Το καλοκαίρι και συγκεκριμένα μέσα στους μήνες Ιούνιος και Ιούλιος 2020 ο γενικός γραμματέας Υπηρεσιών Υγείας Ιωάννης Κωτσιόπουλος παρουσίασε τη στρατηγική του υπουργείου Υγείας στον τομέα των ψηφιακών συστημάτων και υπηρεσιών υγείας. Ο νέος οδικός χάρτης ψηφιακής υγείας αποτελεί τη νέα μεγάλη πρόκληση της κυβέρνησης, καθώς απαιτεί σοβαρό στρατηγικό σχεδιασμό. Ο μετασχηματισμός του ΕΣΥ σε ψηφιακές υπηρεσίες υγείας θα ενισχύσει σημαντικά το σύστημα υγείας, ωστόσο τα εμπόδια και τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσει το υπουργείο είναι αρκετά προκειμένου να επιτευχθεί ο στόχος.
Σύμφωνα με μία ανάλυση των ειδικών της re::med, επτά είναι οι βασικοί άξονες στους οποίους πρέπει να εστιαστεί το στρατηγικό σχέδιο της κυβέρνησης.
Αξίζει να επισημάνουμε τη θετική επιλογή του υπουργείου σε σχέση με τη συνέχιση έργων που είχαν ήδη εγκριθεί (από το 2018) στο πλαίσιο του προγράμματος ΕΣΠΑ 2015-2021 και προς στιγμή η συνέχισή τους υπήρξε αμφίβολη. Τα έργα αυτά είχαν τύχει σοβαρής διαβούλευσης τόσο αναφορικά με την αναγκαιότητα και το σχεδιασμό τους όσο και σε σχέση με τη χρηματοδότηση και τις παραμέτρους υλοποίησής τους και έτυχαν καθολικής αποδοχής. Ως τέτοια αναφέρουμε τα εγκεκριμένα στο πλαίσιο του ΕΣΠΑ 2015-2021 έργα: «Επέκταση Δικτύου ΕΔΕΤ (σημερινού ΕΔΥΤΕ ΑΕ)», «Μητρώα & Κωδικολόγια», «RIS-PACs», «Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας για την Υγεία». Επίσης, έργα που αφορούσαν χρηματοδότηση από τον τακτικό προϋπολογισμό του υπουργείου Υγείας υπήρξαν η «Επέκταση υπηρεσιών ηλεκτρονικού ραντεβού - eRDV» και η «Ηλεκτρονική Συνταγογράφηση στο Νοσοκομειακό περιβάλλον». Η νέα στρατηγική βάζει για πρώτη φορά στο δημόσιο διάλογο τη λογική της ανάπτυξης ενός Κατανεμημένου Εθνικού Ιατρικού Φακέλου Υγείας ως αναβάθμιση του υπάρχοντος Ατομικού Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας (ΑΗΦΥ). Επίσης, φαίνεται πως και η σημερινή στρατηγική του υπουργείου Υγείας επικεντρώνεται στον ενισχυμένο ρόλο της ΗΔΙΚΑ ΑΕ, στη λογική της υποστήριξης λειτουργίας του κεντρικού κόμβου συλλογής και διάθεσης των ψηφιακών εγγράφων ιατρικής πληροφορίας και όχι μόνο. Η ορθότητα και πάλι της επιλογής θα κριθεί στη λογική της αντιμετώπισης των σχετικών κρίσιμων προϋποθέσεων που αφορούν την ΗΔΙΚΑ ΑΕ.
Σύμφωνα λοιπόν με τους ειδικούς, είναι πολύ θετικό πως πρόθεση των υπουργείων Υγείας και Ψηφιακής Διακυβέρνησης αποτελεί η ενίσχυση της «ψηφιακής υγείας» και του ρόλου της στον μετασχηματισμό των υπηρεσιών υγείας, αφού μετά την επιτυχημένη ενεργοποίηση της άυλης συνταγής, οι ιθύνοντες εμφανίζονται να έχουν αντιληφθεί και επιδιώκουν την ενίσχυση των ψηφιακών μέσων και «εργαλείων» ως βραχίονες για την απλοποίηση των διαδικασιών και της επαφής του πολίτη με το σύστημα υγείας.
