Του Πάνου Ζαχαριάδη
Ο κ. Πάνος Ζαχαριάδης είναι τεχνικός δ/ντης της Atlantic Bulk carriers.

Πριν από 25 χρόνια τα πλοία είχαν 40 άτομα πλήρωμα. Ίδιου τύπου και μεγέθους πλοία σήμερα έχουν 18 άτομα πλήρωμα (Αύριο;). Ο λόγος της μείωσης είναι οι αυτοματισμοί των πλοίων και των μηχανοστασίων τους. Στα σημερινά πλοία οι μηχανικοί δουλεύουν από τις 8 π.μ. έως τις 5 μ.μ. Μετά κλείνουν το μηχανοστάσιο έως την άλλη μέρα στις 8 το πρωί, ενώ το πλοίο πλέει στον ωκεανό. Σε μερικά χρόνια θα υπάρχουν αυτόνομα αυτοκίνητα (χωρίς οδηγό) στις προηγμένες χώρες, τα οποία θα κινούνται μαζί με τα συμβατικά. Το ίδιο πρόκειται να γίνει και στα πλοία. Αυτόνομο σημαίνει ότι το πλοίο δεν έχει πλήρωμα, αλλά οι υπολογιστές του επεξεργάζονται όλα τα δεδομένα (από πληθώρα αισθητήρων) και λαμβάνουν αποφάσεις (π.χ. αλλαγή πορείας, ταχύτητας) χωρίς ανθρώπινη παρέμβαση, ούτε καν μέσω τηλεχειρισμού. Η αυτονομία αυτή μπορεί τώρα πια να επιτευχθεί λόγω της τεράστιας προόδου στην τεχνητή νοημοσύνη (ΤΝ) που επιτρέπει σε «μηχανές» να μαθαίνουν μόνες τους πολύ γρήγορα και να παίρνουν αποφάσεις - να διαθέτουν δηλαδή κρίση και λογική. Παρ’ όλο που στην ελληνική ναυτιλιακή κοινότητα υπάρχει διχογνωμία για το θέμα, αυτή επικεντρώνεται όχι τόσο στο «αν» αλλά στο «πότε». Άλλοι θεωρούν ότι τα αυτόνομα πλοία θα αργήσουν πολύ (40, 50 χρόνια), ενώ άλλοι, όπως εγώ, θεωρούμε ότι θα έρθουν και θα εξαπλωθούν πολύ πιο σύντομα.

Προσπαθώντας να εξηγήσω γιατί το πιστεύω αυτό, παραθέτω κάποια στοιχεία που αρχικά μπορεί να φαίνονται άσχετα με το θέμα.

• Το 1950 η παγκόσμια γνώση (το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης) διπλασιαζόταν κάθε 25 χρόνια. Σήμερα εκτιμάται ότι διπλασιάζεται κάθε 6 - 8 μήνες! Σε 2 - 3 χρόνια εκτιμάται ότι το σύνολο της ανθρώπινης γνώσης θα διπλασιάζεται κάθε 12 ώρες (αυτό συμβαίνει λόγω του τεράστιου ρυθμού ανάπτυξης στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές και την τεχνητή νοημοσύνη). 
• Η Google πρόσφατα ανακάλυψε ότι το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης που ανέπτυξε είναι πιο ικανό στο να αναπτύσσει άλλα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης απ’ ό,τι οι ανθρώπινοι προγραμματιστές της εταιρείας. Το facebook αναγκάστηκε να διακόψει το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης που είχε αναπτύξει, όταν διαπίστωσε ότι εφηύρε τη δική του γλώσσα για να επικοινωνεί με άλλα προγράμματα τεχνητής νοημοσύνης.
• Η ΙΒΜ, η Google, η Microsoft, η ΝΑΣΑ και άλλοι βρίσκονται σε αγώνα δρόμου για την υλοποίηση του πρώτου κβαντικού υπολογιστή, ο οποίος θα έχει ασύλληπτες δυνατότητες και ταχύτητες σε σχέση με τους σημερινούς υπολογιστές. 
• Τα τελευταία 3 - 4 χρόνια η πρόοδος στην ιατρική έρευνα είναι μεγαλύτερη απ’ ό,τι τα προηγούμενα 50 χρόνια (επιδιόρθωση DNA κ.λπ.). Σε αυτό συνέβαλε και η τεχνητή νοημοσύνη αλλά και οι μεγάλες υπολογιστικές δυνατότητας που προσφέρει το cloud. Ο οποιοσδήποτε μπορεί τώρα να νοικιάζει τεράστια υπολογιστική δύναμη στα cloud της Google και της Amazon.
• Το πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης της IBM (Watson) παρέχει ιατρικές διαγνώσεις με 4 φορές μεγαλύτερη ακρίβεια από τους νοσηλευτές και νομικές συμβουλές με 90% ακρίβεια έναντι 70% των δικηγόρων.
• Υπολογίζεται ότι έως το 2027 το 10% της παγκόσμιας παραγωγής υλικών, μηχανημάτων και αγαθών θα παράγεται με εκτυπωτές τριών διαστάσεων. Ήδη οι μεγάλες εταιρείες παπουτσιών (Nike, Adidas) τους χρησιμοποιούν, ενώ από αυτοκίνητα έως υποβρύχια έχουν κατασκευαστεί αποκλειστικά με χρήση τέτοιων εκτυπωτών, σε πολύ μικρό χρόνο και κόστος σε σχέση με τις παραδοσιακές μεθόδους. 
• Η τεράστια -εκθετική- αύξηση της τεχνολογίας και τεχνητής νοημοσύνης τα τελευταία χρόνια επηρεάζει, ή θα επηρεάσει σύντομα, όλους τους τομείς της βιομηχανίας, όλα τα επαγγέλματα και φυσικά τη ζωή μας.  Αυτό το βλέπουμε ήδη με την Airbnb και την Uber, η μεν πρώτη να είναι πια η μεγαλύτερη ξενοδοχειακή αλυσίδα του κόσμου, και η δεύτερη, η μεγαλύτερη εταιρεία ταξί, ενώ και οι δύο είναι απλά λογισμικά.
• Τα ρομπότ έχουν από καιρό εισέλθει στα εργοστάσια, τώρα εισέρχονται στα χειρουργεία (προς το παρόν με τηλεχειρισμό από τον χειρουργό, σύντομα αυτόνομα), ως οικιακοί βοηθοί, για τη γεωργική παραγωγή (σπορά, θέρος) κ.λπ. 

