Των Χαρούλας Απαλαγάκη και Παναγιώτη Χαμπεσή*

*Η Χαρούλα Απαλαγάκη είναι γενική γραμματέας της Ελληνικής Ένωσης Τραπεζών

Η συνέχιση της δράσης μας στον τομέα της βιώσιμης ανάπτυξης παραμένει αμείωτη, παρά τις απρόβλεπτες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις του COVID-19. Όχι μόνο γιατί ευελπιστούμε η επιστροφή στην κανονικότητα να είναι άμεση και θεαματική, αλλά και γιατί ο στόχος για μια «πράσινη» και ανθεκτική οικονομία, στο πλαίσιο των δύο παγκόσμιων συμφωνιών (Ατζέντα 2030 των Η.Ε. για τη Βιώσιμη Ανάπτυξη και Συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα), παραμένει ακλόνητος και αποτελεί προτεραιότητά μας παρά την πρωτοφανή αυτή δοκιμασία.

Το 2020, αν και ξεκίνησε με μεγάλες δυσκολίες, δεν παύει να σηματοδοτεί δεκαετία στόχων. Σε ό,τι αφορά ειδικά την τραπεζική δραστηριότητα, η δεκαετία που ακολουθεί θα πρέπει να αναδείξει τον κλάδο «νικητή» σε δύο επίπεδα. Την ψηφιοποίηση, χωρίς να θιγεί ο θεμέλιος λίθος της τραπεζικής δράσης, που πρέπει να παραμείνει ανθρωποκεντρικός, και τη στήριξη της οικονομίας, με πιστή προσήλωση στη βιωσιμότητα.

*Ο Παναγιώτης Χαμπεσής είναι επικεφαλής του Sustainability Unit
 

Η βιώσιμη ανάπτυξη απαιτεί θεμελιώδεις αλλαγές στο υφιστάμενο παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης. Δεν έχουμε, όμως, άλλη επιλογή για την προστασία του πλανήτη μας. Την ανάγκη αυτή έγκαιρα συνειδητοποίησε η Ε.Ε. θέτοντας τον φιλόδοξο στόχο να καταστεί η1η κλιματικά ουδέτερη ήπειρος εφαρμόζοντας ήδη μια αναπτυξιακή στρατηγική με βασικό άξονα υλοποίησης το χρηματοπιστωτικό σύστημα. Ο ρόλος του χρηματοπιστωτικού συστήματος στην προώθηση της αειφόρου οι κονομικής ανάπτυξης θεωρείται καταλυτικός και τα πιστωτικά ιδρύματα καλούνται να συμβάλουν στον μετασχηματισμό της οικονομίας προωθώντας τον αναπροσανατολισμό των ιδιωτικών κεφαλαίων σε «πράσινες» επενδύσεις, επενδύσεις που αποτελούν και μια πρόκληση για τους ίδιους του επενδυτές καθώς δεν θα εστιάζουν πλέον σε βραχυπρόθεσμες αποδόσεις, αλλά στη μακροπρόθεσμη ωφέλεια της αειφορίας με γνώμονα τα κριτήρια ESGs (Environment, Social, Governance). 

Η «Πράσινη» Ευρώπη

H βιώσιμη ανάπτυξη παραμένει στο επίκεντρο της στρατηγικής της Ε.Ε. η οποία έχει θέσει ως οριζόντια προτεραιότητα να ενσωματωθεί η διάσταση του κλίματος σε όλα τα προγράμματα της νέας περιόδου (2021-2027). Έτσι, το 30% του συνολικού προϋπολογισμού του νέου Πολυετούς Δημοσιονομικού Πλαισίου της Ε.Ε. για την περίοδο αυτή, καθώς και του Next Generation EU θα κατευθυνθούν σε δράσεις για το κλίμα και περιβαλλοντικούς στόχους.

Επιπρόσθετα μέσα από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία και το επενδυτικό σχέδιο «Sustainable Europe», η Ε.Ε. προσδοκά να κινητοποιήσει βιώσιμες επενδύσεις ύψους τουλάχιστον 1 τρισ. ευρώ μέχρι το 2030.

Απόλυτα εναρμονισμένη με τον ευρύτερο αυτό στόχο είναι και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, η Κλιματική Τράπεζα της Ευρώπης, η οποία στον μόλις πρόσφατα (11.11.2020) δημοσιευθέντα Οδικό Χάρτη για την υποστήριξη της βιώσιμης ανάπτυξης (EIB Group Climate Bank Roadmap 2021-2025) ανακοίνωσε ότι θα διαθέσει, με ορίζοντα την επόμενη 5ετία, το 50% των χρηματοδοτήσεών της σε δράσεις για το κλίμα και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα, καθώς και ότι θα στηρίξει επενδύσεις ύψους άνω του 1 τρισ. ευρώ μέχρι το2030 για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, σηματοδοτώντας τον επείγοντα χαρακτήρα με τον οποίο ο Όμιλος ΕΤΕπ αντιμετωπίζει την κρίση για το κλίμα και το περιβάλλον.