Ωστόσο, να επισημάνουμε πως η δυνατότητα έκδοσης και χρήσης άυλης συνταγής είχε υλοποιηθεί από τις αρχές του 2019, αλλά καταλύτης στην ενεργοποίηση και χρήση της ήταν η πανδημία του κορονοϊού. Πρέπει όμως να εντοπίσουμε και τον κίνδυνο της εσφαλμένης αντίληψης των πολιτών για το τι πραγματικά σημαίνει η άυλη συνταγή, αφού σε καμία περίπτωση δε σημαίνει την απουσία επαφής του ασθενούς με τον θεράποντα ιατρό, αλλά την ψηφιακή διακίνηση των γνωστών εντύπων συνταγών μέχρι και το γκισέ του φαρμακείου. Έτσι, αναδεικνύεται ένα άλλο σημαντικό θέμα που αποτελεί μέρος κάθε ψηφιακού μετασχηματισμού, η ανάγκη σωστής ενημέρωσης και η συνεχής ανάγκη ψηφιακής εκπαίδευσης των πολιτών.
Ως σημαντικό καταγράφεται επίσης το γεγονός ότι ο νέος σχεδιασμός τοποθετεί αρκετά ψηλά τον πήχη σε σχέση με την αρχική προσέγγιση του ΑΗΦΥ και επιχειρεί να αποδώσει την υπηρεσία του Ηλεκτρονικού Φακέλου Υγείας στην κατανεμημένη λογική λειτουργίας του. Αξίζει να αναφέρουμε πως στην περίπτωση των κατανεμημένων υπηρεσιών, η πολυπλοκότητα ανάπτυξης και λειτουργίας αυξάνεται σημαντικά. Ειδικότερα, στην περίπτωση των κεντρικών αποθετηρίων, ένας κεντρικός κόμβος αναλαμβάνει τη συλλογή και απόδοση όλων των δεδομένων.
Αντίθετα, στην περίπτωση των κατανεμημένων συστημάτων ένας κόμβος αναλαμβάνει τον ρόλο του «εξυπηρετητή» των αιτημάτων των χρηστών (B2B), συλλέγοντας σε πραγματικό χρόνο, συνθέτοντας και αποδίδοντας την αιτούμενη πληροφορία από τα απανταχού συναφή πληροφοριακά συστήματα που αναλαμβάνουν την πρωτογενή συγκέντρωση και διαχείριση της σχετικής με τον πολίτη και τη φροντίδα του, πληροφορίας (τοπικά συστήματα εργαστηρίων, νοσοκομείων, κλινικών κτλ.).
Με αυτόν τον τρόπο, η πληροφορία διατηρείται σε τοπικό επίπεδο στα τοπικά πληροφοριακά συστήματα, όμως αυτά επιβάλλεται να είναι τεχνολογικά «ώριμα» και σε θέση να δεχθούν και να προωθήσουν δομημένα με τη βοήθεια μηχανισμών διαλειτουργικής επαφής, αιτήματα από και προς κεντρικούς κόμβους. Τα δεδομένα αποδίδονται με τη μορφή κλινικών εγγράφων προτυποποιημένης κωδικοποίησης και ταυτότητας πληροφορίας (ολοκλήρωση λειτουργίας σε σημασιολογικό επίπεδο). Για κάθε επαφή του πολίτη σε τοπικό επίπεδο φροντίδας, το αντίστοιχο πληροφοριακό σύστημα παράγει τη σχετική πληροφορία και είτε ενημερώνει εξαρχής τον κεντρικό εξυπηρετητή, είτε ανταποκρίνεται σε πραγματικό χρόνο στα αιτήματά του.
Είναι πολύ θετικό επίσης πως το «έργο πιλότος» της SRSS για το Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας στην Υγεία συνέχισε το 2019, χωρίς καμία καθυστέρηση και πως το υπουργείο Υγείας επιχειρεί να αξιοποιήσει αυτό το έργο ως βάση για την εγκαθίδρυση ενός κεντρικού μηχανισμού οργάνωσης και υποστήριξης της διαλειτουργικότητας των συστημάτων ψηφιακής υγείας, επιχειρώντας να αναπτύξει το πρώτο προφίλ διαλειτουργικότητας (σ.σ.: των εργαστηριακών αποτελεσμάτων).
