Στο συνεκτικό σχέδιο ανάπτυξης για την ελληνική οικονομία της Επιτροπής Πισσαρίδη δίνεται έμφαση και στον αγροδιατροφικό τομέα. Στο κεφάλαιο που αφορά την αγροτική οικονομία επισημαίνεται ότι η Ελλάδα διαθέτει σημαντικά συγκριτικά πλεονεκτήματα στον τομέα της αγροδιατροφής, τα οποία στηρίζονται στην ποικιλομορφία της χώρας και τη συνεπακόλουθη ποικιλία γεωργικών ειδών, τις ευνοϊκές συνθήκες του φυσικού περιβάλλοντος στις πεδινές περιοχές της χώρας, στην ποιότητα και τη θρεπτική αξία ενός σχετικά ευρέος φάσματος αγροτικών προϊόντων (ελιές, σταφύλι, όσπρια, εσπεριδοειδή και άλλα) και σε διατροφικές παραδόσεις που αναγνωρίζονται διεθνώς. Αυτά τα πλεονεκτήματα δεν έχουν αξιοποιηθεί επαρκώς λόγω σημαντικών και χρόνιων διαρθρωτικών αδυναμιών.
Ως κυριότερες αδυναμίες ορίζονται: οι μικρές και κατακερματισμένες γεωργικές εκμεταλλεύσεις, η χαμηλή παραγωγικότητα, η αναποτελεσματική οργάνωση, η χαμηλή ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών και εξοπλισμού, η ανεπαρκής επαγγελματική εκπαίδευση, το χαμηλό επίπεδο έρευνας και ανάπτυξης, η μεγάλη εξάρτηση από επιδοτήσεις, και η ελλιπής προώθηση και branding των ελληνικών προϊόντων αγροδιατροφής.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, η αξιοποίηση των συγκριτικών πλεονεκτημάτων που έχει ο αγροδιατροφικός τομέας στην Ελλάδα μπορεί να ενισχυθεί σημαντικά με την εφαρμογή πολιτικών για την ανατροπή των χρόνιων αδυναμιών του, αντλώντας από καλές πρακτικές του εξωτερικού.
Η κατανομή λειτουργικών επιδοτήσεων και κεφαλαιακών ενισχύσεων αποτελεί πολύ ισχυρό εργαλείο που μπορεί να αξιοποιηθεί πληρέστερα για τη διόρθωση των χρόνιων αδυναμιών του αγροτικού τομέα. Στο πλαίσιο των κατευθύνσεων και της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής, η εισοδηματική στήριξη πρέπει να είναι στοχευμένη, λαμβάνοντας υπόψη συγκεκριμένα κοινωνικά, περιβαλλοντικά και αναπτυξιακά κριτήρια. Σε αυτό το πλαίσιο η Επιτροπή προτείνει τα ακόλουθα:
Μεγέθυνση των εκμεταλλεύσεων. Προς αυτή την κατεύθυνση μπορούν να δοθούν ενισχυμένα οικονομικά κίνητρα για συμμετοχή σε συνεργατικά σχήματα (επιχειρηματικές ομάδες παραγωγών και συνεταιρισμοί) και για αυξημένη καθετοποίηση της αγροτικής παραγωγής (όπως ανάπτυξη μεταποιητικήςδραστηριότητας από αγροτικούς συνεταιρισμούς και ενίσχυση των προγραμμάτων συμβολαιακής γεωργίας). Επίσης αναγκαίες είναι νομοθετικές ρυθμίσεις που αυξάνουν την αυτονομία, την εσωτερική οργάνωση και την επιχειρηματική κατεύθυνση των συνεταιρισμών.
Εκσυγχρονισμός των εκμεταλλεύσεων. Η μεγέθυνση των εκμεταλλεύσεων αποτελεί βασικό βήμα και για τον εκσυγχρονισμό των εκμεταλλεύσεων. Επιπλέον, σημαντικό ρόλο για τις επενδύσεις σε σύγχρονο εξοπλισμό και καινοτόμες τεχνικές πρέπει να έχουν και οι κεφαλαιακές μεταβιβάσεις προς τον αγροτικό τομέα.
Βελτίωση του ανθρώπινου δυναμικού.Απαιτείται η συστηματική διεξαγωγή προγραμμάτων κατάρτισης που είναι εξειδικευμένες σε σύγχρονες εξελίξεις στον τομέα της αγροδιατροφής. Επιπλέον, χρειάζονται κίνητρα για την προσέλκυση νέων αγροτών, οι οποίοι έχουν υψηλότερη εκπαίδευση και καλύτερη ανταπόκριση στην αξιοποίηση σύγχρονων μεθόδων παραγωγής και επιχειρηματικών στρατηγικών.
