωγικής υποστήριξης έναντι βεβαίως ανταλλαγμάτων στο ενεργειακό και στο γεωπολιτικό πεδίο, αν και τούτο θα γίνει με υψηλό κόστος για τη Ρωσία.

2. Η διατήρηση της συλλογικότητας στην επιβολή κυρώσεων δεν μπορεί να διατηρηθεί για μεγάλο χρονικό διάστημα λόγω της υψηλής ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης και άρα απαιτείται μια ισχυρή και μακροπρόθεσμη κοινή ευρωπαϊκή ενεργειακή πολιτική. Το ζητούμενο των κυρώσεων, που είναι το πλήγμα εσόδων στον ενεργειακό τομέα της Ρωσίας με διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας, αναβαθμίζει απρόσμενα την προοπτική εξόρυξης των διαπιστωμένων ενεργειακών αποθεμάτων στην ελληνική ΑΟΖ.

3. Η δυνατότητα προσαρμογής της Ρωσίας στις οικονομικές κυρώσεις και της παράκαμψής τους μέσω της παγκόσμιας «γκρίζας οικονομίας» και των εξωχώριων εταιρειών.

Συμπερασματικά, οι κυρώσεις είναι παίγνιο αρνητικού περιεχομένου για όλους τους συμμετέχοντες και η επιτυχία τους δεν εξαρτάται μόνο από το είδος, το περιεχόμενο, την ένταση και το μέγεθος των μέτρων, αλλά από τη δυνατότητα αντοχής του τιμωρούμενου κράτους, καθώς και την αντοχή του συνασπισμού κρατών που επιβάλλουν τις κυρώσεις. Συνεπώς, αν και η λήψη κυρώσεων ήταν επιβεβλημένη, είναι πολύ πρώιμο να προεξοφληθούν οι ακριβείς εκροές και η εξαργύρωση των κερδών τόσο σε επίπεδο διακρατικών σχέσεων όσο και στο εσωτερικό πολιτικό πεδίο της Ρωσίας.