Ίσως μετά τα ανωτέρω να είναι πιο εύκολο να συμφωνήσουμε ότι και η ναυτιλία, και τα πλοία οδεύουν προς την ολοκληρωτική αυτοματοποίηση. Και φυσικά σχεδόν όλοι οι εμπλεκόμενοι (εκτός από την ελληνική ναυτιλία) λαμβάνουν θέσεις.

Νορβηγία, Φινλανδία και Κίνα ήδη έχουν ορίσει κάποιες θαλάσσιες περιοχές τους ως αποκλειστικές περιοχές δοκιμών αυτόνομων πλοίων. Οι κυβερνήσεις των χωρών αυτών (αλλά και πολλών άλλων όπως Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, ΗΠΑ, Δανία, Ολλανδία κ.λπ.) χρηματοδοτούν αδρά τις σχετικές έρευνες. Οι περισσότεροι νηογνώμονες ήδη συμμετέχουν σε διάφορες ερευνητικές ομάδες μαζί με κατασκευαστές, ναυπηγεία, πανεπιστήμια, και μεγάλες ναυτιλιακές εταιρείες σε έναν διαφαινόμενο αγώνα δρόμου για την κατασκευή αυτόνομων πλοίων. Αλλά όχι μόνο αυτό. Τα πλοία θα είναι ένα μόνο κομμάτι μιας πιο συνολικής αυτοματοποίησης της ναυτιλίας.  Όλη η μεταφορική αλυσίδα αυτοματοποιείται (λιμάνια, logistics, blockchain - γραμματειακή υποστήριξη, κ.λπ.). Ήδη λειτουργούν από καιρό τελείως αυτόματα λιμάνια φορτοεκφόρτωσης containers, όπου οι γερανοί και τα φορτηγά αυτοκίνητα λειτουργούν χωρίς χειριστές και οδηγούς.

Φυσικά, για να είμαστε ρεαλιστές, θα συμφωνήσουμε ότι αυτή η ολοκληρωτική  αυτοματοποίηση των πλοίων θα γίνει σταδιακά και, μάλλον, πρώτα στα πλοία containers τα οποία θα ωφεληθούν πολλαπλά από την καλύτερη αποτελεσματικότητα της αυτοματοποίησης σε όλη τη μεταφορική αλυσίδα. Και παρότι ήδη κατασκευάζονται πρωτότυπα μικρά αυτόνομα πλοία για έρευνα και δοκιμές, το επόμενο στάδιο πρακτικά θα είναι πλοία με αυξημένο τηλεχειρισμό από τη στεριά μέσω δορυφόρου, μερικώς επανδρωμένα για κάθε περίπτωση, και σε τελικό πια στάδιο αυτόνομα. Το πόσο σύντομα θα συμβεί αυτό, είναι ένα ερώτημα, αλλά θεωρώ θα είναι πολύ συντομότερα απ’ ό,τι ίσως νομίζουμε. Ο ΙΜΟ έχει ήδη εντάξει το θέμα στην ατζέντα του. Οι ασφαλιστικές εταιρείες δεν αντιδρούν, γνωρίζοντας φυσικά ότι το 90% των ατυχημάτων προέρχεται από τον ανθρώπινο παράγοντα.