Την ίδια στρατηγική ακολουθεί και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Ανασυγκρότησης και Ανάπτυξης (EBRD), θέτοντας τη χρηματοδότηση της βιώσιμης ανάπτυξης στον πυρήνα της λειτουργίας της καθώς στο επικείμενο νέο χρηματοδοτικό της πρόγραμμα (Green Economy Transition, GET, 2021-2025) θα δίνει προτεραιότητα στη μετάβαση στην πράσινη οικονομία κατευθύνοντας εκεί το 50% των ετήσιων επενδύσεών της μέχρι το 2025.

Και το ρυθμιστικό/κανονιστικό πλαίσιο των τραπεζών εναρμονίζεται με τα νέα δεδομένα. Τα πιστωτικά ιδρύματα, σύμφωνα με τον Οδηγό της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας που αναμένεται να τεθεί σε ισχύ από το επόμενο έτος, 2021, αλλά και το πρόγραμμα δράσης της Ευρωπαϊκής Αρχής Τραπεζών, καλούνται να διαχειριστούν τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς κινδύνους, ήτοι να λαμβάνουν υπόψη τους εν λόγω κινδύνους στην επιχειρησιακή στρατηγική, στη διακυβέρνηση και στην εν γένει διαδικασία διαχείρισης κινδύνων. Μάλιστα μόλις τώρα που συντάσσεται αυτό το κείμενο μας γνωστοποιήθηκε η ανακοίνωση της ΕΚΤ, με τις τελικές της οδηγίες για τους περιβαλλοντικούς κινδύνους, την παρότρυνσή της προς τις ευρωπαϊκές τράπεζες να προβούν σε αυτοαξιολόγηση σε ό,τι αφορά τις αντοχές τους στο νέο περιβάλλον. Και θα ακολουθήσουν πολλές ακόμη απαιτήσεις για τις ευρωπαϊκές τράπεζες.

Χρηματοδοτήσεις με «πράσινο» πρόσημο

Συνεπώς όλοι είναι πλέον προσηλωμένοι στην αρχή ότι οι νέες χρηματοδοτήσεις θα έχουν εφεξής πρόσημο αειφορίας, «sustainable» πρόσημο.

Το εγχείρημα είναι ούτως ή άλλως δύσκολο ακόμη και στη γενικότητά του. Αλλά, ειδικά, για το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, που διήνυσε μία τόσο δυσάρεστη 10ετία, οι επιπτώσεις της οποίας δεν έχουν ακόμη αποκατασταθεί (ιδίως στην εκτεταμένη αποεπένδυση και στο brain drain), οι εγγενείς περιορισμοί είναι ακόμη πιο εμφανείς. Παρ’ όλα αυτά, η αναμενόμενη επαρκής διάθεση πόρων τόσο από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία όσο και από το Ταμείο Ανάκαμψης αλλά και το νέο πολυετές δημοσιονομικό πλαίσιο 2021-2027 αποτελούν ευκαιρία ώστε η χώρα και το τραπεζικό της σύστημα να ισοσταθμίσουν το επενδυτικό έλλειμμα των προηγούμενων ετών και να επιτύχουν τους στόχους της για την ενεργειακή μετάβαση.

Το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, λειτουργώντας ως βασικός πυλώνας των κρίσιμων κοινωνικών υποδομών, που είναι αναγκαίες για τη λειτουργία της οικονομίας και του κοινωνικού συνόλου, βρίσκεται στην πρώτη γραμμή για τη διαμόρφωση ενός βιώσιμου μέλλοντος. Οι τράπεζες έχουν επίγνωση ότι τις βαρύνει διπλή ευθύνη, όχι μόνον γιατί είναι το σημείο εκκίνησης για την υγιή ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας, αλλά και γιατί πρέπει να λειτουργούν υποδειγματικά σε ό,τι αφορά την κοινωνική και οικονομική συμπεριφορά. Για το λόγο αυτό, το ελληνικό τραπεζικό σύστημα, λειτουργώντας «proactive», έχει ήδη προχωρήσει σε ενέργειες που αυξάνουν το θετικό αποτύπωμα στην κοινωνία, στην οικονομία και το περιβάλλον και δημιουργούν αξία για όλα τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Οι τράπεζες μέλη μας εφαρμόζουν ήδη εδώ και μία 3ετία το Σύστημα Διαχείρισης Περιβαλλοντικών και Κοινωνικών Κινδύνων (Environmental & Social Management System, ESMS) το οποίο έχει ενταχθεί στις πιστοδοτικές διαδικασίες τους εξετάζοντας κατά το στάδιο της χρηματοδότησης τους κινδύνους αυτούς, όχι μόνον κατά την αξιολόγηση των επενδυτικών έργων, αλλά και καθ’ όλη τη διάρκεια της συμβατικής σχέσης. Η ΕΕΤ μάλιστα προχώρησε στην έκδοση κοινού διατραπεζικού ενημερωτικού φυλλαδίου με σκοπό την ενημέρωση της επιχειρηματικής πελατείας των τραπεζών. Επομένως, οι νέες οδηγίες της ΕΚΤ δεν βρήκαν σε καμία περίπτωση απροετοίμαστο το ελληνικό τραπεζικό σύστημα.

