Του Σάββα Μπαλουκτσή

*Ο Σάββας Μπαλουκτσής είναι πρόεδρος του Σύνδεσμος Εισαγωγέων Αντιπροσώπων Μηχανημάτων 

«Χωρίς τη βοήθεια των επιχειρήσεων του κλάδου, το ποσοστό απορροφητικότητας του συγκεκριμένου προγράμματος δεν θα ήταν ούτε το μισό» αναφέρει σε άρθρο του στη «Ν» ο πρόεδρος του Σύνδεσμος Εισαγωγέων Αντιπροσώπων Μηχανημάτων Σάββας Μπαλουκτσής, στο οποίο σκιαγραφεί τον τρόπο που λειτουργεί ο «μηχανισμός» στην εγχώρια αγορά αγροτικών μηχανημάτων, η σχέση εξάρτησης από τα κονδύλια του μέτρου για τα Σχέδια Βελτίωσης και επισημαίνει ποιες αλλαγές πρέπει να γίνουν στο μέλλον ώστε να επιτευχθεί ο στόχος του μέτρου που είναι ο εκσυγχρονισμός και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας.

Μετά από αρκετά μεγάλη καθυστέρηση, βρισκόμαστε στη φάση της υλοποίησης των επενδυτικών προγραμμάτων που επιδοτούνται με κονδύλια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στα πλαίσια του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης Π.Α.Α. 2014-2020. Η διάρκεια ισχύος της προγραμματικής περιόδου από μόνη της καταδεικνύει την καθυστέρηση που είχαμε για άλλη μια φορά στην αξιοποίηση των ευρωπαϊκών κονδυλίων.

Το μέτρο 4.1 γνωστό και ως πρόγραμμα Σχεδίων Βελτίωσης αναφέρεται στην επιδότηση της αγοράς γεωργικού και κτηνοτροφικού εξοπλισμού και μηχανημάτων, του εκσυγχρονισμού των εγκαταστάσεων και της αναδιάρθρωσης των καλλιεργειών. Ο συνολικός προϋπολογισμός της δημόσιας δαπάνης ανέρχεται στα 600 εκατ. ευρώ, που αντιστοιχεί σε επενδύσεις περίπου 1,2 δισ. ευρώ, αν λάβουμε υπ’ όψη ότι το μέσο ποσοστό επιδότησης είναι 50%. Οι δικαιούχοι ανέρχονται σε 10.000 περίπου από ένα σύνολο αιτήσεων ένταξης 15.000 υποψηφίων.

Η έναρξη της υλοποίησης του προγράμματος το 2020 οδήγησε σε μια εντυπωσιακή αύξηση της ζήτησης και στον υπερ-διπλασιασμό του μεγέθους της αγοράς, η οποία τα τελευταία χρόνια είχε πέσει σε ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα. Οι ανάγκες για νέα μηχανήματα είναι μεγάλες και η καθυστέρηση στην υλοποίηση του προγράμματος τις διόγκωσε περαιτέρω.

Η προσπάθεια πολιτικής εκμετάλλευσης, οι αδυναμίες του κρατικού μηχανισμού, οι αυστηροί όροι που θέτει η Κοινότητα, η περιορισμένη ρευστότητα των αγροτών και η επιφυλακτική στάση του τραπεζικού συστήματος, σε συνδυασμό με τις μεγάλες καθυστερήσεις, καθιστούν την υλοποίηση του προγράμματος των Σχεδίων Βελτίωσης ιδιαίτερα προβληματική. 

Τα προβλήματα ξεκινούν από τον σχεδιασμό της εκάστοτε νέας ΚΑΠ και τη σπουδή ορισμένων φορέων να εξαγγείλουν πρόωρα την προκήρυξη του προγράμματος. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα το «πάγωμα» της αγοράς και την στρέβλωση της ζήτησης και των κανόνων της αγοράς.