Σημαντικές προϋποθέσεις επιτυχίας της νέας στρατηγικής
Ορισμένοι από τους κρίσιμους παράγοντες που πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη από τα συναρμόδια υπουργεία και οι οποίοι θα μπορούσαν να μεγιστοποιήσουν την επιτυχή έκβαση του εγχειρήματος, ούτως ώστε να καταφέρουμε σε μερικά χρόνια από σήμερα να μιλάμε για μια επιτυχημένη ψηφιακή μεταρρύθμιση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας, αλλάζοντας μια για πάντα το τοπίο των υπηρεσιών είναι η ανάγκη για:
Ολοκληρωμένη στρατηγική βάσης ψηφιακής υγείας
Απαιτείται ένα ολοκληρωμένο και αναλυτικό κείμενο βάσης διαμορφωμένο στις αρχές της ανοικτής διαβούλευσης με το οικοσύστημα υγείας (επιτελικός μηχανισμός, φορείς, στελέχη της αγοράς, ενώσεις ασθενών), το οποίο θα έλυνε πολλά μελλοντικά ζητήματα ως προς τη στόχευση του υπουργείου, θα προετοίμαζε την αγορά των παρόχων ψηφιακών λύσεων, θα προετοίμαζε τον υπάρχοντα εφαρμοστικό βραχίονα του υπουργείου (στελέχη πληροφορικής οργάνωσης των μονάδων υγείας), τους παρόχους υπηρεσιών φροντίδας υγείας, τους ιατρούς, ακόμα και τους πολίτες.
Πιο πολύ όμως θα ενίσχυε τη διαφάνεια και θα αιτιολογούσε όχι μόνο τα απαραίτητα έργα αλλά και τον σχεδιασμό τους, θα αναδείκνυε το βέλτιστο χρονοπρογραμματισμό τους, τα στάδια σύζευξης και σύνθεσής τους (ποιο έργο είναι προϋπόθεση για κάποιο άλλο, ποιο πρέπει να είναι προπομπός κτλ.) και θα εκτιμούσε σωστά το προφίλ των ειδικών και τον αριθμό των μελών της Ομάδας Διοίκησης που θα αναλάβει την υλοποίηση του εγχειρήματος. Θα επέτρεπε επίσης την απόλυτη γνώση των οριζόντιων αναγκών του Εθνικού Συστήματος Υγείας και θα έκρινε τις οικονομικές διαστάσεις του εγχειρήματος.
Τέλος, θα αποτελούσε ένα ισχυρό στοιχείο ενίσχυσης της επικείμενης προσπάθειας της χώρας μας, για ενεργή και επιτυχημένη συμμετοχή στα προγράμματα ψηφιακής υγείας που θα υποστηριχθούν από την Ευρωπαϊκή Ένωση με τη μορφή χρηματοδότησης ή συγχρηματοδότησης.
Ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού πληροφορικής
Η ενίσχυση του ανθρώπινου δυναμικού του τομέα των ICT2 υπηρεσιών των μονάδων υγείας είναι βασική προϋπόθεση για την επιτυχία του εγχειρήματος. Οι ελλείψεις είναι διαπιστωμένα πολλές και οι ανάγκες εφαρμοστικής υποστήριξης του νέου πλαισίου υπηρεσιών αυξημένες.
Το επικαλούμενο Digital Movement3 του υπουργείου πρέπει να ξεκινήσει άμεσα και όχι μετά την υλοποίηση των έργων, καθώς είναι γνωστό το πόσο χρονοβόρες είναι οι διαδικασίες του Δημοσίου και πόσο δύσκολο είναι ένα τέτοιο εγχείρημα, όταν οι περισσότεροι τομείς του Δημοσίου αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υποστελέχωσης.
Διαμόρφωση της Ομάδας Διοίκησης των έργων και του στρατηγικού σχεδιασμού
Η Ομάδα Διοίκησης έργων είναι ίσως το κλειδί στην παρακολούθηση της σωστής εξέλιξης της υλοποίησης των έργων. Αυτό τον ρόλο βάσει των διαδικασιών του Δημοσίου οφείλουν και πρέπει να τον αναλάβουν στελέχη του Δημοσίου με σημαντική εμπειρογνωσία. Οι ελλείψεις προσωπικού ακόμα και στην κεντρική επιτελική υπηρεσία του Υπουργείου καθιστούν την κάλυψη αυτής της ανάγκης ένα μεγάλο ζητούμενο. Το έργο της Ομάδας Διοίκησης είναι εξαιρετικά κρίσιμο για να αποδοθεί σε στελέχη που θα κληθούν να ασκήσουν παράλληλα καθήκοντα στους φορείς τους. Προτείνεται λοιπόν η διαμόρφωση αφοσιωμένης και μόνιμης Ομάδας Διοίκησης, με αποκλειστική εργασία στην υλοποίηση του στρατηγικού σχεδιασμού.