Αρχές και πρότυπα

Πλέον αυτού, οφείλουμε να τονίσουμε ιδιαίτερα ότι οι τράπεζες μέλη μας αποτελούν, στην πλειονότητά τους σχεδόν, ιδρυτικά μέλη των Αρχών Υπεύθυνης Τραπεζικής (Principles for Responsible Banking) της Χρηματοοικονομικής Πρωτοβουλίας των Ηνωμένων Εθνών για το Περιβάλλον (UNEP FI). Οι Αρχές αυτές αφορούν όλο το φάσμα των τραπεζικών δραστηριοτήτων και καθορίζουν τον ρόλο και τις ευθύνες πλέον του τραπεζικού τομέα στη συλλογική προσπάθεια διαμόρφωσης ενός βιώσιμου μέλλοντος, καθώς οι τράπεζες που τις υπογράφουν δεσμεύονται να εναρμονίσουν τις εργασίες τους με τους στόχους της παγκόσμιας κοινότητας και να δημοσιοποιούν τις σχετικές δράσεις τους.

Συνεπώς είναι κατανοητό ότι η υποστήριξη των Αρχών επισφραγίζει, με τον πλέον θεσμικό και κατηγορηματικό τρόπο, την απόφαση των διοικήσεων των τραπεζών να λειτουργούν με αξίες, απέναντι στην κοινωνία, που βασίζονται στις αρχές της υπευθυνότητας και προσφοράς.

Παράλληλα, οι θυγατρικές εταιρείες διαχείρισης ενεργητικού των τραπεζών (Asset Management) έχουν επίσης ενταχθεί στην παγκόσμια πρωτοβουλία των Ηνωμένων Εθνών Principles for Responsible Investment Initiative (PRI), που αποτελεί το κορυφαίο δίκτυογια την προώθηση των υπεύθυνων επενδύσεων λαμβάνοντας υπόψη σημαντικά περιβαλλοντικά και κοινωνικά κριτήρια, καθώς και παράγοντες διακυβέρνησης (κριτήρια ESG), σηματοδοτώντας τη, συνολική, σε επίπεδο ομίλων, συνεισφορά των ελληνικών τραπεζών.

Αλλά οι τράπεζες μέλη της ΕΕΤ δεν προσχώρησαν μόνο θεωρητικά στις Αρχές της Υπεύθυνης Τραπεζικής. Τις εφαρμόζουν. Εκπαιδεύουν τους εργαζομένους τους, συνεργάζονται με τους πελάτες τους και τα ενδιαφερόμενα μέρη και θέτουν στόχους για να στηρίξουνεπενδύσεις και σχέδια που διασφαλίζουν την αειφορία και παρέχουν νέες ευκαιρίες ανάπτυξης και απασχόλησης, προτεραιότητες που μπορούν σε ικανή έκταση να αποκαταστήσουν τις απώλειες της προηγούμενης δεκαετίας. Αποτελεί στρατηγικό στόχο η χρηματοδότηση επενδύσεων που προωθούν την περιβαλλοντικά βιώσιμη ανάπτυξη [ΑΠΕ, έργα αστικής ανάπτυξης με γνώμονα την προστασία του περιβάλλοντος, κτιριακές υποδομές με περιβαλλοντικές προδιαγραφές Gold ή Platinum στην πιστοποίηση κατά LEED (Leadership in Energy Environmental Design), έργα διαχείρισης αποβλήτων, αιολικά, φωτοβολταϊκά, κ.ά., επενδυτικά έργα δεκάδων δισ. ευρώ σε βάθος 3ετίας].