Όλα τα παραπάνω συνήθως οδηγούν στην συσσώρευση πολλών υποψήφιων επενδυτών και σε ένα γιγάντιο αριθμό αιτήσεων, που είναι δύσκολα διαχειρίσιμο από μια ούτως ή άλλως υποστελεχωμένη Διαχειριστική Αρχή του ΥΠΑΑΤ, αλλά και τις αντίστοιχες - εξίσου υποστελεχωμένες - αρμόδιες υπηρεσίες των Περιφερειών. Οι δυσκολίες και κατ’ επέκταση οι καθυστερήσεις παρατηρούνται σε όλες της φάσεις του προγράμματος, από την προκήρυξη, την αξιολόγηση, την έγκριση, τον έλεγχο και μέχρι την εκταμίευση των επιδοτήσεων.

Οι επιχειρήσεις του κλάδου που είναι μέλη του ΣΕΑΜ υφίστανται τις επιπτώσεις όλων των παραπάνω παθογενειών και είναι υποχρεωμένες, χάριν της επιβίωσής τους, να βρίσκουν λύσεις σε κάθε δυσκολία: στην εξάλειψη όσο είναι δυνατόν της γραφειοκρατικής δομής του νομοθετικού πλαισίου, στην προετοιμασία των απαραίτητων δικαιολογητικών των δικαιούχων, στην εύρεση τρόπου χρηματοδότησης των επενδύσεων για λογαριασμό των επενδυτών, μέχρι και την παροχή εγγυοδοσίας για την τραπεζική τους δανειοδότηση, και την παρακολούθηση της εξέλιξης της αξιολόγησης και της υλοποίησης του προγράμματος. Δεν είναι υπερβολή να ειπωθεί ότι χωρίς τη βοήθεια των επιχειρήσεων του κλάδου, το ποσοστό απορροφητικότητας του συγκεκριμένου προγράμματος δεν θα ήταν ούτετο μισό. 

Απορροφητικότητα, κατηγοριοποίηση, και συγκεκριμένα κριτήρια

Τα μελλοντικά προγράμματα Σχεδίων Βελτίωσης πρέπει να είναι διαφορετικά για να έχουμε υψηλή απορροφητικότητα αλλά και επίτευξη του στόχου τους που είναι ο εκσυγχρονισμός και η βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της γεωργίας:

• Πρέπει να είναι κατηγοριοποιημένα, ευέλικτα και κυλιόμενα, ούτως ώστε να είναι πιο εύκολη και γρήγορη η αξιολόγησή και η υλοποίησή τους. Πολλά μικρά και εύκολα υλοποιήσιμα προγράμματα, και λίγες, μεγάλες, σύνθετες και υψηλού προϋπολογισμού επενδύσεις.
• Πρέπει να υπάρχουν αυστηρά κριτήρια που θα στοχεύουν αποκλειστικά στον εκσυγχρονισμό των εκμεταλλεύσεων και την αύξηση της απόδοσής τους. Να σχεδιάζονται και να καλύπτουν τις ανάγκες αυτών για τους οποίους προορίζονται, τους αγρότες και όχι τους περιμετρικά εμπλεκόμενους επαγγελματικούς κλάδους.
• Θα πρέπει να συνδέεται άμεσα η αξιολόγηση της  βιωσιμότητας της επένδυσης με την δυνατότητα χρηματοδότησής της.
• Πρέπει να υπάρχουν ειδικά κριτήρια και πρόσθετη μοριοδότηση σε επενδύσεις που στοχεύουν στην καινοτομία, στη γεωργία ακριβείας, στην ψηφιοποίηση των καλλιεργειών και στις αρχές της κυκλικής οικονομίας.
• Θα πρέπει να υπάρχουν κριτήρια και πρόσθετη μοριοδότηση στους επενδυτές που έχουν περάσει από ειδική εκπαίδευση ή πιστοποίηση στη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών.
• Να θεσπιστούν αυστηρά αλλά ρεαλιστικά κριτήρια για τον έλεγχο της κατανομής και αξιοποίησης των κονδυλίων ενίσχυσης.