Ολοκλήρωση της σύνθεσης των τευχών Λειτουργικών Περιγραφών & Απαιτήσεων Έργων (Request For Proposals) των επιμέρους δράσεων ανάπτυξης του σχεδιασμού
Η διαδικασία οφείλει και πρέπει να προηγηθεί της διακήρυξης των έργων, με την απόδοση των κατάλληλων μελετών από επιστημονικό προσωπικό με ιδιαίτερη τεχνογνωσία και με τη βοήθεια επιστημονικών οργανισμών, πανεπιστημιακών ιδρυμάτων, ακόμα και του ιδιωτικού τομέα. Τα RFPs θα πρέπει να είναι διαμορφωμένα στις ανάγκες του συνολικού σχεδιασμού του υπουργείου και όχι αποσπασματικά.
Καθορισμό του ρόλου της ΗΔΙΚΑ ΑΕ στην ανάπτυξη των έργων και τη λειτουργία τους
Η ΗΔΙΚΑ ΑΕ και σε αυτόν τον σχεδιασμό έχει πρωτεύοντα ρόλο, όμως διαπιστωμένα, χωρίς την απαραίτητη ενίσχυση σε ανθρώπινο δυναμικό και την εφαρμογή της προβλεπόμενης αναδιοργάνωσής της, δεν θα μπορέσει να αντεπεξέλθει στο φορτίο που καλείται να επωμιστεί, όταν οι αναπτυξιακές και μόνο εκκρεμότητες στα υπάρχοντα συστήματα υγείας και πρόνοιας αναλώνουν το 100% του διαθέσιμου προσωπικού της. Το υπουργείο θα πρέπει να πάρει σημαντικές αποφάσεις για τον ρόλο της ΗΔΙΚΑ ΑΕ, εγκαταλείποντας τον ρόλο του τελικού παρόχου εφαρμογών χρήστη και αποδίδοντάς τον πλέον στην «αγορά».
Ανάπτυξη και λειτουργία του εξειδικευμένου φορέα πιστοποιήσεων λογισμικού για τις εφαρμογές παρόχων του δημόσιου και ιδιωτικού τομέα
Ο προβλεπόμενος και από το Εθνικό Πλαίσιο Διαλειτουργικότητας για την Υγεία μηχανισμός οφείλει και πρέπει να αποδοθεί άμεσα στη μορφή ενός φορέα ή ενός επιτελικού μηχανισμού του υπουργείου, αφοσιωμένου στο έργο της διαμόρφωσης προτύπων πιστοποίησης, διάθεσης μηχανισμών αξιολόγησης και παροχής πιστοποιητικών συμμόρφωσης. Επίσης, θα πρέπει να επωμιστεί το έργο της διασφάλισης εφαρμογής αυτών των προτύπων συμμόρφωσης και του ελέγχου της τήρησής τους από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς.
Είναι επίσης γνωστό πόσο χρονοβόρες είναι τέτοιου τύπου διαδικασίες και ο κόπος που απαιτείται για να αρχίσουν να αποδίδουν τα προβλεπόμενα. Για τον λόγο αυτό οι σχετικές διαδικασίες πρέπει να εκκινήσουν άμεσα και πριν από την τελική απόδοση των σχετικών υπηρεσιών.
Καθορισμό μεταβατικής περιόδου χρήσης υπαρχουσών εθνικών εφαρμογών και αντικατάστασής τους από άλλες πιο σύγχρονες
Είναι σίγουρο πως ο στρατηγικός σχεδιασμός του υπουργείου θα επιφέρει σημαντικές αλλαγές στο τοπίο των εφαρμογών και υπηρεσιών ψηφιακής υγείας και στον ήδη παγιωμένο ρόλο πολλών εκ των δημόσιων «παικτών», με σημαντικότερους εξ αυτούς τον ΕΟΠΥΥ, τον ΕΟΦ και την ΗΔΙΚΑ ΑΕ. Οι όποιες λύσεις είναι σαφές πως απαιτούν συνεκτικό σχεδιασμό, σύμφωνα με τον ρόλο και τις αρμοδιότητες του κάθε φορέα και όχι σύμφωνα με το τι έχει μέχρι σήμερα αναπτύξει και λειτουργεί.