Οι τράπεζες μέλη μας είναι επίσης οι φορείς υλοποίησης των «πράσινων» έργων του Ταμείου Υποδομών της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων και όχι μόνον. Και στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα αναφέρεται ρητά ότι η επίτευξη των στόχων του προϋποθέτει την ενεργό συμμετοχή του χρηματοπιστωτικού τομέα (η επίτευξη των συγκεκριμένων στόχων απαιτεί επενδύσεις ύψους 44 δισ. ευρώ για την επόμενη 10ετία). Οι επενδύσεις σε ΑΠΕ, σύμφωνα με μελέτες, επιστρέφουν στην οικονομία 3-8 φορές το αρχικό ποσό της επένδυσης αναλόγως της τεχνολογίας που χρησιμοποιείται, αλλά και των τοπικών συνθηκών αποφέροντας ένα σημαντικό οικονομικό αποτέλεσμα και αποτύπωμα στο εγχώριο ΑΕΠ. Προς το σκοπό αυτό μάλιστα οι τράπεζες έχουν θεσπίσει και ειδικό πλαίσιο με σκοπό την έκδοση Πράσινων Ομολόγων (Green Bonds).

Οι νέες πρωτοβουλίες της ΕΕΤ

Και ως Ελληνική Ένωση Τραπεζών επίσης αναπτύσσουμε μεμονωμένα συναφείς πρωτοβουλίες και δράσεις, συμβάλλοντας ενεργά στους στόχους βιώσιμης ανάπτυξης της διεθνούς κοινότητας.

Υπ’ αυτό το πρίσμα, πέραν της συμμετοχής μας σε διεθνή και ευρωπαϊκά fora, συνεργαζόμαστε στενά με τη Δημόσια Διοίκηση αλλά και πλειάδα φορέων του ιδιωτικού τομέα. Συμμετέχουμε στο Εθνικό Συμβούλιο για την κυκλική οικονομία του υπουργείου Περιβάλλοντος και συντονίζουμε το working group Sustainable Financing που υποστηρίζει το έργο της ως άνω Επιτροπής.

Συνεργαζόμαστε επίσης με τη Γενική Γραμματεία Καταναλωτή για την κατάρτιση του εθνικού σχεδίου κοινωνικής υπευθυνότητας, με το Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας (ΤΧΣ) και την Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα (ΕΑΤ) με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη. Είμαστε ιδρυτικά μέλη της πρωτοβουλίας Sustainable Greece 2020 του QNF, συνεργαζόμαστε με το CSR Hellas, συμμετέχουμε στις εργασίες του Institute for Sustainable Development του European Public Law Organization (EPLO), ενώ συνεργασία έχουμε αναπτύξει και με τις υπηρεσίες του Πράσινου Ταμείου του ΥΠΕΝ.

Και βέβαια, όπως οι τράπεζες μέλη μας έτσι και η ΕΕΤ λειτουργεί «proactive». Με ιδιαίτερη χαρά λοιπόν ανακοινώνουμε 3 (τρεις) σημαντικές νέες πρωτοβουλίες μας που υποδηλώνουν και το δικό μας ενδιαφέρον να συμβάλουμε στην παγκόσμια κοινή προσπάθεια:

• την εκπαίδευση των στελεχών των τραπεζών στη θεματική του Sustainable Finance, μέσα από ένα πλήρες εκπαιδευτικό πρόγραμμα που αναπτύξαμε στο πλαίσιο των εργασιών της Επιτροπής Αειφόρου Ανάπτυξης της ΕΕΤ
• την ανάπτυξη συναφούς προγράμματος το οποίο θα απευθύνεται σε επιχειρήσεις (Sustainable Finance for large companies & SMEs). Το πρόγραμμα αυτό στοχεύει στην ενημέρωση των επιχειρήσεων για τα νέα δεδομένα συνεργασίας που δημιουργούνται εκ των πραγμάτων και
• τη δημιουργία ειδικού εκπαιδευτικού προγράμματος για μαθητές Γυμνασίου-Λυκείου στη θεματική του Sustainable Financial Literacy (σε στάδιο ανάπτυξης) με σκοπό την ενημέρωση της νέας γενιάς προκειμένου να αναπτύξει κοινωνική, περιβαλλοντική συνείδηση συνδυαστικά με χρηματοπιστωτικές γνώσεις και δεξιότητες.

Ως ΕΕΤ εκτιμούμε ότι η ανάπτυξη κοινωνικής και περιβαλλοντικής συνείδησης είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με αυτήν της χρηματοπιστωτικής συνείδησης καθώς είναι ιδιαίτερα βαρύνουσα η αλληλεπίδραση μεταξύ του επιπέδου χρηματοπιστωτικού εγγραμματισμού (financial literacy)των πολιτών μιας κοινωνίας και του βαθμού ανάπτυξης και ευημερίας αυτή.

Γνωρίζουμε ότι όλο αυτό το εγχείρημα δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να υλοποιηθεί από τη μία μέρα στην άλλη. Είναι ωστόσο απόλυτα ενθαρρυντικό ότι όλοι το έχουμε συνειδητοποιήσει και δουλεύουμε ο καθένας στο βαθμό που του αναλογεί, προς την κατεύθυνση της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης. Νέα πορεία για μια διαχρονική αξία, το περιβάλλον.