Ενίσχυση της συνεργασίας με πανεπιστήμια και την ερευνητική κοινότητα.Διεθνώς, η καινοτομία στον τομέα της αγροδιατροφής έχει ισχυρή δυναμική, όπως αναδεικνύεται και από την ιδιαίτερα υψηλή παραγωγικότητα σε βορειότερες χώρες της Ευρώπης (όπως η Ολλανδία). Μέρος της υψηλής παραγωγικότητας σε αυτές τις χώρες οφείλεται σε εισαγωγή καινοτομιών (όπως η γεωργία ακριβείας και η χρήση ρομποτικής) που έχουν προκύψει μέσα από τη στενή συνεργασία μεταξύ της παραγωγής (αγροτικοί συνεταιρισμοί και ιδιωτικές εταιρείες) και της ερευνητικής κοινότητας. Προς αυτή την κατεύθυνση, σημαντικά είναι τα μέτρα που οδηγούν σε ισχυρότερο περιβάλλον νεοφυών επιχειρήσεων (startups) του τομέα αγροδιατροφής, καθώς και η πληρέστερη δυνατή αξιοποίηση του Αγροτικού Συστήματος Γνώσης και Καινοτομίας (ΑΣΓΚ) της Ε.Ε. Η μελέτη και η εφαρμογή καλών πρακτικών από άλλες χώρες προς αυτή την κατεύθυνση είναι απαραίτητο συστατικό της εγχώριας στρατηγικής για την αγροδιατροφή.
Αύξηση της προστιθέμενης αξίας των προϊόντων αγροδιατροφής. Τα παραπάνω μέτρα για αυξημένη καθετοποίηση, εκσυγχρονισμό, ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού και καινοτομία θα βοηθήσουν και στην κατεύθυνση αύξησης της προστιθέμενης αξίας που έχουν τα προϊόντα αγροδιατροφής. Μείωση του κόστους και αύξηση τηςπαραγωγικότητας μπορεί να επιτευχθεί με ορθή διαχείριση της φυτοπροστασίας, επιλογή πιστοποιημένων σπόρων υψηλών προδιαγραφών, ορθολογική αγορά γεωργικού εξοπλισμού και λιπασμάτων, αποτελεσματική άρδευση αλλά και τεχνικές όπως η συγκαλλιέργεια.
Επιπλέον, προωθητικές δράσεις και στρατηγική marketing σε επίπεδο περιοχών και προϊόντων μπορούν να συνεισφέρουν στην κατεύθυνση προώθησης της τυποποίησης των προϊόντων και την περαιτέρω ανάπτυξη εγχώριων εμπορικών σημάτων (branding). Η συγκέντρωση πωλήσεων κάτω από κοινά εμπορικά σήματα και ενός εθνικού brand θα οδηγήσει σε αποτελεσματικότερη προώθηση των προϊόντων, συγκέντρωση παραγωγής, προσέλκυση χρηματοδότησης και μείωση του κόστους παραγωγής και διάθεσης. Θετικό αντίκτυπο μπορούν να έχουν και μέτρα για τη στενότερη σύνδεση της αγροδιατροφής με άλλους κλάδους της οικονομίας, όπως τον τουρισμό, τον πολιτισμό και τη μεταποίηση άλλων προϊόντων, κάτω από κοινές προωθητικές στρατηγικές. Σε αυτή την κατεύθυνση κινείται επίσης η στήριξη για διοργάνωση και συμμετοχή σε κλαδικές εμπορικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Καλύτερη διασύνδεση του αγροδιατροφικού τομέα με τον τουρισμό.Η διασύνδεση των δύο αυτών σημαντικών τομέων μπορεί να γίνει στενότερη, με αμφίπλευρα οφέλη. Η παρουσία διακριτών ελληνικών προϊόντων διατροφής, κατά προτεραιότητα επώνυμων αλλά σε κάθε περίπτωση αναγνωρίσιμων, μπορεί να αυξήσει σημαντικά τις πωλήσεις όχι μόνο σε ξενοδοχειακές μονάδες και στην κρουαζιέρα αλλά και στη συνέχεια όταν, μετά τη θετική εμπειρία τους, οι επισκέπτες επιστρέφουν στη χώρα τους και καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου μέσω τοπικών πωλήσεων.
Πέρα από την ανάπτυξη ισχυρών και αναγνωρίσιμων σημάτων, σημαντικές είναι δράσεις που θα ενισχύουν τις οικονομίες κλίμακας των παραγωγών και τη διασύνδεσή τους με διεθνή δίκτυα και με ψηφιακές και άλλες σύγχρονες μεθόδους πωλήσεων.
Οι «αδυναμίες»
Το ενδιαφέρον του αγροτικού κόσμου για τα πορίσματα αλλά κυρίως τις προτάσεις της Επιτροπής Πισσαρίδη ήταν ιδιαίτερα έντονο, καθώς η Έκθεση θα μπορούσε να αποτελέσει ένα ιδιαίτερα χρήσιμο εργαλείο ώστε ο εγχώριος πρωτογενής τομέας να ανεβάσει ταχύτητες. Η γνωστοποίηση της έκθεσης ωστόσο φέρεται ότι απογοήτευσε τον αγροτικό κόσμο, αφού δεν έδωσε όλες τις απαντήσεις.