Αυτονόητα η ναυτιλία θα αλλάξει. Το παραδοσιακό μοντέλο του ναυλωτή, που επιζητά σε μεσίτες το κατάλληλο πλοίο για τη μεταφορά του φορτίου του, θα εκλείψει.  Αντ’ αυτού «έξυπνες» εφαρμογές θα προτείνουν τα κατάλληλα πλοία που είναι διαθέσιμα στην περιοχή που ενδιαφέρει τον ναυλωτή, μαζί με όλες τις επιδόσεις του πλοίου (ταχύτητες, καταναλώσεις, πιστοποιητικά, όνομα πλοιάρχου - αν το πλοίο δεν είναι αυτόνομο), καθώς και συνολική οικονομική και ποιοτική βαθμολόγηση του πλοίου σε σχέση με τα άλλα στην περιοχή. Το πλοίο θα ναυλώνεται με το πάτημα ενός κουμπιού στην εφαρμογή. Συνδεσιμότητα των πάντων (Internet of things), τεχνητή νοημοσύνη και blockchain θα αναλαμβάνουν όλα τα υπόλοιπα. Οι ναυλωτές και οι ιδιοκτήτες φορτίων θα αποκτήσουν έτσι μεγαλύτερη δύναμη. Δυστυχώς οι ναυτικές ικανότητες των πληρωμάτων, καθώς και οι διαχειριστικές ικανότητες των ναυτιλιακών εταιρειών, στα οποία οι Έλληνες παραδοσιακά διαπρέπουν, δεν θα έχουν πια ρόλο σε μία ναυτιλία πλήρως αυτοματοποιημένη. Το να υποστηρίζει κανείς το αντίθετο είναι σαν να υποστηρίζει ότι ένας καλός οδηγός ταξί θα έχει ρόλο σε αυτόνομα αυτοκίνητα. Αυτό που θα μετράει τότε είναι ποιος θα κατέχει την τεχνογνωσία και το καλύτερο λογισμικό για ασφαλή μεταφορά φορτίων.

Όπως στο κοντινό μέλλον ελάχιστοι άνθρωποι θα αγοράζουν αυτοκίνητα, λόγω παρόμοιας εφαρμογής στα κινητά μας όπου σε 2 λεπτά θα έρχεται μπροστά μας αυτόνομο αυτοκίνητο -από τον στόλο π.χ. εταιρειών ενοικίασης- να μας πάει όπου θέλουμε, έτσι και στη ναυτιλία θα υπάρχουν στόλοι αυτόνομων πλοίων. Οι μελλοντικοί στόλοι αυτόνομων πλοίων θα απαιτούν ειδικά, υψηλής τεχνολογίας, πανάκριβα κέντρα διαχείρισης. Οι μικρομεσαίοι πλοιοκτήτες θα πρέπει να  συνενωθούν ειδάλλως θα εκλείψουν. Ήδη βιντεάκι της Wartsila για τα πλοία του μέλλοντος αναφέρει ότι δεν θα υπάρχει λόγος «πλοιοκτησίας» αυτόνομων πλοίων αλλά μόνον ενοικίασης. Σε κάποιους όμως θα ανήκουν οι αυτόνομοι στόλοι. Σε ποιους; Ορισμένες κινήσεις πρωτοπόρων στον τομέα της αυτοματοποίησης ίσως δίνουν μια απάντηση. Η Rolls Royce, για παράδειγμα, πρόσφατα υπέγραψε σύμφωνο συνεργασίας με την Google. Η μία εταιρεία θα παράσχει την τεχνογνωσία της στους αυτοματισμούς και η άλλη την τεχνητή νοημοσύνη της και τη μεγάλη υπολογιστική δύναμη στο cloud της. Παρόμοιες συνεργασίες γίνονται και από άλλους. 

Μήπως στο μέλλον οι ναυλωτές θα πηγαίνουν στην Google και την Amazon για τη μεταφορά των φορτίων τους; Μήπως μεγάλοι ναυλωτές (π.χ. Cargill) ή όμιλοι ναυλωτών θα είναι οι μόνοι που θα δύνανται να επωμιστούν τα κέντρα διαχείρισης των αυτόνομων στόλων; Φυσικά τίθεται το ερώτημα: εμείς (ελληνική ναυτιλία) τι κάνουμε; Προς το παρόν τίποτα. Όταν όλες οι μεγάλες ναυτιλιακές χώρες έχουν ήδη εμπλακεί στις έρευνες, εμείς ούτε καν παρακολουθούμε τις εξελίξεις. Αρκούμαστε -οι περισσότεροι- να θεωρούμε το θέμα σχεδόν στα όρια της επιστημονικής φαντασίας, τη στιγμή που αυτόνομα πλοία ήδη κτίζονται. Στο καλύτερο σενάριο αυτή είναι η μεγάλη ευκαιρία των ξένων να αποσπάσουν τα πρωτεία από την ελληνική ναυτιλία. Στο χειρότερο να την αφανίσουν έπειτα από 10.000 χρόνια συνεχούς παρουσίας. Ας μην τους το κάνουμε τόσο εύκολο. Ας εμπλακούμε στις εξελίξεις όσο υπάρχει ακόμα λίγος χρόνος.