Απόδοση των απαραίτητων προτύπων ολοκλήρωσης της διαλειτουργικότητας για τα συστήματα και τις υπηρεσίες που θα πρέπει να λειτουργήσουν σε πρώτο στάδιο Διαπιστώνεται πως έχει εσφαλμένα διαμορφωθεί η άποψη πως το πιλοτικό έργο της SRSS θα προσφέρει άμεσα λύση σε όλα τα θέματα διαλειτουργικότητας που αντιμετωπίζει ο χώρος της υγείας. Δεν είναι όμως αυτή η φύση του έργου και η λογική της προσφοράς του στο οικοσύστημα. Το θέμα του Εθνικού Πλαισίου Διαλειτουργικότητας Υγείας θα αποτελέσει αντικείμενο επόμενης ανάλυσής μας. Με λίγα λόγια όμως, το έργο απλά θα μας δείξει τον δρόμο και τη μεθοδολογία, χωρίς να αποδώσει τις λύσεις για όλες μας τις ανάγκες σε επίπεδο διαλειτουργικότητας.
Ολοκλήρωση των Μητρώων και κωδικολογίων πληροφορίας υγείας πριν από την ανάπτυξη των έργων
Είναι σημαντικό να έχει κλείσει το θέμα επιλογής των κωδικοποιήσεων και σχεδίασης και ανάπτυξης των μητρώων που πρέπει να εφαρμοστούν και να συλλειτουργήσουν για την απόδοση της κατανεμημένης λογικής λειτουργίας του Εθνικού Φακέλου Υγείας και όχι μόνο. Η αρχή βέβαια έχει γίνει εδώ και έναν χρόνο (αρχές 2019) με τη μελέτη (μορφής RFP) του Ενιαίου Καταλόγου Φαρμακευτικών Ουσιών (ΕΚΦΟ), η οποία και αναρτήθηκε την ίδια περίοδο στον ιστότοπο του υπουργείου Υγείας και παραμένει αδίκως ανεκμετάλλευτη μέχρι σήμερα. Όμως, η αδυναμία ανάπτυξης του ΕΚΦΟ, του μοναδικού σε επίπεδο Ε.Ε. διαλειτουργικού μητρώου για το φάρμακο, υποδηλώνει και τον βαθμό δυσκολίας συνεργασίας των εμπλεκόμενων αρμόδιων φορέων (ΕΟΦ, ΕΟΠΥΥ και ΗΔΙΚΑ ΑΕ) και αποδεικνύει τη δυσκολία του εγχειρήματος, καθώς επίσης και τις ισχυρές αντιστάσεις που θα δεχθεί μια τέτοια συνολική προσέγγιση.
Ενίσχυση της διαβούλευσης με το οικοσύστημα
Είναι σαφές πως ένα τέτοιο εγχείρημα οφείλει να διασφαλίσει μια ευρεία συναίνεση σε επίπεδο οικοσυστήματος και αυτό γίνεται μέσα από έναν συνεχή και γόνιμο διάλογο. Διάλογο με όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, ενώσεις ασθενών και συνδέσμους και ιδιαίτερα με τις εταιρείες του χώρου της ψηφιακής υγείας, διάλογο ο οποίος θα καθησυχάσει και την όποια ήδη εκφρασμένη ανησυχία.
Εκτίμηση των οικονομικών διαστάσεων του ψηφιακού μετασχηματισμού και επιλογής των κατάλληλων κατά περίπτωση χρηματοδοτικών μέσων
Είναι βέβαιο πως η ύπαρξη του υπουργείου Ψηφιακής Διακυβέρνησης θα διευκολύνει τη χρηματοδότηση των έργων. Όμως και σε αυτή την περίπτωση, η ανάγκη καθορισμού των κατάλληλων πηγών χρηματοδότησης είναι απολύτως απαραίτητη. Δεν έχουν όλα τα έργα τον ίδιο χρόνο υλοποίησης και εφαρμογής και αυτό είναι κάτι που σίγουρα επηρεάζει τις ανάγκες χρηματοδότησης σε επίπεδο διασφαλισμένης ταχύτητας που μπορεί να προσφέρει η κάθε πηγή. Επίσης, η οικονομική διάσταση του εγχειρήματος οφείλει και πρέπει να συμπεριλάβει και το μετά, εκφράζοντας και μια στρατηγική για τον τρόπο αντιμετώπισης των συνεχών αναγκών οικονομικής στήριξης των συστημάτων και των υπηρεσιών. Μια τέτοια προσέγγιση θα προβλέψει και θα διασφαλίσει τους πόρους λειτουργίας, συντήρησης, επέκτασης ή και λειτουργικής αναβάθμισής των έργων και των υπηρεσιών στο απώτερο μέλλον.