Σε μια πρώτη σκιαγράφηση των αναφερόμενων για τον αγροδιατροφικό τομέα, η γενική αίσθηση του κλάδου είναι ότι κινείται σε θετική κατεύθυνση, ωστόσο έχει σημαντικές ελλείψεις.
Με γνώμονα ότι η «συζήτηση» για την έκθεση Πισσαρίδη και την εγχώρια γεωργία είναι μεγάλη, παρακάτω παρατίθενται ενδεικτικές «αδυναμίες» που εντοπίζει ο αγροτικός κόσμος στις προτάσεις της Επιτροπής.
- Στην Έκθεση Πισσαρίδη γίνονται οι γνωστές διαπιστώσεις για τον μικρό κλήρο, τη χαμηλή παραγωγικότητα, τον χαμηλό βαθμό οργάνωσης της παραγωγής, την υψηλή εξάρτηση από τις επιδοτήσεις, τη χαμηλή εκπαίδευση και ισχνή δημογραφική κατάσταση τουαγροτικού πληθυσμού και την περιορισμένη χρήση της τεχνολογίας.
- Δεν λαμβάνεται υπόψη η συγκυρία της πανδημίας και το νέο τοπίο που έχει διαμορφωθεί στον αγροδιατροφικό τομέα.
- Δεν λαμβάνεται υπόψη η επάρκεια της χώρας σε τρόφιμα και οι αυξημένες εισαγωγές σε είδη όπως κρέας και γαλακτοκομικά.
- Δεν λαμβάνεται υπόψη η περιορισμένη συμμετοχή των παραγωγών σε συνεταιριστικά σχήματα και ομάδες παραγωγών.
- Δεν λαμβάνεται υπόψη η Πράσινη Συμφωνία που αποτελεί τη βάση για τη Νέα Αγροτική Πολιτική.
- Δεν λαμβάνεται υπόψη η έλλειψη ενιαίας στρατηγικής προώθησης ισχυρών benchmarks όπως το ελαιόλαδο και η φέτα στα διεθνή ράφια.
- Δεν προτείνει συγκεκριμένα κίνητρα για τη σύνδεση έρευνας και καινοτομίας.
- Σε ό,τι αφορά την υψηλή εξάρτηση αγροτών από τις επιδοτήσεις, δεν προτείνει συγκεκριμένο πλαίσιο κατανομής των επιδοτήσεων (π.χ. βάσει της ακαθάριστης αξίας παραγωγής), ούτε προβλέπει ένα μοντέλο «παρατηρητηρίου» για τον έλεγχο της αξιοποίησης των επιδοτήσεων.
- Δεν περιλαμβάνει πρόταση για θεσμοθέτηση και δημιουργία πρότυπων αγροτικών εκμεταλλεύσεων για κάθε περιοχή με βάση τις βέλτιστες καλλιεργητικές δυνατότητες της εκάστοτε περιοχής.
- Δεν προβλέπει κίνητρα απορρόφησης εγχώριων προϊόντων από τουριστικές μονάδες και εστίασης ώστε να επιτευχθεί η διασύνδεση του αγροδιατροφικού τομέα με τον τουρισμό.
- Μολονότι η κεντρική στόχευση της έκθεσης είναι η συστηματική αύξηση του κατά κεφαλήν πραγματικού εισοδήματος, ώστε αυτό να συγκλίνει σταδιακά με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ειδικά για το πεδίο της γεωργίας δεν απαντά με ποιο τρόπο θα επιτευχθεί σύγκλιση της αξίας της γεωργικής παραγωγής και του γεωργικού εισοδήματος με τον μέσο ευρωπαϊκό όρο.
- Στην πλειονότητά τους οι προτάσεις «πατάνε» σε εκφρασμένες προτάσεις που αφορούν τη μεγέθυνση των εκμεταλλεύσεων, τον τεχνολογικό εκσυγχρονισμό και την καινοτομία, τη βελτίωση της δημογραφικής και εκπαιδευτικής κατάστασης των αγροτών, τη σύνδεση πανεπιστημίων και παραγωγής, τη μείωση του κόστους και την αύξηση της προστιθέμενης αξίας, το branding και την εξωστρέφεια και τέλος τη διακλαδική διασύνδεση με τον τουρισμό, χωρίς ωστόσο να δίνει κατευθύνσεις για το πώς αυτά θα επιτευχθούν.
- Η γενική φιλοσοφία των προτάσεων είναι μια αποσπασματική διεκδίκηση πόρων χωρίς την παρουσία ενός στοχευμένου στρατηγικού προσανατολισμού.