Τα Σχέδια Βελτίωσης περιλαμβάνονται στον Β’ πυλώνα των προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης για περισσότερο από 20 χρόνια. Εύλογα επηρεάζουν τη ζήτηση στην αγορά των γεωργικών μηχανημάτων, περισσότερο και από αντικειμενικούς παράγοντες όπως είναι η εξέλιξη του όγκου της παραγωγής και των τιμών των προϊόντων. Τα στοιχεία δείχνουν ότι ο τρόπος με τον οποίο τα διαχειρίζεται η Πολιτεία, δεν βοηθάει ούτε την αναβάθμιση του επιπέδου της εκμηχάνισης, ούτε την εξέλιξη της αγοράς των γεωργικών μηχανημάτων. Τα Σχέδια Βελτίωσης, με σωστή διαχείριση από πλευράς Πολιτείας, μπορούν να αποτελέσουν πολύτιμο εργαλείο για την ανανέωση του στόλου των μηχανημάτων που είναι ιδιαίτερα γερασμένος. Αυτό αποδεικνύεται τόσο από τα στατιστικά στοιχεία που έχει στην διάθεσή του ο ΣΕΑΜ όσο και από τη σύγκριση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες που θεωρούνται ανταγωνιστικές με την Ελλάδα, όπως είναι η Ιταλία, η Ισπανία και η Πορτογαλίας. 

Εκτός από την αντικατάσταση παλιών και απαξιωμένων μηχανημάτων που χρησιμοποιούνται σε μεμονωμένες αγροτικές εκμεταλλεύσεις, τα Σχέδια Βελτίωσης μπορούν να αποτελέσουν τη λύση για αγορά σύγχρονων, σύνθετων και ακριβών μηχανημάτων που θα χρησιμοποιούνται από συνεργατικά σχήματα όπως είναι για παράδειγμα οι Ομάδες Παραγωγών. Επενδύσεις που δεν μπορούν να αποσβεστούν από μεμονωμένες αγροτικές εκμεταλλεύσεις, όπως για παράδειγμα η αγορά ακριβών μηχανημάτων συγκομιδής (θεριζοαλωνιστικές μηχανές, βαμβακοσυλλεκτικές μηχανές, σύγχρονες μηχανές συγκομιδής ελιάς και σταφυλιού κ.λπ.) μπορούν να υλοποιηθούν από συνεργατικά σχήματα. Ειδικά οι εφαρμογές στην γεωργία ακριβείας, απαιτούν επενδύσεις σε υψηλού κόστους μηχανήματα και εξοπλισμό, που όμως ρίχνουν κάθετα το ύψος των εισροών (καύσιμα, λιπάσματα, φάρμακα κ.λπ.). Τέτοια συνεργατικά σχήματα στο μέλλον μπορούν να έχουν ως κύρια δραστηριότητα όχι τον πρωτογενή τομέα αλλά τον τριτογενή, δηλαδή την παροχή υπηρεσιών που απαιτούνται σε όλο το φάσμα των αγροτικών εργασιών, από την προετοιμασία του χωραφιού μέχρι τη συγκομιδή. Στο εξωτερικό υπάρχουν οργανωμένες εταιρείες με μεγάλο και σύγχρονο στόλο γεωργικών μηχανημάτων, άρτια οργανωμένες οι οποίες αναλαμβάνουν ως εργολάβοι (contractors) τη διενέργεια των αγροτικών εργασιών. Είναι μια σύγχρονη μορφή του παλιού «επαγγελματία» ιδιοκτήτη τρακτέρ.

Συμπερασματικά, η εισαγωγή σύγχρονων τεχνολογιών και μεθόδων στον πρωτογενή τομέα στη χώρα μας, αποτελούν προϋπόθεση για την ανάπτυξή του. Και ο βαθμός και το επίπεδο της εκμηχάνισης, αποτελούν τη λυδία λίθο για την ανταγωνιστικότητά του. Αυτό η Πολιτεία πρέπει να το λάβει υπόψη της στη χάραξη μιας στρατηγικής που θα περιλαμβάνει όχι μόνο την αξιοποίηση των Σχεδίων Βελτίωσης αλλά και την παροχή πρόσθετων κινήτρων, οικονομικών και φορολογικών για επενδύσεις. Λαμβάνοντας υπόψη βέβαια και τις ανάγκες που προκύπτουν στην κατάρτιση, εκπαίδευση και πιστοποίηση, από τη χρήση των νέων τεχνολογιών.