Ενίσχυση των υποδομών των νοσοκομειακών μονάδων
Είναι βέβαιο πως η επιλογή της κατανεμημένης λειτουργίας του Εθνικού Φακέλου Υγείας αυξάνει τη διαχρονικά διαπιστωμένη απαίτηση άμεσης αναβάθμισης και ενίσχυσης των υποδομών των νοσοκομείων. Η τελευταία σοβαρή επένδυση έγινε στο πλαίσιο του Γ’ ΚΠΣ και κόστισε περίπου 50 εκατ. ευρώ με ελάχιστα εξ αυτών να καταλήγουν σε κόστος ανάπτυξης εφαρμογών λογισμικού. Θα πρέπει άμεσα να εκπονηθεί σχέδιο δράσης άμεσης ενίσχυσης των υποδομών των νοσοκομειακών μονάδων και όχι μόνο αυτών, αφού τα Δίκτυα ΠΦΥ με επίκεντρο τα Κέντρα Υγείας αναφοράς φαίνεται πώς θα υλοποιηθούν.
Ενίσχυση των μηχανισμών προστασίας δεδομένων και κυβερνοασφάλειας
Έχουν περάσει δύο και πλέον χρόνια από την εφαρμογή του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων και ακόμα πολλά από τα νοσοκομειακά ιδρύματα δεν έχουν αποκτήσει Υπεύθυνο Προστασίας Δεδομένων ή έχουν αποδώσει αυτό το ρόλο σε στελέχη πληροφορικής που ασκούν παράλληλα καθήκοντα.
Επιπλέον, στο ισχύον κανονιστικό πλαίσιο έχει ενσωματωθεί από το 2018 και η Οδηγία NIS (ΕΕ 2016/1148), εισάγοντας με τη σειρά της πρόσθετες απαιτήσεις τόσο αναφορικά με την ανάπτυξη ικανοτήτων αποτροπής, διαχείρισης και αναφοράς περιστατικών διατάραξης της ομαλής παροχής των υπηρεσιών, όσο και σε σχέση με τη θεσμική εισαγωγή Υπεύθυνου Ασφάλειας.
Η προστασία δεδομένων και η κυβερνοασφάλεια σε όλες τις εκφάνσεις της είναι μια ακόμη παράμετρος, η οποία θα διασφαλίσει το επίπεδο εμπιστοσύνης των πολιτών στον επιχειρούμενο ψηφιακό μετασχηματισμό, και κατά συνέπεια είναι κρίσιμο να ενισχυθεί επαρκώς και έγκαιρα, ήδη από τη φάση σχεδιασμού των προτεινόμενων παρεμβάσεων.
Κλείνοντας την ανάλυση, οι ειδικοί της reformed.gr επισημαίνουν τη σημασία που πρέπει να αποδοθεί στη Διακυβέρνηση ως νευραλγικής σημασίας παράγοντα για την επιτυχία του ψηφιακού μετασχηματισμού του τομέα της Υγείας.
Η μέχρι στιγμής εμπειρία, όπως λένε, δείχνει ότι η Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση Υγείας διαχρονικά δεν έτυχε της σημασίας που της αρμόζει. Είναι βέβαιο ότι υπό το φως των νέων συνθηκών αρχίζει να αποκτά σημαντική θέση στο Εθνικό Σύστημα Υγείας. Είναι βέβαιο επίσης πως λαμβάνοντας υπόψη την πολυπλοκότητα και τις εγγενείς αβεβαιότητες του εγχειρήματος, ενδέχεται να απαιτηθεί επανεκτίμηση του χρονοπρογραμματισμού υλοποίησης.
Ο επιχειρούμενος ψηφιακός μετασχηματισμός σε έναν τομέα όπως αυτός της υγείας δεν είναι εύκολη υπόθεση και αυτό πρέπει να το αντιληφθούμε όλοι.
Ο ψηφιακός μετασχηματισμός της υγείας είναι μια σοβαρή μεταρρύθμιση και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Μια μεταρρύθμιση που απαιτεί πόρους και μάλιστα σημαντικούς, απαιτεί στοχοπροσήλωση, σωστό σχεδιασμό, συνέπεια στην υλοποίηση και προσαρμογή της διοικητικής και επιτελικής οργάνωσης και κουλτούρας, με το κατάλληλο ανθρώπινο δυναμικό για την υποστήριξη της εφαρμογή του στο διηνεκές. Ωστόσο, η ανάγκη επιτυχίας του ψηφιακού μετασχηματισμού της υγείας αποτελεί μονόδρομο.
